Gidrologiya, gidrometriya va oqim hajmini

о 
0
Agar barcha elem entar m aydonchalarda tezlik vektori norm al 
bo 'y ich a yo'nalgan b o'lsa, ya’ni a = 0 b o'lsa, u nda
B h
Q
= c o s a
vdxdy -
£ vrfco. 
(3.22)
о 
0
Hosil b o 'lg an form ula (3.22) 3 .9-rasm da keltirilgan s u v
s a r f i m o d e l i h a j m i n i ifodalaydi. Bu hajm orqa tom ondan 
oqim ko'ndalang kesimi bilan, yuqoridan — yuza oqish tezligining 
epyurasi bilan va pastdan 
v
= /
(x,y)
bog'lanish jjbilan aniqlanadigan 
egri chiziqli yuza bilan chegaralangan.
Y uqorida bayon qilin g an d an k o 'rin ib tu rib d ik i, suv sarfini 
«tezlik-maydon» usulida aniqlash — yuqorida keltirilgan integralni 
yechishga asoslangan. A m m o bunday usulni q o 'llab b o'lm ay di, 
c h u n k i 
v = f ( x , y )
fu n k siy a sin in g y e c h ilis h i n o m a 'lu m d ir. 
Amaliyotda suv sarfini aniqlashda quyidagilar bajariladi: oqim ning 
ko'ndalang kesim m aydoni va suvning oqish tezliklari o 'lchanadi, 
so 'n g ra suv sarfi integrallashni jan ilash bilan alm ash tirilgan
formula yordamida hisoblanadi. Yuqorida keltirilgan formula (3.22) 
yordam ida hisoblashga asoslangan usul a n a l i t i k deb ataladi.
79

---

B undan tashqari, suv sarfini quyidagi usullar bilan aniqlash 
m um kin.
B irinchidan, tikliklardagi elem en tar suv sarfi m a’lum b o ‘lsa, 
unda suv sarfi quyidagi form ula bo'yicha aniqlanadi:
X = B
Q = \
(3.23)
*=o
bu yerda: 
q
— tiklikdagi o'rtacha tezlikning chuqurlikka ko'paytmasi 
va bu elem entar suv sarfi, y a’ni 
q
=
v h \ В
— daryo kengligi.
Ik k in ch id a n , agar o q im n in g jo n li kesim ida izotaxalarni 
o'tkazsak va har bir izotaxa ham da suv sathi oralig'idagi maydonni 
aniqlasak, unda sarf m odeli quyidagiga teng bo'ladi:
y m ax