H s nov q.. YÜKs k g rginlikl r V elektrik izolyasiya texnikasi
Trossuz x ttl rin ildırım dayanıqlı ı
Yüklə 4,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- _________________Milli Kitabxana__________________
- 7.2.6. Induksiya ildırım g rginliyi
|
7.2.6. Trossuz x ttl rin ildırım dayanıqlı ı Trossuz x ttl rd ildırım bir ba a x tt m ftilin vurur. Bu zaman ildırım c r yanı h r iki t r f yayılaraq, a a ıdakı kimi ifrat g rginlik yaranmasına s b b olur: U=I ild Z m f /2 (7.2.14)
_________________Milli Kitabxana__________________ 230
burada, Z m f
-m ftilin dal a müqavim ti, impuls taclanmasını n z r aldıqda 300 Om götürülür. Taclanma zamanı x tt m ftilinin tutumu artdı ından dal a müqavim ti azalacaqdır. Metal dayaqda ç kilmi x ttl rd , ifrat g rginlik impulsunun U amplitudası, dayaqdan asılmı m ftilin izolyator z ncirin t sir edir. X ttl rd ildırım bo almaları, ad t n 5-10 kA qiym tind olan impuls c r yanları yaradır. Onlar is izolyator z ncir sind qövs qapanmasına s b b olurlar. 220 kV-a q d r EÖX-l rind metal dayaqlarla yana ı, daha ucuz olan a ac dir kl r d istifad edilir. A ac materialı izolyasiya xüsusiyy tl rin malikdir. Ona gör a ac traversin bir hiss si, izolyasiya z ncirinin asıldı ı nöqt il , torpaqlanma sistemin endiril n m ftil arasında lav izolyasiya rolunu oynayır. Eyni qaydada, iki izolyator z ncir si arasında olan a ac travers, fazlar arasında lav izolyasiya yaradır k.7.2.5. k.7.2.5. A ac dayaqda x tt m ftilini ildırım vurması A acın izolyasiya xass si onun n mliyind n asılıdır. Yax ı qurudulmu a ac yüks k elektrik möhk mliyi göst rir. Lakin m sam li oldu u üçün a ac h mi 15-40 % n mliy malik olur. A acın n ml nm si atmosfer raitind n asılı olaraq k skin d yi ir. Bu halda onların elektrik möhk mlikl ri d geni diapazonlarda d yi ir. Leysan ya ı ı il islanmı a ac n kiçik bo alma g rginliyin malik olur. T qribi hesabatlarda a ac traversin yaratdı ı lav impuls möhk mliyi üçün, bo alma m saf sinin h r 1 mt uzunlu una 100 kV q bul edilir. A ac dayaqlarda olan x ttl rd ildırım bo alması sas n, bir fazın izolyator z ncir si, travers v ikinci fazın z ncir si üzr ba verir (z ncir -travers- z ncir üzr ). Ildırım vurmu fazın impuls g rginliyi, qon u fazda elektromaqnit induksiya laq si hesabına-k msalına müt nasib g rginlik induksiyalayır. N tic d , m ftill r arasında a a ıdakı g rginlik meydana çıxır:
_________________Milli Kitabxana__________________ 231
, 1 2 k Z I U mef ild (7.2.15)
burada, k- impuls taclanması n z r alınmaqla m ftill r arasında hesablanmı laq
msalıdır, k=0.25-0.4 götürülür. Kritik c r yana gör x tt izolyasiyasının qövsl qapanma ehtimalı-P qap hesablanır. Ildırımın kritik c r yanı, t sir ed n - U g rginliyinin, izolyasiyanın impuls bo alma g rginliyin - U
