Gidrologiya, gidrometriya va oqim hajmini

(vo.r)
ko'paytirib, topiladi:
Q = a>v.
(3.49)
Shezi form ulasining um um iy ko'rinishi
v = С
у
П П ,
(3.50)
bu yerda: С — Shezi koeffitsienti, m n5/s; 
R
— gidravlik radius 
(yoki o 'r ta c h a ch u q u rlik ho.r); / — suv yuzasining nishabi
94

---

(nivelirovka y ordam ida aniqlanadi). Shezi koeffitsienti N .N . 
Pavlovskiy form ulasi bilan aniqlanadi:
c = ln R \
(3.51)
bu yerda: 
n
— g‘adir-budirlik koeffitsienti. (M .F.S ribniy b o'yicha 
o 'z a n la r u ch u n n = 0,025). B eton jildli kanallar uchun: 
n
=
0,018, 
у
— daraja k o 'rsatkichi b o 'lib , Pavlovskiyning quyidagi 
form ulasidan topiladi:
у
= 2,5
n
- 0,13 - 0,75
-J
r
 /(■Jn
- 0,10). 
(3.52)
V ertushka yordam ida suv sarfini tezk or oMchash. 
K atta 
daryolar va kanallarda suv sarfini vertushka yordam ida o 'lch a sh
k o ‘p k u c h va v a q t ta la b q ila d i. A lb a tta , suv sarfi k am
o'zgaruvchan sharoitlarda bunday k o ‘p vaqt ketkazish o 'z in i 
oqlaydi, chunki suv sarfi qiym atlari aniqroq hisoblanadi. Toshqin 
suv paytlarida va suv om boridan suvlar chiqarilganida suv sarfini 
o'lchashda xatolar ко ‘ pay ad i. Bu vaqtda suv sarfini tezkor o'lchash 
faqat vaqtdan yutish em as, balki olingan m a ’lum o tlar aniqligi 
bilan ajralib turadi. T ezkor o 'lc h a sh usullari xilm a-xildir: ular 
nuqtali kuzatishlarni olib borish bilan bir q ato rd a m urakkab 
integratsion, akustik va aerogidrometrik usullami o ‘z ichiga qamrab 
oladi. Bugungi kunda keng tarqalgan va kelajakda tatbiq qilinadigan 
asosiy usullarni k o ‘rib chiqam iz.
Suv sarfini qisqartirilgan usullar yordam ida o 'lc h a sh d a tezlik 
o'lchayd igan tikliklar agar tikliklarda asosiy usulda o 'lch a n ib
hisoblangan suv sarflarining o ‘rtac h a kvadratik o g ‘ishm asi 5 
foizdan oshm asa bir, uchtadan oshmasligi m um kin. Qisqartirilgan 
o ‘lchashlarning ikki varianti mavjud: 1. Suv sarfini interpo la- 
tsion-gidravlik m odelini q o ‘llab oMchash. 2. U ni reprezentativ 
elem entlarini q o'llab o'lchash. 
f
Suv sarfini interpolatsion-gidravlik m odelida tiklikdagi o'rtacha 
tezlik ikki bo'lak lar yig‘indisidan iboratligiga asoslangan: