Genetika akadem ik litsey o ‘quvchilari uchun darslik
Yüklə 398,07 Kb.
|
|
6-r a s m.
Drozofilada jinsiy xromosomalarning irsiylanishi. Erkak va urg‘ochi organizmlarning bir-biridan farq qiluvchi xro- mosomalari jinsiy xromosomalar deyiladi (6 —7-rasm). U rg‘ochi va erkak organizmlar kariotipini sitogenetik analiz qilib ularning faqat bir jufti farq qilishi aniqlangan. Bunday xro mosomalar geteroxromosomalar deyiladi va lotincha X va Y harflari bilan belgilanadi. K o‘pchilik turlarda urg‘ochi organizmda bir xil XX jinsiy xromosomalar, erkak organizmida esa har xil — XY xromosomalar kuzatiladi. Qolgan ham m a xromosomalar auto- somalar deyiladi (ular erkak va urg‘ochi organizmlarda bir xil b o ‘ladi). U rg‘ochi jins kariotipida jinsiy xromosomalar bir xil b o ‘ladi, ular bir xil gametalarni hosil qilgani uchun gomogametali deyiladi: 2AXX AX AX Erkakning jinsiy xromosomalari har xil bo‘lib, ikki xil gametalarni hosil qilganligi uchun geterogametali deyiladi: 2AXY 27
Odamlarda jinsiy irsiylanish. Jinsiy xromosomalar bir-biridan kattaligi, shakli va genlarning tarkibi bilan farq qiladi. X xromosoma Y xromosomaga nisbatan ancha katta, shuning uchun uning ko‘p genlarning Y xromoso m ada allellari yo‘q. Jinsiy xromosomaga joylashgan genlar orqali nasldan naslga beriluvchi belgilar jinsga bog‘liq belgilar deyiladi. Hozirgacha asosan X xrom osom aga bog‘liq belgilar yaxshi o ‘rganilgan. Yuqoridagi rasmda gemofiliya kasalligining irsiylanishi ko‘rsatilgan (8-rasm). O dam da X xrom osom aga b o g ‘liq belgilarga daltonizm , gemofiliya (resessiv), tish emali qo‘ng‘ir rangda b o ‘lishi (dom i nant) misol b o ‘la oladi. Y xromosomaga bog‘liq belgilar kamroq. Ularga gipertrixoz, sindaktiliya misol b o ‘la oladi. Mustaqil tayyorlanish uchun topshiriqlar 1. Genlarning birikishi deb qanday hodisaga aytiladi? 2. Birikish guruhi nima? Har bir turda birikish guruhlari sonini qanday aniqlash mumkin? 28
3. Nima uchun birikish to ‘la yoki chala bo‘lishi mumkin? 4. Genlar orasidagi birikish kuchi nimaga bog‘liq? 5. Krossover va nokrossover gametalar haqida nimalarni bilasiz? 6 . Genlar orasidagi masofa qanday birlik bilan o‘lchanadi? 7. Geteroxromosomalar va autosomalar nima? 8 . Geterogametali va gomogametali organizmlar genotiplari yozuvda qanday ifodalanadi? 9. Gemizigotalikning mohiyati nimadan iborat? 10. Jinsga bog‘liq belgilar deb nimaga aytiladi? M asalalar 1. N orm al rang ajratish geni (dom inant) va daltonizm geni (resessiv) X xrom osom ada joylashgan. D altonik erkak kishi sog‘lom ayolga uylanganda oilada daltonik qiz tug‘ildi. O ta-ona genotipini aniqlang. 2. Y xromosomaga bog‘liq b o ‘lgan gipertrixoz belgisi bola 17 yoshga to ‘lganidan keyin yuzaga chiqadi. Ixtiozning bir shakli resessiv belgi b o ‘lib, X xromosoma bilan bog‘liq. H ar ikkala belgi b o ‘yicha norm al ayol bilan gipertrixoz erkak oilasida ixtioz belgisi- ga ega b o ‘lgan o ‘g‘il tug‘ilgan. Shu bolada gipertrixoz belgisi 8-r a s m. Gemofiliya kasalligining irsiylanishi. 29
mumkinmi? U qanday jinsli b o ‘ladi? 3. D altonizm va kar-soqovlik belgilari resessiv belgilardir. D altonizm geni X xrom osom ada, kar-saqovlik geni autosomada joylashgan. D altonik va kar-soqov erkak sog‘lom ayolga uylan- ganda oilada bitta o ‘g ‘il daltonik, kar-soqov, bitta qiz daltonik, lekin norm al eshitadigan b o ‘lib tug‘ilgan. Bu oilada ikkala bel gisi b o ‘yicha ham kasal qiz tug‘ilishi mumkinmi? 4. Odamlarda katarakta va polidaktiliya autosomaga joylash gan dom inant gen tom onidan yuzaga chiqariladi. Bu genlar o ‘zaro to ‘liq bog‘langan (krossingover kuzatilmaydi). Ikkala belgi b o ‘yicha geterozigotali ayol va erkak nikohidan fenotip va genotip b o ‘yicha qanday avlod kutish mumkin? 5. O dam da rezus — omil geni bilan eritrotsitning shaklini bel- gilaydigan gen birikkan holda nasldan naslga o ‘tadi. Ularning orasidagi masofa 3 morganidaga teng. Rezus — musbat va elliptot- sitoz (eritrotsitning ellips shaklida b o ‘lishi) ga nisbatan geterozigo tali b o ‘lgan erkak rezus — manfiy va norm al eritrotsitli ayolga uylangan. Farzandlarning genotipi va fenotipi foizini aniqlang. Test topshiriqlari Yüklə 398,07 Kb. Dostları ilə paylaş:
|