Fizika,2 qism 20

Nurlanish và yutilish spåktrlàri.
Spåktràl ànàliz. Spektroskop
Ì à z m u n i : nurlanish spåktri; yutilish spåktri; Quyosh
và yulduzlàrning spåktrlàri; spåktràl ànàliz hàqidà tushunchà;
spåktràl àsbîblàr; spåktràl ànàlizning qo‘llànilishi.
Nurlanish spåktri. Hàr qàndày qizdirilgàn mîddà o‘zidàn
elåktrîmàgnit to‘lqinlàr chiqàràdi. Bu to‘lqinlàr màjmuàsi
nurlanish spåktri dåyilàdi. Ìîddàlàrning hîlàtigà và nurlànish
måõànizmigà qàràb nurlanish spåktrlàri hàm turlichà bo‘làdi.
Àgàr qizdirilgàn qàttiq jismdàn chiqàyotgàn yorug‘lik prizmà
îrqàli o‘tkàzilsà, ekràndà yaõlit uzluksiz nurlanish spåktri hîsil
bo‘làdi.
Àgàr gàz yoki bug‘ yorug‘lik mànbàyi bo‘lib õizmàt qilsà,
spåktrning mànzàràsi kåskin o‘zgàràdi. Qîrîng‘i sîhàlàr bilàn
àjràtilgàn yorqin chiziqlàr màjmuàsi kuzàtilàdi. Bundày spåktrlàr
chiziqli spåktrlàr dåyilàdi. Nàtriy, vîdîrîd và gåliyning spåktrlàri
chiziqli spåktrlàrgà misîl bo‘là îlàdi (28- à, b, d ràsmlàr).
Nurlànàyotgàn gàzlàr spåktrlàrining ko‘rinishi gàzning kimyo-
viy tàbiàtigà bîg‘liq bo‘làdi. Hàr bir gàz yoki bug‘ o‘zigàginà õîs
bo‘lgàn spåktrlàrgà egà. Shuning uchun nurlànàyotgàn gàzning
spåktrigà qàràb, uning kimyoviy tàrkibini àniqlàsh mumkin.
Àgàr nurlànish mànbàyi bo‘lib mîddàning mîlåkulàsi õizmàt
qilsà, yo‘l-yo‘l spåktr kuzàtilàdi.
Yutilish spåktrlàri. Yuqîridà ko‘rilgàn nurlanish spåktrlàridàn
tàshqàri yutilish spåktrlàri hàm màvjud. Ulàr quyidàgichà hîsil
qilinàdi. Îq yorug‘likni tåkshirilàyotgàn mîddà îrqàli o‘tkàzib,
spåktrni àniqlàydigàn àsbîbgà yo‘nàltirilàdi. Bundà yaõlit spåktrdà
mà’lum tàrtibdà jîylàshgàn qîrà chiziqlàr ko‘rinàdi. Bu chiziq-
làrning sîni và jîylàshuvi tåkshirilàyotgàn mîddàning tàrkibi
to‘g‘risidà mulîhàzà yuritishgà imkîn båràdi. Ìisîl uchun, îq
yorug‘likning yo‘lidà nàtriy bug‘làri turgàn bo‘lsà, u holda nur-
lanish spåktridà sàriq chiziq turgàn jîydà, yutilish spåktridà
qîrà yo‘l hîsil bo‘làdi (28- à và 28- f ràsmlàrni sîlishtiring).
Ushbu hîdisà Êirõgîf tîmînidàn quyidàgichà tushuntirildi. Àtîm
o‘zidàn qàndày yorug‘lik to‘lqini nurlasà, shundày yorug‘lik
to‘lqinini yutàdi.
28- f, g, h ràsmlàrdà nàtriyning, vîdîrîdning và gåliyning
yutilish spåktrlàri ko‘rsàtilgàn. 28- e ràsmdà tàrkibigà yuqîridàgi
mîddàlàr kirishini isbîtlîvchi quyosh spåktri kåltirilgàn.
12-§.

---

44
Biz kålgusidà àtîmlàrning nurlànishi và spåktrlàri hàqidàgi
mulîhazàlàrgà yanà qàytàmiz.