Geologiyasi
QUDUQ BURG’ILASHDA YER QA’RINI MUHOFAZA QILISH
Yüklə 1,48 Mb.
|
|
16.2. QUDUQ BURG’ILASHDA YER QA’RINI MUHOFAZA QILISH
Yer qa’rining umumiy fizik-kimyoviy holatiga, shuningdek, yer qa’ridan foydalanish sharoitiga salbiy ta’sir qilishi mumkin bo’lgan zararli hodisalarga burg’ilash jarayonida quduqda ochiladigan tog’ jinslari massivlarining yaxlitligining buzilishi; burg’ilash chog’ida qatlamga begona va agressiv xususiyatlarga ega bo’lgan materiallardan foydalanish; falokatli holatlarning yuzaga kelishi va ishlarni sifatsiz (texnologik talablarni buzib) bajarish; burg’ilangan quduqlarda tadqiqotlarni to’liq bajarmaslik va karotajlarni sifatsiz talqin qilinishi sabab bo’ladi. Qayd qilingan sabablar bir qator salbiy oqibatlarni keltirib chiqarishi mumkinki, buning uchun birinchi navbatda geolog mas’uliyatli hisoblanadi. Tog’ jinslari massivlari yaxlitligining buzilishi neftgazli, suvli gorizontlar va qatlamlarning bir-biridan tabiiy ajralganligining va izolyatsiyalanganligining o’zgarishiga sabab bo’ladi hamda chuqur yer qa’rining atmosfera bilan aloqasi boshlanishiga sharoit yaratadi. Mustahkamlash quvurlari tushirilmagan quduq tanasi orqali qatlamlarning o’zaro ta’siri yuzaga keladi, mustahkamlash quvurlari tushirilganlarida esa quvur tashqarisidagi bo’shliq bo’ylab ularning sifatsiz sementlanganligi va nogermetikligi sababli qatlamlarning o’zaro ta’siri xavfi tug’iladi. 361
neftgazli qatlamlar esa nazorat qilib bo’lmaydigan suvlanishga duchor bo’lishi mumkin. Quduq tanasida flyuidlarning erkin harakati neft va gaz konlari kesimida uchraydigan boshqa foydali qazilmalarning uyumlariga (masalan, kaliy tuzlari, chuchuk va shifobaxsh mineral suvlar va b.) zarar etkazishi mumkin. Atmosfera bilan yer qa’rining chuqur qismining erkin aloqada bo’lishi neft yoki gazning quduqlardan favvora bo’lib otilishiga sabab bo’lishi mumkin. Bu o’z navbatida uglevodorodlarning katta miqdorda yo’qolishiga va atrof muhitning ifloslanishiga olib keladi. Bundan tashqari, ochiq favvora bo’lib otilish, neft va gazning boshqa qatlamlarga oqib o’tishiga olib keladi, natijada uyumlarda qatlam bosimining pasayib ketishiga, neftda erigan gaz yoki kondensatning qatlamdan ajrab chiqishiga sharoit tug’iladi. Bularning hammasi neft va gaz qazib olish jarayonini murakkablashtiradi va yer osti boyliklarining isrof bo’lishiga, ya’ni neft, gaz va kondensat beraolish koeffitsientining pasayishiga sabab bo’ladi. Bundan tashqari quduqqa yer osti gorizontlaridan suv oqib kelishi natijasida favvora yuz berib, chuchuk suv va qimmatli mineral suvlarning behuda isrof bo’lishiga olib kelishi mumkin. Yuvish suyuqligining qatlamga katta miqdorda singishi, ochiq favvoralanish yuz berishi va burg’ilash chog’ida quduq tanasining o’pirilishi yer osti boyliklariga katta zarar etkazadi. Bunday holatlar, odatda, burg’ilash texnologiyasiga amal qilmaslik, sifati geologik sharoitga to’g’ri kelmaydigan yuvish suyuqligidan foydalanish oqibatida yuzaga keladi. Yuvish suyuqligining qatlamga falokatli ravishda singishi natijasida yer qa’riga burg’ilash eritmalari tayyorlashda qo’llaniladigan organik moddalar, jumladan, gumat kukuni, neft, grafit, polifenolli yog’och-kimyo reagenti, karboksilmetiltsellyuloza, sulfit-spirtli quyqa va b., shuningdek, mineral moddalar barit, kaustik soda, kaltsiylashgan soda, ohak va b. tushadi. Bu moddalar yer qa’rida mikrobiologik vaziyatning o’zgarishiga, chuchuk suvlarning zaxarlanishiga va b.ga sabab bo’lishi mumkin. Sifatsiz yuvish suyuqligini (masalan, suv berishi yuqori bo’lganlarni) qo’llash neftgazli qatlamlarga bu suyuqlikning zardobining shimilishiga, kollektorlarning loy bosishiga va natijada chiqarish va haydash quduqlarini o’zlashtirish sharoitining keskin yomonlashib, ba’zida to’la muvaffaqiyatsizlik bilan tugashiga sabab bo’ladi. Burg’ilangan quduqlarda tadqiqotlarni to’liq bajarmaslik va ular natijalari talqini sifatining pastligi ko’pincha ilgari noma’lum bo’lgan neftgazli qatlamlarni aniqlash imkonini bermaydi, shu sababli ochilmagan uyumlarda neft va gazning ko’plab yo’qolishi kuzatiladi. Karotajlarning sifatsiz talqini neftgazli qatlamlar parametrlari qiymatini, suv-neft tutash yuzasi va gaz-suv tutash yuzasi, gaz-neft tutash yuzasi holatlarini, shuningdek, neft va gaz uyumlari o’lchamlarining noto’g’ri belgilanishiga sabab bo’ladi. Bu o’z navbatida zaxiralarni noto’g’ri baholashga, uyumni ishlatish loyihalarining sifatsiz tuzilishiga va pirovardida uyumlarning xalq xo’jaligi uchun ahamiyatini xato baholashga, yer ostidagi neft va gazning ko’plab yo’qolishiga olib keladi. |