Gidrologiya, gidrometriya va oqim hajmini

Suvdan fo y d a la n u v ch ila r va suvni is t e ’m ol q ilu vch ilar.
O 'zbekiston Respublikasining «Suv va suvdan foydalanish» 
to'g'risidagi Q onunining 28-m oddasida suv ob ’ektlari aholining 
ichimlik suvga bo'lgan ehtiyojlarini (maishiy xizmat ko'rsatish, 
dav o lash , so g 'lo m la s h tir is h va h o rd iq c h iq a r is h ) , qishloq 
xo'jaligi, sanoat, energetika, transport, baliqchilik xo'jaligi hamda 
boshqa davlat yoki jamoat ehtiyojlarini qondirish uchun qonunlarda 
ko'zda tutilgan talablar va shartlarga rioya qilingan holda foydala- 
nishga beriladi deb ko'rsatilgan.
S u v d a n f o y d a l a n u v c h i l a r suvni suv m anbaida n 
sarflamasdan ishlatishadi. S u v n i i s t e ’ m o l q i l u v c h i l a r
suvni suv manbaiga qaytarib bermasdan ishlatishadi.
Suvdan foydalanuvchilarga energetika, suvfransporti, yog'och 
oqizish, baliq xo'jaligi va rekreatsiya (suv bilan davolash, kurort- 
sog'lomlashtirish majmualari) kiradi.
Energetika — eng yirik suvdan foydalanuvchilar jumlasiga kiradi. 
Gidroelektrostansiyalarda suv oqim ining energiyasidan bevosita 
elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun foydalaniladi. G E S
ishlashi natijasida daryo suvi kamayib qolmaydi, u faqat turbinalami 
aylantirish uchun ishlatiladi. GESning rejimi sutka, hafta va mavsum 
davomida notekis ishlashi bilan ifodalanadi. GESning sutka davomida 
notekis ishlashi maishiy xizmat xo'jaligini va madaniy-ijtimoiy 
talablarning elektr energiyasiga bo'lgan ehtiyojini qondirishga, 
shuningdek, sanoat korxonalarining smenali ishlashiga bog'liqdir.
167

---

Hafta davomida G ES ning notekis ishlashi korxonalarning ishlash 
tartibining o'zgarishiga va dam olish kunlari mavjudligiga bog'liqdir. 
Mavsum davom ida G E S n in g notekis ishlashi yil d a v o m id a ' 
iqlimning o'zgarishiga va xalq xo'jaligi ayrim korxonalarining 
mavsumiy ishlashiga bog'liqdir.
Suv transporti va yog'och oqizish (O 'rta Osiyoda kam ishlati- 
ladi) ishlari suv re jim in in g k o 'r s a t k ic h la r i b o 'l g a n z a ru r 
chuqurliklar va suvning oqish tezligiga hamda suvning kun davomida 
tebranishiga va suvning ko'tarilishi ham da pastlanishi shiddatiga 
bog'liq.
Baliq xo'jaligiga baliqlarning rivojlanishi va ko'payishi uchun 
kerakli chuqurlik, suvning oqish tezligi va suvning sifati muhimdir.
A h o lin in g d a m olishi u c h u n m o 'l j a ll a n g a n jo y la rn in g
kengayishi suv manbaidagi suvning sifatiga, suv manbaining 
tarkibiga va ularning suv rejimiga bir qator talablar qo'yadi.
Yuqorida qayd etilgan suvdan foydalanuvchilarning umumiy 
xususiyati shundaki, ular suv manbaidagi suvni sarflashmaydi, 
faqatgina undan maqsadga muvofiq foydalanishadi.
Suvning m a ’lum bir qismi sanoat, maishiy xizmat va qishloq 
xo'jaligi sohalarida, qolganlari esa bug'lanishga isrof bo'ladi. Sanoatda 
suv ta ’minoti asosan kun davom ida suvni iste'mol qilishning bir 
tekis grafigini ifodalaydi. Iste'mol qilinadigan suv miqdori sanoat 
mahsulotining turiga bog'liq.
Sanoat korxonalarida uzluksiz suv t a ’minoti, suvning sifati, 
umumiy mineralizatsiyasi, qattiqligi, harorati va boshqalarga katta 
e'tibor beriladi. O 'z navbatida, sanoat korxonalari m a ’lum
miqdordagi tozalanm agan oqova suvlari bilan suv havzalarini 
ifloslantiradi.
M aishiy x iz m a t s o h a sid a suv t a ’m in o ti suvni aholiga, 
korxonalarga, m aishiy xizm at k o 'rsa tish , h a m m o m la r , kir 
yuvish, oshxona, y o n g'in o 'c h irish va boshqa m aqsadlarda 
ishlatilishdan iborat. Bir million aholisi bo'lgan shaharga bir 
kecha-kunduzda 0,5 m ln .m 3 ga yaqin suv ishlatiladi, kelajakda 
uning miqdori 1 m ln .m 3 ga yetadi. Foydalaniladigan suvning 
miqdori qurilish m e’yorlari va qoidalari 
(Q M va Q)
bilan belgila­
nadi. Ishlatiladigan suvlar yana suv manbaiga qaytariladigan bo'lsa, 
u albatta tozalanishi kerak.
Qishloq xo'jaligi eng yirik suv iste’molchisi hisoblanadi. Bunda 
suv ac^san sug'orishga, bostirishga, aholining suvga bo'lgan talabini 
qondirishga sarflanadi. O'zbekiston Respublikasi hududida sug'orish 
u c h u n 55 k m 3ga yaqin suv sarflanadi. Afsuski, irrigatsiya
168
4

---

shoxobchalari ahvoli talab darajasida b o ‘lmasligi va suvning 
b u g'Ianib, isrof b o 'lish i sug 'o rish g a m o 'lja lla n g a n suvning 
kamayishiga olib keladi. O'zbekistonda aholi sonining oshishi va 
xalq xo'jaligi sohalarining rivojlanishi suv resurslaridan foydala­
n ish m iq d o r i n i o sh iris h b ila n b irg a u n i n g sifatiga t a ’sir 
ko'rsatmoqda. Shuning uchun ham suv resurslaridan kompleksli 
foydalanish va ularni m uhofaza qilish shu kunning dolzarb 
muam molaridan biriga aylandi.