Fizikaviy kimyo fanidan tashish sonlarini aniqlash mavzusida yozgan

К
E


formula bilan ifodalanadi. Uning 
birinchi va ikkinchi qonunlari uchun 
96500
E J t
m
 

ifoda kelib chiqadi. Bu yerda E – 
moddaning kimyoviy ekvivalenti. Elektroliz vaqtida asosiy jarayondan tashqari 
turli qo’shimcha hodisalar ham sodir bo’lishi sababli ma‘lum miqdor elektr 
berilganida elektrodlarda ajralib chiqadigan moddaning miqdorlari kamroq 
bo’ladi. Shunga ko’ra «elektroliz unumi» yoki «tokka nisbatan unum» degan 
tushuncha kiritilgan. 
%
100
1


m
m

bu yerda m
1
– amalda ajralib chiqqan modda miqdori, m – nazariy miqdor, ya‘ni
Binobarin: 
1
96500
100%
m
E J t



 
ga ega bo’linadi. 
2.2. Ionlarning harakatlanish tezligi va uni aniqlash usuli 
Ilgari aytib o‘tganimizdek, elektroliz vaqtida anion va kationlar elektr 
tashuvchilar hisoblanadi. Har bir ion o‘zining zaryadiga teng elektr tashiydi. Agar 
anion bilan kationni zaryadlar kattaligi bir xil bo‘lsa, ular baravar tezlik bilan 
xarakatlanayotgan bo‘lsa ham, anionlarning tashigan elektr miqdori kationlarning 
tashigan elektr miqdoriga teng bo‘ladi.
 
Tok berilgunga qadar ionlar turli yo‘nalishda 
tartibsiz xarakatda bo‘ladi; tok berilgandan keyin esa anionlar anod tomonga 
xarakatlanadi. Bu tartibli xarakatga erituvchining tartibsiz harakatda bo‘lgan 
molekulalari qarshilik ko‘rsatadi [9].
 
Ionlarning xarakatlanish tezligini aniqlashning turli usullari bor. Eng oddiy 
usul rangli ionlarning xarakatlanish tuzligini aniqlash usulidir. U-simon nayga ikkita 
elektrod taxminan 1/3 qismiga qadar kaliy xlorid eritmasi quyiladi, ajratgich 
voronkasiga esa ionlaridan biri rangli bo‘lgan tuz, masalan, kaliy permaganat 
KMnO
4 
eritmasi quyiladi. Ajratgich voronka jo‘mragini sekin ochib. U-simon nayga 
elektrodlar kaliy xlorid eritmasiga botgunga qadar pastdan KMnO
4
permaganat 
eritmasi qiritiladi. Bunda ikkala eritma orasida chegara aniq bilinib turishi kerak. 
96500
E J t
m
 


---

14 
So‘ngra elektrodlarga o‘zgarmas elektr toki berilsa, ma’lum vaqt o‘tgandan keyin 
ajralish chegarasi ko‘tariladi. Shundan keyin U-simon nayning ikkala tirsagidagi 
eritmalar chegarasi orasidagi farq (sm hisobida) o‘lchab olinadi va shunga ketgan 
vaqt aniqlanadi. Ionning harakatlanish tezligi quyidagicha topiladi:
4
/
MnO
h
W
sm s
t

bunda h - chegaralar farqi, t - vaqt, sekund hisobida. 
Bu metodning aniqlik darajsi yuqori bo‘lmaganligi sababli kam qo‘llaniladi. 
Ionlarning xarakatlanish tezligi, odatda elektr o‘tkazuvchanlik asosida hisoblab 
topiladi. Hisoblashda, ko‘pincha, ionlarning absolyut tezligidan foydalaniladi. 
Elektrodlar orasidagi masofa eritma sm, potensiallar ayirmasi eritma v bo‘lganda, 
ionning eritma sekundda sm hisobida bosgan yo‘li ionning absolyut tezligi deyiladi. 
Quyidagi 1-jadvalda ba’zi ionlarning 18
0
S dagi absolyut tezliklari qiymati 
keltirilgan.