Grafika (jazíW) HÁm grafemalar. QARAQALPAQ jazíWÍ tariyxínan. Orfografiya hám oníŃ faktorlarí joba

Etimologik (yoki grafik) faktor. Bul faktorga kóra, boshqa tillardan (mısalı, arab, rus yoki rus tili arqalı boshqa tillardan) kirgan sózlar ózi mansub bolǵan tildaǵı shaklini qaraqalpaq imlosida ham saqlagan holda yoziladi. 1) ocherk, tonna, kosmos, pochta kabi sózlardıng urg’uli bóg’inidaǵı o unlisi qaraqalpaqcha ó tarzida aytilsa ham, rus tilidaǵı shakliga mos ravishda o yoziladi. 2) samolyot, kometa, morfema, direktor, traktor kabi sózlardıng urg’usiz bóg’inidaǵı o unlisi a yoki i tarzida aytilsa ham, rus tilidaǵı shakliga muvofiq ravishda o tarzida yoziladi; 3) televizor, telefon, gerbariy kabi ruscha–baynalminal sózlardıng urg’usiz bóg’inlarida kelgan e unlisi i tarzida talaffuz qilinadi, lekin rus tilidaǵı shakliga mos ravishda e saqlanadi.
Differensiatsiya faktorı. Bul faktorga kóra, shakli yoki talaffuzi bir xil bolǵan sózlar jazıwda túrli shartli belgiler vositasida (yoki ba’zan ma’noga kóra) farqlanadi. Mısalı: 1) urg’u vositasida farqlash: atlás – mato, átlas – geografik atlas, – ot, fizík – sifat (fizik hodisalar); 2) unliniń qisqa yoki chóziqligini farqlash : she’r –sher, ta’na –tana , da’vo - davo (she’r, ta’na, da’vo sózlaridaǵı a unlisiniń chóziqligi ayirish (tutuq) belgisi arqalı kórsatilgan; 3) boshqa-boshqa tovush ańlatıwshı háripler vositasida farqlash: shoh – podshoh, shox – daraxtniń shoxi, urush – jang, urish – qól bilan urmoq.
Kórinadiki, fonetik hám morfologik faktorlar qaraqalpaq orfografiyasiniń asosiy faktorlari bolıp, morfologik faktor yetakchi, chunki imloga oid kópchilik qoidalar ana shu faktor asosida yaratiladi.
1995-yil 24-avgustda qabul qilingan asosiy imlo qoidalari tómendegi bólimlardı óz ichiga oladi:
1. Háripler imlosi:
a) unlilar imlosi (1-7-bandlar);
b) undoshlar imlosi (8-32-bandlar).
2. Asos hám qóshimchalar imlosi (33-37-bandlar)
3. Qóshib yozish (38-50-bandlar)
4. Chiziqcha bilan yozish (51-56-bandlar)
5. Ajratib yozish (57-65-bandlar)
6. Bosh háripler imlosi (66-74-bandlar)
7. Kóchirish qoidalari (75-82-bandlar)