Genetika akadem ik litsey o ‘quvchilari uchun darslik
D N K -zondi usuli quyidagi bosqichlarda am alga oshiriladi
Yüklə 398,07 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Agar o ‘rganilayotgan D N K qismi zondga komplementar b o ‘lsa, duragaylashish kuzatiladi. Bu qism izotop t a ’sirida nurlanishi nati
|
D N K -zondi usuli quyidagi bosqichlarda am alga oshiriladi:
1. Kasaldan bir nechta mg DNK olinadi 112
2. DNK ni restriktaza yordamida bo‘laklarga ajratiladi 3. Bo‘laklarni elektroforez yordamida tartibli joylashtiriladi 4. Alohida zanjirlar olish uchun denaturatsiyalanadi 5. Fragmentlar membranali filtrlarga joylashtiriladi 6. Filtrlarga nishonlangan zond kiritiladi 7. Fotoemulsiyani ekspozitsiyalash yordamida duragaylashish joylari aniqlanadi. Agar o ‘rganilayotgan D N K qismi zondga komplementar b o ‘lsa, duragaylashish kuzatiladi. Bu qism izotop t a ’sirida nurlanishi nati- jasida fotoqog‘ozda shu jo y qorayib k o ‘rinadi. DNK-zondlari usuli. Bu usul molekulyar genetikaning eng zamonaviy usullaridan biri bo‘lib tibbiyot genetikasi amaliyotida tobora keng qo‘llanilmoqda. DNK-zondlari usulining qo‘llanilish sohasini va aniqlash imkoniyatini kengaytirish maqsadida tobora takomillashtirilmoqda. DNK-zondlari usuli nazariy genetikada prokariotlar va eukariot- larning genetik kartasini tuzishda, genlarni kartalashtirishda, DNK polimorfizmini o ‘rganishda, tibbiyot genetikasida esa irsiy kasallik- larning diagnostikasida qo‘llanilmoqda. DNK-zondlari usuli yordamida retsessiv mutant genning geterozigot tashuvchilarini defekt genning fenotipik yuzaga chiq- magan holatlarida aniqlash mumkin. Bu usulning qo‘llanishini nuqtaviy mutatsiya natijasida kelib chiqadigan monogen kasallik diagnostikasi misolida tushunish mumkin. Mazkur usul D N K zon- dining mutant geni bo‘lgan kasaldan ajratib olingan D N K qismi bilan komplementarlik prinsipi asosida duragaylanishiga asoslan- gan. Buning uchun nuqtaviy mutatsiya yuz bergan qismga kom plementar zond (nukleotidlar qisqa ketma-ketligi) sintezlanadi. Zond 32R yoki 3N izotoplari bilan nishonlanadi (buning uchun bir tomchi qon, bir nechta soch tolasi kifoya). Kasaldan bir necha mkg D N K ajratib olinadi. Ajratib olingan D N K uzun bispiral bo‘lgani uchun uni fragmentlarga bo‘linadi (restriksiya qilinadi). Restriksiya uchun maxsus fermentlar — endonukleazalardan foy- dalaniladi. Endonukleazalar bakteriyalardan olinadi (ular shu fer- mentlari yordamida yot D N K dan “himoyalanadi”). Endo nukleazalar (restriktazalar) DNKni m a’lum joylaridan (saytlardan) kesadi. Keyin DNK fragmentlari bir-biridan agaroza gelida elek troforez yo‘li bilan ajratiladi. Bu bispiral fragmentlar issiqlik denaturatsiyasi orqali monospi ral fragmentlarga ajratiladi. Keyin bu fragmentlar joylashgan plas- 113
mentlarida zondga komplementar qism bo‘lsa duragaylashish kuza- tiladi. Duragaylashish mavjudligini fotemulsiya bilan ekspozitsiya qilib avtoradiografiya usulida aniqlash mumkin. Radioaktiv nishon tufayli duragaylangan qism qorayib ko‘rinadi. Hozirgi davrda DNK diagnostika usuli prenatal diagnostikada ham qo‘llanilmoqda. 32P izotopining qo‘llanilishi, ko‘p xarajatliligi va murakkab- ligi — D N K zondi usulining katta kamchiligi bo ‘lib, uning keng qo‘llanilishiga xalaqit beradi. Bu izotop bilan ishlash xavfsizlik choralarini ko‘rishni talab qiladi, 32R kam yashovchi izotop bo‘lgani uchun D N K — zondlari zaxirasini yaratish mumkin emas. Shuning uchun ham hozirgi vaqtda radioaktiv zond o‘rniga fer- mentativ zondlarni yaratish ishlari olib borilmoqda. Buning uchun xromogen moddalar bilan rangli reaksiya beruvchi faol moddalar zondga biriktiriladi. Bunda gibridlashgan qismlarni avtoradio- grafiyasiz, m a’lum sharoitlarda bo‘yash bilan aniqlanadi. Bu usul osonroq bo ‘libgina qolmasdan, kam vaqt talab qiladi (bir nechta sutka o‘rniga 1—2 soatda natijani olish mumkin). Bu usulning sez- girligini oshirish imkoniyatlari ham mavjuddir. Immunologik usul- da antitelolar orqali ham zondlar yaratilgan. Molekulyar usullar bilan kasallikka tashxis qo‘yish yoki geterozigot tashuvchilikni aniqlash uchun genomning juda kichik fragmentini o‘rganish kifoya qiladi. Buning uchun o‘sha fragment- larni amplifikatsiyalash (ko‘paytirish) zarur. Bu vazifa Yüklə 398,07 Kb. Dostları ilə paylaş:
|