b rab rliyind n t yin edilir. Metal v d mir-beton dayaqlarda ç kilmi EÖX , 2 % 50
U I kr (7.2.16)
A ac dayaqlarda ç kilmi EVX-d . 1 2 % 50 k Z U I rh (7.2.17) A ac dayaqlarda, trossuz EÖX açılmalar sayının az olmasının s b bi, impuls qapanmasının dayanıqlı qövs qapanmasına keçm msalı -nın kiçik olması il ba lıdır. Aydındır ki, metal dayaqlarda bo alma aralı ı bir izolyator z ncir sinin boyuna b rab r olur. Bu h m msalını, h m d qapanma P
ehtimalını artırır. Bu s b bd n 110 kV v yüks k g rginlikli metal dayaqlarda tikilmi trosssuz hava x ttl rind , orta ildırım aktivliyi olan rayonlarda çoxlu sayda açılmalar olur. Ona gör , bel EÖX-l ri bütün m saf d tros ildırım ötür nl ri il mühafiz edirl r. Metal dayaqlarda ç kilmi 35 kV x ttl rin, neytralı izol edilmi v qövs söndür n reaktorları oldu undan v ziyy t ba qa cür olur. Bel sisteml rd bir fazlı qısa qapanma x ttin açılmasına s b b olmur. Çünki, tutum c r yanı sıfırdan keçdiyi zaman qövs sönür v E
–nın qiym tind n asılı olmayaraq =0 olur. Ona gör , 35 kV x ttl rin ildırım vurmasından açılmaları yalnız iki v ya üç fazlı qapanmalar zamanı mümkündür. M ftill ri horizontal olan x ttl rd ildırım yan m ftill r , vertikal halda is , n üst m ftil vurur. Ildırım vurmu m ftilin faza izolyasiyası qapandıqdan sonra, c r yan yoluna Z m f
/2 müqavim ti v zin , daya ın impuls torpaqlanma müqavim ti-R imp qo ulur. Ildırım daya a yaxın m saf d vurarsa, onda torpaqlayıcıdan praktiki olaraq tam ildırım c r yanı keç c k v dayaq t xmin n I
potensialına malik olacaqdır. Ikinci m ftilin izolyasiyasının qapanması a a ıdakı rt daxilind olur: _________________Milli Kitabxana__________________ 232
. 1 % 50 k R U I imp kr (7.2.18)
Buradan görünür ki, izolyasiyanın qapanma ehtimalı-P qap kritik
c r yanın çox v ya R imp -un kiçik olması il azalır. Ona gör , metal dayaqlarda trossuz ç kilmi x ttl rd daya ın torpaqlanma müqavim tini azaltmaq üçün lav torpaqlayıcılar qurulur. 7.2.6. Induksiya ildırım g rginliyi Atmosfer ifrat g rginliyinin n böyük qiym tl ri, ildırımın bir ba a x tt m ftilin vurdu u halda yaranır. B z n, x tt yaxınlı ında yer vuran ildırımdan meydana çıxan induksiya g rginliyi d mü yy n rol oynayır. Bel z rb l r, induksiya ifrat g rginlikl rinin yaranmasına s b b olur. Faz m ftill rind meydana çıxan induksiya g rginlitkl ri elektrik v maqnit t kiledicil rinin c mi kimi t yin edilir:
(7.2.19)
Ildırımın lider kanalı faz m ftilind ks i ar li yükl rin yı ılmasına (müsb t i ar li ba lı yükl r ) s b b olur k.16.6. I çi g rginlik n z r alınmazsa, ba lı yükl rin elektrik sah si, kanalın elektrik sah si il tarazla dı ından lider m rh l sind potensial sıfır olar.
