Gidrologiya, gidrometriya va oqim hajmini

M a ’ lu m o tla r u m um an b o 'lm a g a n d a o 'z g a r u v c h a n lik
koeffitsientini aniqlash. 
Suv sarflari bo'yicha m a ’lumotlar gidro­
logik qatorni uzaytirish uchun yetarli b o im a g a n d a yoki um u m an
b o'lm aganda tog'li joylar uchun o 'rta c h a yillik suv sarflarining 
o'zgaruvchanlik koeffitsienti qiyosiy yo'l bilan aniqlanadi. Bunda 
o'zgaruvchanlik koeffitsientini hisoblashda suv yig'ish havzasining 
o 'rta c h a o 'lcha ngan balandligi o'rtasidagi bog'lanish grafigidan 
yoki quyidagi formuladan foydalaniladi:
(4.35)
or 
£
Bunda: Cv — o'zgaruvchanlik koeffitsienti, 
Hn.r
— havzaning 
o'rtacha balandligi, m; 
E—
koeffitsient. Uning qiymati quyidagilarga 
teng deb qabul qilingan: Surxondaryo, Qashqadaryo va Zarafshon 
daryolari havzalari uchun 
E
= 2250; O hangaron, C hirchiq va 
Keles daryolari havzalari uchun 
E =
2600 yuqoridagi formulani 
daryolarning suv yig'ish havzasining 
H .r =
1500 — 4000 m 
balandliklari uchun tatbiq etish m um kin.
O 'rtacha balandligi 4000 m dan ortiq bo'lgan daryo havzalari 
uchun С = 0,10—0,15 qabul qilish mum kin.
Bundan tashqari o'zgaruvchanlik koeffitsienti С ni V. L. Shuls 
taklif etgan 
Cv
ning izochiziqlar xaritasi bo'yicha aniqlasa bo'ladi.
141

---

Bu xaritalar faqat suv yig'ish havzasi 
F>
100km2 bo'lgan daryo 
uchun mo'ljallangan.
O 'rtacha yillik suv sarflari bo'yicha m a ’lumotlar yo'qligida 
Cv
miqdorini aniqlash qiyin bo'ladi. Bunda o'xshash daryo suv sarflari 
haqida m a ’lumot, o'rganilayotgan daryo va o'xshash daryodan 
olinayotgan suv m iqdori h a m d a shu jo yning gidrogeologik 
sharoitlari tahlil etiladi.
Daryolarning o'rganilm agan stvorlari uchun har xil t a ’m in- 
langanlikdagi o 'r ta c h a suv sarfini aniqlaganda asim m etriya 
koeffitsienti 2 C Kga teng deb taklif etiladi.