15-rasm. Arab jazıwı (kitob).
|
16-rasm. Fera orolidan topilgan qaqimgi yunon jazıwı
Fonografik jazıwdıń ekinchi bosqichi consonant (undosh) bosqich hisoblanadi, chunki bul jazıwda ózak hosil qiluvchi undoshlargina háripler bilan ifodalanadi, unlilar esa diakritik (yun. diakritikos – farqlovchi degeni)6 belgiler yordamida aks ettiriladi. Bunga arab jazıwı misol bóla oladi.
Fonografik jazıwdıń uchinchi bosqichi fonematik bosqich dep atalishi mumkin, chunki bul bosqichda har bir tovush ushın bitta hárip qóllangan. Bul jazıwdıń yuzaga kelishida qadimgi yunonlardıng xizmatlari kattadir. olar qadimgi finikiyaliklardan grafik belgilerni ózlashtirib oldilar hám unli tovushlar ushın ham hárip qóshdilar. Bunda ham olar finikiyaliklar alifbosidaǵı ortiqcha undosh háriplerden foydalanganlar. Alifbo sózi haqqında tómendegi fikrlar mavjud: finikiyaliklar tilida aleph (yunoncha alpha) “hókiz”, beth (yunoncha betha) “uy”, gimel (yunoncha gamma) “bóyintúruq”, daleth (yunoncha delta) “eshik” degan ma’nolardı ifodalagan. Dastlabki ekita hárip nomidan alifbo sózi paydo bolǵan.7
Shunday qilib, yunon alifbosi birinchi hárip-tovush alifbosi hisoblanadi hám u latın, slavyan hám boshqa kópgina alifbolar yaratilishi ushın asos bóldi.
17-rasm. Alifbo taraqqiyoti: Misr iyerogliflaridan to latın alifbosigacha.
21-§. Qaraqalpaq jazıwı tariyxınan
Qaraqalpaq xalqi óz tariyxi davomida Markaziy Osiyo xalqlari bilan bir qatorda tómendegi jazıwlardan foydalanib kelgan:
1. Mixxat. Eramizdan oldin VI-IV asrlarda Markaziy Osiyoniń Eronga yaqin hududlarida rasmiy jazıw sıpatında ishlatilgan jazıw (namunasi oldingi bólimda berilgan).
Dostları ilə paylaş: |