sas ( ks) bo alma m rh l sind ildırım kanalında yükl r böyük sür tl neytralla dı ına gör , m ftill rd ki ba lı yükl r d s rb st v ziyy t keçir v ildırım impulsunun x tt m ftilind s rb st r qsl ri ba layır. H r iki _________________Milli Kitabxana__________________ 233
istiqam td yayılan induksiya elektrik yükl ri m ftilin potensialını artırır v ifrat g rginlikl rin yaranmasına s b b olurlar. Induksiya ifrat g rginliyinin qiym ti, lider kanalında yükl rin x tti sıxlı ı - v m ftilin orta asılma hündürlüyü - h or il düz, v ildırımın vurdu u nöqt d n olan n qısa m saf - b il t rs müt nasibdir. ks ( sas) bo almada yaranan I ild - ildırım c r yanının qiym tin gör , a a ıdakı ifad ni yazmaq olar: ,
or e ie I b h k U (7.2.20)
burada - k e müqavim t vahidi il ölçül n v sas bo almanın sür ti artdıqca, azalan müt nasiblik msalıdır. sas bo almada maqnit sah sinin d yi m si is , induksiya g rginliyinin maqnit t kiledicisini yaradır. Induksiya g rginliyi dayaq - izolyator z nciri – m ftil –yer arasında yaranan ilg kd meydana çıxır. Z ncir d bu g rginliyin maksimal qiym ti a a ıdakı kimi yazılır: ild or m im I b h k U (7.2.21) burada - k m müqavim t vahidi il ölçül n v sas bo almanın sür ti artdıqca artan müt nasiblik msalıdır. Induktiv g rginliyin maksimal qiym ti is a a ıdakı kimi t yin edilir:
30 (7.2.22) k e v k m msalları sas bo almanın sür tind n, f rqli v biri düz, dig ri t rs asılılıqla d yi dikl rind n, onların c mi t xmin n 30 Om q bul edilir. Ildırımın, orta hündürlüyü h or =10 m olan, x ttin yaxınlı ına vurdu u halda induksiyalanan g rginliyin amplitudasının inteqral yrisi k.7.2.7-d hesablanan qaydada olur. Göründüyü kimi, induksiyalanan ifrat g rginlik 1 ild 2 d f d n az, 35 kV-luq x tt izolyasiyasının (U 50% =350kV) v 5 ild 1 d f 110 kV x tt izolyasiyasının impuls möhk mliyinin (U 50% =700 kV olan) izolyasiya s viyy sini a ır. Ona gör , induksiya ifrat g rginliyinin 110 kV v yuxarı g rginlikli EVX-i üçün el bir h miyy ti olmur. X ttin bir ild h r 100 km-n vuran ildırımlar sayının paylanma yrisi a a ıda göst rilmi dir k.7.2.7. Bu asılılıq ildırım bo almaları üçün xarakterik parametrdir.
_________________Milli Kitabxana__________________ 234
k.7.2.7. Ildırımın x tt yaxınlı ında yer vurdu u halda, induksiya ifrat g rginliyin amplitudalarının inteqral yrisi. 7.2.7. Troslu x ttl rin ildırım mühafiz si Troslu hava x ttl rinin ildırımdan açılmaları a a ıdakı s b bl rd n ola bil r: 1) ildırımın x tt a ırımın ortasında trosa vurması v tros-m ftil hava aralı ının qövs qapanması; 2) ildırımın tros münafiz sind n yan keç r k, x tt m ftilin vurması; 3) ildırımın daya a vurması v dayaqdan x tt m ftilin ks bo alma. Iki dayaq arasında ildırımın a ırımın ortasına vurdu u hala baxaq. g r, trosun çox yax ı torpaqlandı ını n z r alsaq - R imp « Z
tr, (Z tr –trosun dal a müqavim ti) ildırımın trosa vurdu u nöqt d impuls g rginliyini k.7.2.8 -d göst ril n qaydada qurmaq olar. Burada ildırım c r yanının ç p bucaqlı forması alınır. Bunun s b bi qon u dayaqların torpaqlanma müqavim tl rin çataraq oradan ks i ar il qayıdan ildırım impulsunun, ildırım vurdu u nöqt y g lm si il trape killi impulsun alınmasıdır. Ildırım vurduqdan sonra, iki yaxın daya ın torpaqlanmasından ks olunan impulslar h min nöqt y çatana q d r, trosda yaranan g rginlik a a ıdakı kimi hesablanır: 2 2 tr tr il tr Z at Z t i t U (7.2.23) 2 1
