Geologiyasi

8.5.3. Gaz bosimli rejim (yoki gaz qalpog’i rejimi) 

Gaz bosimli rejimda neftni qatlamda harakatlantiradigan kuch gaz qalpog’idagi

gazning kengayishidan hosil bo’lgan bosim hisoblanadi.
Neft uyumiga nisbatan gaz qalpog’i katta bo’lsa, neft uyumini ishlatish
jarayonida, agar neft chiqarib olish va gaz-neft tutash yuzasining siljish tezligi
orasidagi balans buzilmasa, debit va bosim ma’lum bir vaqt davomida deyarli doimiy
bo’lib qoladi.
Qatlam bosimi qatlamdan chiqarib olingan neft yig’indisiga bog’liq bo’lib, uning
miqdori neft chiqarib olingan sari uzluksiz pasayib boradi.
Gaz omillari gaz qalpog’idan uzoqda joylashgan quduqlarda doimiy bo’lib
qoladi. Uyumni ishlatish jarayonida gazlilik chegarasining (gaz-neft tutash
yuzasining ham) uzluksiz siljishi kuzatiladi, buning natijasida, (gaz-neft tutash yuzasi
yaqinida joylashgan) quduqlarda gaz omili keskin ortadi (8.17-rasm) va ulardan toza
gaz favvoralana boshlaydi.
Gaz bosimli rejimning samaradorligi gaz qalpog’i va neft uyumi o’lchamlarining
o’zaro nisbatiga hamda qatlamning kollektorlik xususiyatlari va struktura
tafsilotlariga bog’liq. Bu rejimning paydo bo’lishi uchun eng qulay sharoitlar
kollektorlar yuqori o’tkazuvchanlikka ega bo’lganda (ayniqsa vertikal va
qatlamlanishga ko’ndalang yo’nalishlarda), qatlamlar katta burchak ostida qiyalanib
yotganda (strukturalar yaxshi ifodalanganda) va neft qovushqoqligi kam bo’lganda
namoyonlanadi.
8.16-rasm. Tarang-suv bo-
simli rejimda qatlamni ish-
latish grafigi.
Shartli bel-
gilarni 8.15 rasmdan qarang

---

---

219
Qatlamdan neftni chiqarib olgan sari va neftli

zonada bosimning pasayishi mobaynida gaz
shapkasi kengayadi va gaz neftni qatlamning
pasaygan qismlariga, ya’ni quduq tubiga haydaydi.
Hattoki qatlamning pasaygan qismlarida chekka
suvlarning borligida ham, gaz energiya manbai
sifatida ishlatishning birinchi bosqichida ustunlik
qiladi.
Lekin gaz qalpog’ida bosimning pasayishi
mobaynida chekka suvlarning ma’lum bir bosimi
ta’sirida qatlamning neftli zonasidagi neft-gaz
qalpog’i tomon siljishi mumkin. Buning natijasida
neft gaz qalpog’idagi quruq qumlarni namlashi
oqibatida neft butunlay yo’qolishi mumkin.
SHuning uchun gaz qalpog’idan gazni chiqarish
hamda gaz bosimli rejimda yuqori gaz omilli
quduqlarni ishlatish mumkin emas; gaz qalpog’idagi gazni har tomonlama asrash,
zarur hollarda esa qatlamning neftli zonasidan neftni gaz qalpog’iga siljishining
oldini olish uchun gaz qalpog’iga gaz haydash kerak. Ayrim hollarda gaz qalpog’iga
qatlamdan neft siljishining oldini olish uchun uyumni ishlatish bo’yicha tegishli
tadbirlarga rioya qilib gaz qalpog’idan gaz chiqarib olish mumkin.
Gaz bosimli rejimda suyuqlikdan bo’shagan g’ovak va bo’shliqlar qatlamning
foydali qismiga kirib kelayotgan qatlam suvi bilan to’la egallanmaydi. Gaz bosimli
rejim odatda kuchsiz o’tkazuvchan samarador qatlam qiya holatda yotganida paydo
bo’ladi.
Gaz bosimli rejimda neft beraolishlik koeffisienti 0,4-0,5 intervallarda o’zgaradi,
ayrim hollarda 0,6 ga etishi mumkin.
Neft beraolishlikning yuqori koeffisientiga erishish uchun uyumni ishlatishning
maxsus, jumladan uning neftli va gazli qismlarini ajratib qo’yishni ko’zda tutadigan
tizimlarini qo’llash kerak.