6. Foydasiz. hajm qanday vazifani o ‘taydi?
7. Suv o m b o r in in g y u q o r i va p a stk i b y e fi d e g a n d a n im a n i
tu sh u n asiz?
5 .3 . Suv omborlarini loyqa bosishi
Suv om b orlarin i loyqa b o sish in i b elg ila y d ig a n o m illar.
Daryolar tabiiy sharoitda m a’lum miqdorda qattiq zarralarni oqizadi.
Bu zarrachalar o ‘z o'lchamlariga bog‘liq holda suv oqimida muallaq
holatda yoki o 'z a n tubida sudralib harakat qiladi. A na shularni
hisobga olgan holda oqiziqlar ikki turga bo'Iinadi:
m uallaq va suv
osti oqiziqlari. M u a l l a q o q i z i q l a r asosan m ayda zarralar-
dan iborat bo'lganligi sababli, ular c h o 'k m a sd a n
suv om boriga
yetib keladi. K atta zarralardan iborat b o 'lg an suv osti oqiziqlari
daryo suvi oqish
tezligi kam aygan joylarda, qayirlarda ch o 'k ib
qoladi, natijada ularning m iqdori suv om boriga yetib keladi. Tog'
daryolarida um um iy oqiziqlar hajm ining faqatgina 10—20% ni
suv osti oqiziqlari tashkil etadi deb hisoblanadi. Shu sababli
am aliy ishlarda asosan m uallaq oqiziqlar o 'lc h a n a d i,
suv osti
oqiziqlari esa kimyoviy yo'l bilan hisoblanadi.
O qiziqlar suv om borida qism an yoki to 'liq xolatini yo'q o tib
ch o 'kadi va sekin-asta uning sig'im ini to'ldiradi. Suv om borining
oqiziqlar bilan to 'lish jarayoni l o y q a b o s i s h i deb ataladi.
Suv om borlarini k o 'p yillar o 'tm a sd a n
loyqa bosib qolganligiga
k o 'plab m isollar keltirish m um kin. M asalan,
T ajan suv om bori
10 yil davom ida 40% ga, Farhod suv om bori esa 10 yilda butunlay
loyqa bosib, ishdan chiqdi.
Katta daryolar rejimi asosan uning oqim hajmi bilan belgilanadi.
Suv omborida oqiziqlarning cho'kish jarayoni va loyqa qatlamining
paydo b o 'lish i suv o m b o rla rin in g o 'lc h a m la ri va shakliga,
qirg'oqlarining turg'unligiga,
daryo oqim i rejim iga, daryo olib
kelayotgan oqiziqlarning granulom etrik tarkibiga, suv om borining
suv bilan to 'lish i va bo'shatilishi tartibiga v a ^ o s h q a
bir q ato r
omillarga bog'liq.
Dostları ilə paylaş: 