-müdd tind n sonra, dal anın ks olunması n tic sind ildırım vuran nöqt y impulsların eyni zamanda çatması il g rginliyin artımı dayanır v kil 7.2.4. -d verilmi trapes formalı impuls alınır. -nu (7.2.14) ifad sind n z r alsaq, trosun ildırım vurması n tic sind yranan maksimal g rginliyi hesablamaq olar: U trmax =aZ tr L/(2 ) (7.2.24) _________________Milli Kitabxana__________________ 235
k.7.2.8. Ildırım trosa vurdu u halda,iki dayaq arasında, a ırımın ortasında yaranan impulsun görünü ü (7.2.24) –d n göründüyü kimi, ildırım c r yanının yaratdı ı maksimal g rginliyin qiym ti bu c r yanın maksimal qiym tind n asılı olmur, yalnız c r yanın dikliyi a-dan asılı olur. Trosla faz m ftil arasında g rginliyi is , induksiya prosesin gör a a ıdakı kimi hesablamaq olar: U tr-m f =(1-k)aZ tr L/(2 ) (7.2.25)
Iki x tt daya ı arasında ildırımın trosa vurması, trosla m ftil arasında hava m saf sinin seçilm si üçün hesabat halı kimi q bul edilir. (7.2.25) ifad si ildırım c r yanının dikliyi a-nı hava x tti a ırmının xarakteristikaları il laq l ndirir. A ırımın xarakteristikasını bil r k, (7.2.25) ifad sind n a-nın qiym tini v trosla m ftil arası hava m saf sini hesablamaq olar. vv lc ildırım c r yanın dikliyinin mü yy n bir qiym tind (7.2.25) ifad sind n tros-m ftil arası elektrik möhk mliyi sonra is t crübi yril rd n onlar arasındakı m saf t yin edilir. Istimar t crüb l ri göst rir ki, tros-m ftil arası m saf a ırımın 2%- ni t kil ed rs , onlar arasında impuls g rginliyi il de ilm ehtimalı n z r alınmayacaq d r c d kiçik olur. Ildırım trosa vurduqda, a ırımın ortasında izolyasiaynın s viyy si yüks k oldu undan, dayaq izolyator z ncirinin izolyasiyasının de ilm si d mümkündür. Bel de ilm l rin ehtimalı, ildırımın bir ba a daya a vurdu u haldakından azdır. Çünki, ildırım trosu vurduqda, dayaqdan ildırım c r yanının yarısından azı keçir. Daya ın ildırımla vurulması (dayaq yaxınlı ında trosun)- 4h day /L, nisb ti il t yin edilir, burada h day -daya ın hündürlüyü, L-dir kl r arası a ırım uzunlu udur. Onda daya ın ildırımla vurulması sayıları a a ıdakı kimi t yin edilir:
_________________Milli Kitabxana__________________ 236
, 4
h n n day xus day (7.2.26)
burada, n xus
-x ttin ildırımla vurulmalarının sayıdır. g r x tt izolyasiyasına t sir ed n ildırım g rginliyi, onun impuls bo alma g rginliyin çatarsa, onda dayaqdan faz m ftilin ks bo alma ba ver bil r. X tt izolyasiyasının g rginliyi, x tt m ftili il daya ın potensiallar f rqin b rab rdir. k.7.2.9–d n görünür ki, ildırım daya a vurduqda c r yan vv lc dayaqdan v onun torpaqlanma müqavim tind n keçir. Impulsun dayaqdan keçm müdd ti, ildırım c r yanının impuls müdd tind n 10 d f (bir d r c ) azdır. Ona gör
v z sxeml rind dayaqlar, yı cam induktivlikl ri- L day =L 0 h day v torpaqlanma impuls müqavim tl ri –R imp il göst rilir- k.7.2.10. Ildırım impulsu rejiml rind , daya ın induktivliyin nisb t n az oldu undan, torpaqlayıcıların induktiv müqavim tl rini n z rd n atmaq olar. Iki dir kli daya ın xüsusi induktivliyi 0.5 mkHn/m, t k dir kli metal v ya d mir-beton dayaq 0.6 mkHn/m v iki torpaqlayıcı m ftili olan a ac dayaqlar üçün 0.7 mkHn/m olur.
_________________Milli Kitabxana__________________ 237
k.7.2.10. X tt dir yinin t p nöqt sin ildırım vurdu u zaman g rginliyin hesabatı üçün v z sxemi Ildırım vurdu u andan sonra, zaman keçdikc i ıq sür ti il yayılan impuls g rginliyi t sirind n, daha çox x tt dir kl ri ildırım c r yanının yer ötürülm sind i tirak edirl r. Ildırım c r yanının c bh uzunluqlarının real qiym tl rind (
müqavim tl rind , ildırım vuran daya a yaxın olan dayaqlardan ks olan impulsları n z r aldıqda, hesabat qiym tl ri daha d qiq olur. Bu halda ildırım vuran dir y yaxın, sa v sol t r fd ki x ttl r L tr /2, L day /2 v R imp /2 parametrl rinin ardıcıl birl mi v z sxemi il göst rilir. Ildırım vuran daya ın potensialı, torpaqlanma müqavim ti v daya ın induktivliyind ki g rginlik dü gül ri il yana ı, h m d i
kanalı il dayaq arasında olan induktiv laq il t yin edilir. Qar ılıqlı induksiya msalı t xmin n:- M
kimi hesablanır. Ona x tt daya ının t p nöqt sinin potensialı a a ıdakı kimi yazılır:
(7.2.27)
(7.2.27) ifad sinin ikinci v üçüncü toplananları, yalnız ildırım c r yanının c bh müdd tind giym tl r alırlar. k.7.2.10 – da verilmi v z
sxemin gör , dayaqdan keç n c r yan - i il =at – c r yan m nb i v ildırımın maqnit sah sinin yaratdı ı trosla-yer arasında maqnit ilg yi hesabına- aM tr 0.5h tr meydana çıxan EHQ kimi g rginlik m nb i il t yin edilir. Burada h tr –trosun orta asılma hündürlüyüdür. C bh müdd tind dayaqda yaranan c r yan impulsu a a ıdakı kimi t yin edilir:
1 5 . 0 5 . 0
(7.2.28)
_________________Milli Kitabxana__________________ 238
burada tr tr tr tr day tr imp r h n Z L L L R 2 18 . 0 ; 5 . 0 . Dayaqda c r yanın zamana gör tör m si is : t day tr tr tr day e L L M L a dt di 5 . 0 5 . 0 (7.2.29)
M ftilin potensialı üç toplanandan t kil olunur: i çi g rginlik; ildırımın lider kanalının x tt m ftilind induksiyaladı ı g rginlik; trosda yayılan impulsun - U day
m ftild induksiyaladı ı g rginlik. I çi g rginliyin t siri, fazların h r-hansı birind olan ani g rginliyin, daya ın potensialının ksin oldu unu n z r almaqla v U i –nin hesabat ifad si, yarımperiod rzind götürül n a a ıdakı orta qiym t kimi göst rilir: nom nom is U U U 5 . 0 2 3 2 (7.2.30) Ildırım daya a vurduqda, induksiyalanan ifrat g rginliyin elektrik t kiledicisi t xmini olaraq a a ıdakı ifad il hesablanır: U ind E or h or (1-k) (7.2.31)
burada E or 10 kV/sm – sas bo almadan vv l, ildırımın lider kanalı il daya ın t p nöqt si arasında yaranan orta sah g rginliyi; k - tros v faz m ftili arasında elektromaqnit laq v trosun ekranla dırıcı t sirini n z r alınan msaldır. U ind g rginliyi, daya ın t p nöqt sinin potensialı il ks i ar lidir. Trosda axan ildırım c r yanı, faz m ftilind kU
qiym tind v dayaqla eyni i ar d olan potensial yaradır. Ona gör , potensialın bu t kiledicisi, x tt izolyasiyasına dü n g rginliyi azaldır. Bel likl , m ftill daya ın t p nöqt si arasında potensiallar f rqin b rab r olan x tt izolyasiyasının g rginliyi, ildırım c r yanının maksimal qiym tind a a ıdakı kimi ifad olunur:
(7.2.32)
Hesablanan U iz
g rginliyini, ildırım bo almasının c b -c bh
müdd tind , izolyasiyanın impuls qapanma g rginliyi il müqayis edirl r. U iz g rginliyi ildırım c r yanının c bh sind impulsun dikliyi a - dan asılıdır. C r yanının dikliyi is verilmi c bh müdd tind -
maksimal ildırım _________________Milli Kitabxana__________________ 239
c r yanını t yin edir: - I ilmax =a c b . g r izolyasiyada g rginliyin müxt lif c bh müdd tl ri üçün zamandan asılılıq qrafiki - U
izolyasiyanın volt-saniy xarakteristikası il k si m nöqt l ri ildırım c r yanının c bh müdd tl rin b rab r olacaqdır c b
=t bo k.7.2.11. Ildırım daya a vurdu u hallarda, kritik c r yanın qiym tl rin gör , izolyasiyanın qövsl qapanmasının a a ıdakı sad v t qribi hesabatları aparılır:
% 50 (7.2.33) burada iki troslu x ttl rd - =0.15 v bir troslu x tt üçün- =0.3 qiym tl ri olan msaldır.
Iki troslu x ttl rd daya a dü n ildırım c r yanının payı bir troslu x ttl r gör az, c r yanın kritik qiym ti is çox olur. Daya ın hündürlüyü artdıqca, onun induktivliyi artır v izolyator z ncirind g rginliyin qiym ti d artır. N tic d (7.2.33) formulasından da göründüyü kimi kritik c r yan azalır. Bu sad hesabat metodikası daya ın torpaqlanma müqavim ti 30 Om-a, g rginliyi is 500 kV-a q d r olan hava x ttl rind açılmaların ehtimal olunan sayını hesablamaq üçün istifad edilir. Istismar t crüb l rin gör , ildırımın trosdan keç r k bir ba a x tt m ftilin vurma ehtimalı a a ıdakı empirik ifad il hesablana bil r: 4 90
h P g (7.2.34) _________________Milli Kitabxana__________________ 240
burada h day – daya ın hündürlüyü, m; - x ttin mühafiz buca ı, trosdan keç n aquli x ttl , trosla m ftili birl dir n x tt arasında qalan bucaqdır k.7.2.12. -buca ı ekranla dırıcı t siri il xarakteriz olunur.
–nın d qiq hesabatları, hava x tt m ftill rind n ildırım kanalı istiqam tind ks liderin inki afı v bu iki bo alma arasında laq il t yin edilir k.7.2.13. ks liderl rin inki afı ildırımın lider kanalı il , yer üstü obyektl rin qar ılıqlı elektrik sah l rinin hesabatları sasında t yin v analiz edilir. Bu hesabatlar, m ftill rin sayı v yerl m si, qon u yaxın x ttl r, a ırımda m ftill rin sallanması v dig r faktrolar, h mçinin HX-nin i çi g rginlikl rinin t siri il aparılır.
Iki tros mühafiz sind n ildırımın m ftili vurması ehtimalının i çi g rginlikd n asılılı ı k.7.2.13 d verilir. kild n göründüyü kimi, ildırımın trosdan yan t r f m ftil vurması, x ttin bu anda malik oldu u potensialdan da aslılıdır.
Yüklə 4,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|