Gidrologiya, gidrometriya va oqim hajmini

Suv sarflarini oMchash va hisoblash. 
Suv sarfini o 'lc h a sh - 
dan oldin gidrometrik vertushka va unga tegishli jihozlaming sozligi, 
o 'lch a sh ishlarining xavfsizligini ta ’m inlash uch un qutqarish 
jih ozlarining tayyorligi va bu tu n gidrom etrik stvorning holati 
tekshirilishi kerak. Suv sarfini o'lchashda quyidagi ishlar bajariladi:
1. D aryoning holati, ish sharoitini belgilovchi o b-havo va 
boshqa om illar bayoni.
2. Suv sathini o'lchash .
3. G idrom etrik stvorda chuqurliklarni o'lchash.
4. Tezlik tikliklarida suvli kesimning ayrim nuqtalarida tezliklami 
o'lchash.
5. N ishabli suv o 'lc h a sh joylarida suv sathini kuzatish.
Barcha o'lchash va kuzatish natijalari «Suv sarflarini o'lchash
uchun daftarcha»ga yoziladi. Suv sathi tu rg 'u n va kam o 'z g a- 
ruvchan b o 'lg an paytlarda suv sarfi suv sathining o'zgarishi 
boshlanishidan oldin va o'zgarish to'xtagandan keyin o'lchanadi. 
A garda suv sarfini o 'lc h a y o tg a n d a suv sath in in g o 'zg arish i 10 
sm dan k o 'p ro q b o 'lish i kutilsa, u n d a suv sathi te z -te z o 'lc h a b
turiladi.
C huqurlik h ar bir tiklikda o 'lch a n ad i. Suv yuzasidan daryo 
tubigachabo'lgan m asofatiklikdagi i s h c h i c h u q u r l i g i deb 
aytiladi. C huqurlik o 'lch a n ad ig an tikliklar chuqurlik tikliklari, 
tezlik o 'lch an ad ig an tikliklar tezlik tikliklari deb ataladi.
Suv sarfi batafsil usulda o'lchanadigan suvning oqish tezligi 
tiklikda besh nuqtada (yuza; 0,2 
h\
0,6 A; 0,8 
h\
tub) olib boriladi 
(h — tiklikdagi suv chuqurligi). Suv sarfi asosiy usulda o'lchanganda 
tikliklar soni bilan bir qatorda, tikliklardagi tezliklarni o'lchash 
nuqtalar soni ham kam aytiriladi. Daryo o 'zan i suv o'tlarid an
xoli va kichik chuqurliklarda suvning oqish tezligi ishchi chuqur- 
likning 0,2 va 0,8 qiym atlarida o'lchanadi.
Suv sarfini qisqartirilgan usulda o 'lch a g an d a tezlik tiklikda 
bir nuqtada — ishchi chuqurligining 0,6 qiym atida o 'lch an ad i. 
M D H d a suvning oqish tezligini tiklikdagi h a r bir nuqtada 100 
soniyadan kam b o 'lm ag an vaqt ichida o 'lch a sh qabul qilingan.
Suv sarfini hisoblashda q o'llan iladig an usullar (3.16, 3.17, 
3.18) forniiilalarni yechishga asoslangan. Bu form ulalarning 
birinchisi analitik usulni, ikkinchisi grafik usulni va uchinchisi 
suv sarfini izotaxa bo'y ich a hisoblashni ifodalaydi.
Bular ichida eng k o 'p q o 'llaniladigani analitik usuldir. Bu 
usul hisoblashda nisbatan oddiyligi va kam vaqt talab qilishi bilan 
alohida aham iyatga ega. G idrologik tarm oqlardagi am aliy ishda 
suv sarflarini analitik usulda hisoblash eng asosiy usul deb qabul 
qilingan.
84
/

---

G rafik usul suv sarfi batafsil usulda o 'lc h a n g a n taqd irda 
qo'llanilishi m um kin. Bu usul hayotda aniq hisoblash natijalari 
talab qilinganda qo'llaniladi. Suvning oqim tezligi tiklik bo 'yicha 
m u ra k k a b ta q s im la n g a n h o lla rd a k o 'p r o q g ra fik u su ld a n
foydalaniladi.
Suv sarfini izotaxalar b o 'y ich a hisoblash usuli o 'z a n kesimi 
qirqimining keskin o'zgarishlari hollarida qo'llaniladi. Suvli kesim 
q irq im id a izo tax a la rn in g o 'tk a z ilis h i suv o q im id a te z lik la r 
taqsim lanishini ravshan aniqlash im konini beradi.
Quyida suv sarfini o'lchash va hisoblash usullari bayon etiladi.