G. M. K. Djabbarova, Z. A. Mamatova, U. R. Yusupova, I. I. Karimova, S. O. Mirzakulov oliy nerv faoliyati va

Akson sitoplazmasida
(aksoplazmada) ko‗plab ipsimon mitoxondriyalar, 
aksoplazmatik pufakchalar, neyrofilamentlar va neyrotrubkachalar mavjud.
Aksoplazmada ribosomalar juda kam uchraydi. Donador endoplazmatik retikulum 
bo‗lmaydi. Akson oqsilni neyron tanasidan oladi, shuning uchun glikoproteidlar va 
bir qator makromolekulyar moddalar, hamda ayrim organellalar, masalan,
mitoxondriyalar va turli pufakchalar, hujayra tanasidan akson bo‗ylab o‗tishi kerak. 
Ana shu jarayon a
kson
yoki 
aksoplazmatik transport
deyiladi. 

---

32 
 
 
11-rasm. Neyronning tuzilishi 
1 – дендритлар; 2 - ҳужайра танаси; 3 - ядро; 4 - 
аксон дўнгчаси; 5 - аксон; 6 - миелинли қобиқ; 7 - Шванн 
қобиғи; 8 - Шванн ҳужайраси ядроси; 9 - Ранвье боғлами; 
10 - миелинли қобиқсиз аксон учлари; 11 – пресинаптик 
терминаллар; 12 – перикарион. 
 
 
Neyronlarning kattaligi turlicha: eng yiriklari eng kichiklaridan o‗n va yuz 
martalab katta. Masalan, miyachaning donador hujayralarining ko‗ndalang kattaligi
7,0 mikron, orqa miyaning motor neyronlari - 70,0 mikronga teng. 
Neyronlarning MATning ayrim bo‗limlarida juda zich joylashgan. masalan, 1 
mm
3
katta yarim shar po‗stlog‗ida 40000 hujayra bor.
1.5. Neyronlarning klassifikasiyasi 
Neyronlar 
shakli, tuzilishi
 
va
 
bajaradigan
 
vazifasiga 
ko‗ra klassifikasiyalanadi.
I. Neyronlar 
shakliga
ko‗ra 
yulduzsimon, oval, yumaloq, piramidasimon, Bets 
(miya) hujayralari
ga bo‗linadi.
II. Neyronlarning 
tuzilishi 
bo‗yicha klassifikasiyasi quyidagicha: 
1. Ko‗pchilik neyronlar tana, va undan chiqqan bir nechta dendritlar va bitta 
aksondan tashkil topgan - 
multipolyar neyronlar
. 
2. Tana, akson va bitta dendritdan tuzilgan neyronlar 
bipolyar 
neyronlar 
deyiladi. 
3
. Unipolyar
neyronlar deb hujayra tanasida joylashgan sinapslar hisobiga 
qo‗zg‗alishni qabul qiladigan va uni birgina o‗simta - aksondan uzatadigan 

---

33 
neyronlarga aytiladi. Odamda bunday neyronlar faqatgina orqa miyada uch shoxli 
asabning sezuvchan yadrosida uchraydi. Shunday neyronlar ham borki, ular tuzilishi 
bo‗yicha unipolyar, lekin vazifasiga ko‗ra bipolyar hujayralarga kiradi. Ularning 
tanasidan bitta o‗simta chiqadi (akson), lekin uning proksimal qismi T-simon ikkita 
tolaga shoxlanadi: afferent va efferent. Bunday neyronlar 
psevdounipolyar deyiladi
; 
ular orqa miya gangliylarida (orqa ildizcha gangliylarida) va bosh miya asablarining 
sezuvchan gangliylarida joylashgan. Ushbu hujayralarning noyobligi shundaki, 
impulslar mielinli afferent o‗simtalardan mielin bilan qoplanmagan oddiy 
dendritlarga qaraganda ancha tezroq o‗tadi (12-rasm).