Fizika,2 qism 20

Spåktràl ànàliz hàqidà tushunchà. Nurlanish và yutilish
spåktrlàrini o‘rgànish mîddàlàrning tàrkibini àniqlàshgà imkîn
bårishi hàqidà bàyon qilindi. Shuningdåk, spåktràl chiziqlàrning
yorqinligi màzkur elåmåntning birikmàdàgi miqdîrini àniqlàshgà
imkîn båràdi. Nurlanish và yutilish spåktrlàrigà muvîfiq mîddàning
kimyoviy tàrkibini o‘rgànish usuli spåktràl ànàliz dåyilàdi.
Ìisîl uchun spåktrdà sàriq chiziq bo‘làdigàn bo‘lsà, bu
o‘rgànilàyotgàn mîddà tàrkibidà nàtriy bîrligini ko‘rsàtàdi. Àgàr
spåktrdà îldin mà’lum bo‘lmàgàn chiziq ko‘rinsà, bu yangi
elåmånt kàshf qilingànligining isbîtidir. Spåktràl ànàliz judà såzgir
usul bo‘lib, uning yordàmidà elåmåntning 10
-10
g miqdîrini
hàm àniqlàsh mumkin. Êimyoviy usullàr bilàn bundày kàm
miqdîrdàgi mîddàni qàyd qilishning mutlàqî ilîji yo‘q.
Spåktràl àsbîblàr. Spåktrning ko‘rinish sîhàsini o‘rgànish
uchun spåktrîskîp dåb ataluvchi àsbîblàr ishlàtilàdi. Eng
sîddà spåktrîskîp 29- ràsmdà
ko‘rsàtilgàn. Spåktrîskîp kîlli-
màtîr – 1; prizmàli ko‘rish
trubàsi – 2; prizmàli stîlchà – 3;
tirqish – 4; linzà – 5; îbyåk-
tiv – 6 và îkular – 7 làrdàn
tàshkil tîpgàn. Òirqishdàn kålà-
yotgàn nur kîllimàtîr îrqàli
linzàgà tushàdi. U prizmàdàn
o‘tishdà turli rànglàrgà àjràlàdi
và îbyåktiv, ko‘rish trubàsi îrqàli
îkular yordàmidà kuzàtilàdi.
7 2
3
6
5
4
B
Q
29- rasm.
1

---

46
Spåktrni fîtîplàstinkàdà qàyd qilishgà imkîn båruvchi àsbîb
spåktrîgràf dåb ataladi.
Yanada tàkîmillashgan, ya’ni uchinchi trubà bilàn tà’minlàn-
gàn àsbîb spåktrîmåtr deb ataladi.
Spåktràl ànàlizning qo‘llànilishi. Spåktràl ànàliz fàn uchun
muhim àhàmiyatgà egà. Àyniqsà, uning àstrînîmiya uchun àhà-
miyati judàyam kàttà. Îsmîn jismlàrining tàrkibi to‘g‘risidà
mà’lumît îlishning yagînà yo‘li spåktràl ànàlizdir. Bu usul bilàn
Quyoshning, yulduzlàrning và yulduz turkumining tàrkiblàri
o‘rgànilgàn, D.I.Ìåndålåyåv elåmåntlàr jàdvàlining 25 tà elå-
månti kàshf qilingàn. Hîzirgi pàytdà spåktràl ànàliz gåîlîgiyadà,
måtàllurgiyadà, kimyodà, tibbiyotdà và hàttî îziq-îvqàt sànîàtidà
hàm kång qo‘llànilàdi.