Gidrologiya, gidrometriya va oqim hajmini

Suv sarfini p o ‘kaklar yordam ida o ‘lchash va hisoblash. 
Suv 
sarfini po'kaklar yordamida o'lchashda quyida ko'rsatilgan ishlam i 
bajarish lozim:
a) Stvorlarni belgilash.
P o 'k a k la r y o rd a m id a suv sarfini o 'lc h a s h u c h u n asosiy 
gidrostvordan bir xil masofada yuqorida va pastda qo'shim cha ikkita 
stvor belgilanadi. Y uqoridagi stvordan pastdagigacha b o 'lg an
m asofadan p o'kak 20 soniyadan kam bo'lm agan vaqt ichida oqib 
o 'tish i kerak.
b) Stvorlar orasidagi m asofani o'lch ash .
Ikki stvor orasidagi masofa katta aniqlikda p o 'la t tasm a bilan 
ikki m arta o 'lc h a n a d i. Y uqori stvorda 5— 10 m b alandlikda 
p o'kaklarni tashlash stvori belgilanadi.
d) C huqurlikni o'lchash.
e) Suvning oqish tezligini aniqlash.
D aryo (kanal)ning eni b o 'y ic h a oqizilgan p o 'k a k la r y o rd a­
mida o'lchangan suv sarfini hisoblash quyidagicha ketm a-ketlikda 
olib boriladi:
1. Asosiy stvor b o 'y ich a suv kesim i m aydonini hisoblash.
2. Millimetrli qog'ozga po'kaklam ing oqib o'tish vaqti epyurasi 
tuziladi. U nda abssissa o'qiga doim iy boshlanish^lan to po'kakning 
h a r a k a t tra y e k to r iy a s in in g a so s iy s tv o r o ila n k e sis h g a n
n u q ta sig a c h a b o 'lg a n m aso fa (/, m ), o rd in a ta o 'q ig a esa 
p o 'k ak lam in g yuqori va pastki stvorlar orasida o 'tis h vaqti (/, s) 
tushiriladi.
3. Agar epyura silliq b o 'lsa, m a ’lum teng oraliqlarda tezlik 
vertikallari belgilanadi.
4. Epyuradan h ar bir tezlik vertikalidan po'kakning oqib o'tish 
vaqti olinadi va suvning yuza qism ining tezligi aniqlanadi:
v = \ ,
(3.25)
bu yerda: / — yuqoridagi va pastdagi stvorlar orasidagi m asofa, 
t —
po 'k ak n in g oqib o 'tish vaqti.
85

---

5. Q o 'sh n i tikliklar orasidagi o ‘rtach a tezlik va suv kesim i 
m aydonlari hisoblanadi.
6. Tezlik tikliklari orasidagi qism an soxta suv quyidagi formula 
bo'yicha hisoblanadi:
9 = 
(3.26)
bu yerda: 
q
— tezlik tikliklari orasidagi qism an soxta suv sarflari;
va гл+1 — q o ‘shni tikliklardagi suv yuzasidagi tezlik; cOj — 
tezlik tikliklari orasidagi suv kesimi m aydoni.
Q irg‘oq q a yaqin b o 'lg a n tezlik tikligi orasidagi qism an suv 
sarfi quyidagi form ula bilan hisoblanadi: