olaraq süddən daha kifayətli bir Ģey bilmirəm”
kəlamı südün qədimdən əvəzolunmaz bir qida məhsulu
olmasını sübut edir.
Süddən hazırlanan turşudulmuş süd məhsullarının
insan orqanizmi üçün fizioloji və pəhrizi əhəmiyyəti
vardır.
Süd və süd məhsulları haqqında hədislər
Peyğəmbər (s.ə.v.):
1. Allah-Təala göndərdiyi hər bir xəstəlik üçün
şəfa da göndərib. Inək südündə bütün xəstəliklərin
şəfası var.
2. Inək südündən istifadə edin. Çünki o, hər bir
ağacdan yeyir (mal hər bir ağacdan qida tapdığı üçün,
təbii ki, istehsal etdiyi südün tərkibində həmin ağac-
ların elementləri var). Süddə bütün xəstəliklərin şəfası
var.
3. Allah-Təala yaratdığı hər bir xəstəlik üçün
dərman da yaradıb. Inək südündən istifadə edin, çünki
o, hər bir ağacdan yeyir.
4. Inək südü ilə müalicə olunun, mən ümid edirəm
ki, Allah-Təala ona müalicəvi keyfiyyət verib. Çünki
97
o, ağaclarla qidalanır.
5. Dəvə südü… mədə narahatçılığına (həzmə
getməmə) mübtəla olanların dərmanıdır.
Imam Əli (ə):
1. Süd içmək ölümdən başqa bütün xəstəliklərin
şəfasıdır.
2. Inək südü dərmandır.
3. Inək südü şəfadır.
Imam Baqir (ə): - Cabir ibn Abdullahdan: Dedilər
ki, ey Allahın Rəsulu (s.ə.v.), müalicə olunaqmı?
Dedi: “Bəli müalicə olunun! Allah-Təala elə bir
xəstəlik göndərməyib ki, onun üçün dərman yarat-
masın. Inək südündən istifadə edin, o, bütün ağaclar-
dan qidalanır”.
Imam Sadiq (ə): Boğaz ağrısı üçün süd içməkdən
faydalı bir şey tapmadıq.
“Kafi” – Əbülhəsən Isfahanidən: Imam Sadiqin (ə)
yanında idim. Bir şəxs həzrətə dedi və mən də eşitdim:
- Sənə fəda olum, mən bədənimdə zəiflik hiss
edirəm?!
Həzrət dedi: “Süd iç. O, insanı cana gətirir və
sümüyü möhkəmləndirir”.
“Kafi” – Əbu Bilaldan: Imam Baqirə (ə) mədəm-
dəki xəstəlikdən şikayətləndim. Həzrət mənə dedi:
- Niyə inək südü içmirsən?! Heç ondan içmisənmi?
Dedim:
- Bəli, dəfələrlə.
- Necə təsir etdi?
- Mədəni təmizləyir, böyrəyi piyləndirir və
yeməyə iştah gətirir.
- Əgər süd içmək vaxtı olsaydı, səninlə birlikdə
Yənbiə gedərdik ki, süd içək.
98
“Kafi” – Muhəmməd ibn Yəhya sənədi Imam
Kazimə (ə) yetişən bir hədisdə: - Hər kəs qatıq yemək
və bunun ona zərər verməməsini istəyirsə, onun içinə
hazum (həzm etdirən) töksün.
Soruşdum: - Hazum nədir?
- Cirə.
Imam Kazım (ə): Hər kəsin bel suyu (sperması)
dəyişikliyə məruz qalıbsa, ona təzə sağılmış süd və bal
faydalı olar.
TurĢudulmuĢ süd məhsullarının pəhrizi əhəmiyyəti
Turş süd məhsullarında (kefir, qatıq, kəsmik, süz-
mə, turş xama və s.) zülal, yağ, vitamin və mineral
maddələrdən başqa nizin, streptozin, laktolin kimi
antibiotiklər də mövcuddur. Bunların isə profilaktik və
müalicəvi əhəmiyyəti böyükdür. Bu antibiotikləri
sintez edən süd turşusuna qıcqırdan bakteriyalar və
maya göbələkləridir.
Turş süd məhsullarında vitaminlərin miqdarı süd-
dəkindən daha çoxdur. Bunun səbəbi süd turşusuna
qıcqırdan bakteriyaların bəzi növlərinin vitamin sintez
etməsidir. Qımız və asidofilin qatığında nizin adlı anti-
biotik vardır ki, onun müalicəvi əhəmiyyəti böyükdür.
I.I.Meçnikov turş süd məhsullarının profilaktik və
müalicəvi əhəmiyyətinin elmi əsasını vermişdir. O,
müəyyən etmişdir ki, Bolqarıstan əhalisinin əksəriy-
yətinin uzun ömürlü olmasına səbəb yerli turş süd
məhsulu – bolqar qatığının qidalanmada geniş istifadə
olunmasıdır. Turş süd məhsulunda – qatıqda süd turşu-
suna qıcqırdan bakteriyalar süd şəkərini süd turşusuna
parçalayır. Bu turşu bağırsaqda çürüdücü mikroorqa-
nizmlərin inkişafına imkan vermir.
99
Azərbaycanda hazırlanan qatıq öz tərkib və
keyfiyyətinə görə şimal rayonlarda hazırlanan qatıqdan
fərqlənir. Hələ 1897-ci ildə A.A.Kalantar alim Linder
və Veykman alimlərinın xahişi ilə Berlinə qatıq
nümunəsi göndərmiş, onlar müəyyən etmişlər ki, bu
cənub qatığında bir neçə növ faydalı bakteriyalar
vardır ki, insanlar üçün çox xeyirlidir.
Hazırda turş süd məhsullarından Azərbaycanda
əsasən qatıq, kefir, asidofilin, ayran, kəsmik, süzmə,
turş xama və s. istehsalı geniş yayılmışdır. Bu məh-
sulların hamısı pasterizə olunmuş südün üzərinə süd
turşusuna qıcqırdan bakterial maya əlavə edilməklə
hazırlanır. Turş süd məhsullarının istehsalında inək,
camış, qoyun südlərindən istifadə olunur. Bu məhsullar
süddə gedən biokimyəvi-mikrobioloji proseslər nəticə-
sində əmələ gəldiyi üçün onlarda adi içməli süddən
fərqli olaraq, bir sıra maddələr və xassələr əmələ gəlir.
Məsələn, turş süd məhsulları orqanizmdə daha tez və
asan həzm olur. Belə ki, süd orqanizmdə 3 saat
müddətinə 44% həzm olduğu halda, qatıq həmin
vaxtda 95,5% həzmə gedir. Bunun səbəbi odur ki, süd
mayalandıqda (dələmələndikdə) onun mürəkkəb zülal-
ları sadə peptonlara və başqa daha asan həzm olan
maddələrə parçalanır.
Pəhrizi turşudulmuş süd məhsulları mayalanma
xüsusiyyətinə və qıcqırdılmadan alınan son məhsullara
görə 2 qrupa bölünür. Birincilər yalnız süd turşusuna
qıcqırma gedən məhsullardır. Bu qrupa müxtəlif
qatıqlar, asidofilinlər, yoğurt və s. aiddir. Ikincilər
qarışıq qıcqırmanın – süd turşusuna və spirtə qıcqır-
manın nəticəsində alınan turşudulmuş süd məhsulla-
rıdır. Bunlara kefir, qımız və digər məhsullar aiddir.
100
Turşudulmuş süd məhsulları istehsalının mahiy-
yəti ondan ibarətdir ki, laktaza fermenti ilk mərhələdə
süd şəkəri laktozanı qlükoza və qalaktozaya parçalayır.
Sonra süd turşusu bakteriyalarının təsirindən qlükoza
və qalaktoza süd turşusuna çevrilir. Bu zaman başqa
uçucu turşular və karbon qazı əmələ gəlir. Süddə olan
laktozanın 25%-i parçalanır. Yerdə qalan süd şəkəri
qidalanmada
bağırsaqlarda
olan
süd
turşulu
bakteriyaların həyat fəaliyyətində istifadə edilir.
Qarışıq qıcqırmada laktozanın hidrolizindən alınan
qlükoza və qalaktozanın bir hissəsi süd turşusu, digər
hissəsi isə sirkə aldehidi və karbon qazı əmələ gətirir.
Sonradan sirkə aldehidi etil spirtinə çevrilir. Əmələ
gələn süd turşusu südün zülallarına təsir edir və
onlardan kalsiumu ayırır. Əmələ gəlmiş sərbəst kazein
turşusu dələmə əmələ gətirir. Baş verən biokimyəvi
proseslər nəticəsində yeni qiymətli xassələrə malik
turşudulmuş süd məhsulları əldə edilir. Adi südə
nisbətən turşudulmuş süd məhsulları asan və tez
mənimsənilir. Əmələ gələn süd turşusu, spirt və karbon
qazı mədə-bağırsağın şirə və ferment ifrazını artırır, bu
da qidanın həzmini və mənimsənilməsini sürətləndirir.
Bu zaman həzm prosesinə sərf edilən enerjinin
miqdarı da azalır ki, bu da zəif orqanizm üçün çox
əlverişlidir. Ona görə də xəstələrin qidalanmasında turş
süd məhsullarından geniş istifadə olunur.
Turş süd məhsulları bir sıra xəstəliklərin müalicə-
sində, məsələn kefir qan azlığında, həddindən artıq arıq-
lamada, xroniki kolitdə, asidofilin qatığı isə bağırsaq-
ların çürüdücü və iltihablı yaralarında istifadə edilir.
Adi qatıq süddən fərqlənərək B
1
və B
2
vitaminləri
ilə
zəngindir.
Bu
vitaminlər
sinir
sisteminin
101
fəaliyyətini nizamlayır, ona görə də axşamlar
yatmazdan qabaq qatıq içmək məsləhət görülür.
Yüksək keyfiyyətli süd məhsulu - kəsmikdə olan
xolin və metionin, qanda xolesterin maddəsini azalt-
maqla ateroskleroz xəstəliyinə tutulmanın qarşısını alır.
Kəsmik və süzmə uşaqların qidalanmasında
əvəzedilməzdir. Onlar inkişafda olan orqanizmin boy
artımını, sümüklərin inkişafını, həm də sinir sisteminin
funksiyasını normallaşdırır.
Pendirin tərkibində çoxlu zülal, yağ, vitamin,
fosfor,
kalsium
duzları,
müxtəlif
aminturşuları
olduğundan o qidalanmada geniş istifadə edilir.
Pendirdə olan zülal onun yetişmə dövründə
parçalandığından həzm olunması asanlaşır.
Yüksək qidalı süd məhsullarından biri də turş
xamadır (smetan). Xama yağ və zülalla zəngindir. O,
ateroskleroz xəstəliyinin profilaktikası üçün vacibdir.
Ayran həm qocalar, həm də uşaqlar üçün xeyirlidir.
Süd və süd məhsullarının bu əhəmiyyətli xassələ-
rini nəzərə alaraq Qidalanma Institutu orta yaşlı insan-
ların gündəlik qida payında 500 q süd və ya kefir,
qatıq, 15 q kərə yağı, 18 q pendir, 20 q kəsmik və ya
süzmə, 18 q turş xama (smetan) olmasını məsləhət
görür.
Pendir haqqında hədislər
Peyğəmbər (s.ə.v.):
1. Pendir yeyin! O, yuxu gətirir və qidanı həzm
etdirir.
2. Pendir dərddir, amma qozla yeyildikdə dərmandır.
3. Pendir də, qoz da ayrı-ayrılıqda dərddirlər, bir
yerdə yeyiləndə isə dərman olurlar.
102
4. Hamilə qadın pendiri yemişlə yeyərsə, dünyaya
gətirəcəyi körpənin üzü və xasiyyəti gözəl olar.
5. On şey yaddaşsızlığa gətirib çıxardar: pendir
yemək,…
“Tibbül-əimmə”: Allahın Rəsulu (s.ə.v.) xiyarı
duzla, yemişi isə pendirlə yeyərdi.
Imam Sadiq (ə):
1. “Pendir ilə badam birlikdə şəfadır, lakin onların
hər biri ayrılıqda xəstəlikdir”.
2. “Pendir özündən qabaq yeyilən şeyləri həzm edər,
özündən sonra üçün iştaha yaradar”.
3. Pendir nə yaxşı qidadır! O, ağzı dada gətirir, ağız
iyini yaxşılaşdırır, özündən qabaq yeyilənləri həzm
etdirir, sonra yeyilənlərə iştah yaradır. Hər kəs ayın
əvvəlində pendir yeməyə adət edərsə, güman var ki, heç
bir istəyi rədd edilməz.
4. Pendir nə yaxşı qidadır! O, içilən mayeləri xoş iyli
edir, özündən qabaq yeyilənləri həzm etdirir, sonrakılara
isə iştah yaradır.
5. Qoz və pendir bir yerdə yeyildikləri vaxt hər
birində şəfa olur, tək yeyildikləri vaxt isə hər birində
dərd olur.
Açıqlama: Əllamə Məclisi (A.o.r.) buyurub ki,
yuxarıdakı xüsusiyyət təzə, duzlanmamış pendirə aiddir.
Belə pendir həmin şəhərlərdə çox yeyilir. Təzə pendir
soyuqluq yaradandır, qozun hərarəti isə soyuqluğu
neytrallaşdırır.
“Kafi”: Rəvayət edilib ki, pendirin zərəri onun üz
qabığındadır.
“Kafi” –Məhəmməd ibn Rəzi Nişapuri bəzi
şəxslərdən, o da Imam Sadiqdən (ə): Bir kişi həzrətdən
pendir haqqında soruşdu. Həzrət dedi: “Dərddir, onda
103
heç bir dərman yoxdur”. Gecə olduqda həmin şəxs
yenidən Imam Sadiqin (ə) yanına gəldi. Həzrətin
süfrəsində pendir gördükdə dilləndi:
- Sənə fəda olum, səhər səndən pendir haqqında
soruşanda mənə dedin ki, o, dərddir, dərmanlığı
yoxdur, amma indi süfrəndə pendir görürəm?!
Həzrət dedi:
- Pendir səhərlər ziyanlı, axşamlar isə faydalıdır. O
belin suyunu artırır.
104
ƏT YEYILMƏSININ ISLAMI ġƏRTLƏRI
Insan orqanizminin bütün funksiyalarının normal
getməsi, canlıların artması və bədənin cansağlığı zülal-
larla bağlıdır. Zülalların tərkibində karbon, hidrogen və
oksigenlə yanaşı azot da vardır. Zülalların əsasını
aminturşuları təşkil edir. Bunların bir qismi yalnız ətdə
olur (əvəzedilməz aminturşuları) və ət yeməyi ilə insan
orqanizminə keçir. Canlı orqanizmdə gedən bütün pro-
seslərdə, hüceyrənin metabolik funksiyalarını tənzim-
ləyən fermentlər də zülallardan təşkil olunmuşdur.
Insan bədəninin bütün hüceyrələrinin böyük bir qismi
zülallardan ibarətdir və bu hüceyrələr sürətlə dəyişib
yeniləşməkdədir. Bu cəhətdən hər gün qida ilə zülal
qəbul etmək zərurəti vardır. Zülal çatışmadıqda insan
böyümədən qalır, halsızlıq, qansızlıq hiss olunur.
Yaraların sağalması gecikir, zərərli mikroblara qarşı
müqavimət azalır. Qaraciyər yağlanır. Bədən üçün
lazım olan zülalların əsas mənbəyi isə ətdir.
“Qurani-Kərim”-də halal və haram barədəki
göstərişlərdə ət yeməkləri xüsusi olaraq qeyd olunur.
“Qurani-Kərim”-də insan orqanizmi üçün mühüm qida
maddəsi olan ət haqqında bir çox ayələr vardır.
“Qurani-Kərim”-in 14 surəsinin 25 ayəsində ət və
ət məhsulları haqqında Allah kəlamları buyrulmuşdur.
Bu ayələrdə hansı heyvanların ətinin halal və ya
haram olması, onların kəsilməsi qaydası, ətin saxlanıl-
ması, təmizliyi, kəsilən heyvanların digər bədən orqan-
larının və qanın istifadə olunması və digər məsələlər
müsəlmanlara təlqin olunmuşdur.
105
“Qurani-Kərim”-də ət haqqında ayələr
Sıra
sayı
Surənin
nömrəsi
Surənin adı
Ayələrin nömrəsi
1
2
əl- Bəqərə
168,172,173,259
2
5
əl-Maidə
3, 96
3
6
əl-Ənam
118,119,121,145
4
11
Hud
69
5
16
ən- Nəhl
5,14,115
6
22
əl- Həcc
5,37
7
23
əl-Muminun
14
8
35
Fatir
12
9
36
Yasin
72
10
40
əl-Mumin
79
11
49
əl-Hucurat
12
12
51
əz-Zariyat
24,27
13
52
ət-Tur
22
14
56
əl-Vaqiə
21
“Bunları (bu davarları) onların ixtiyarına ver-
dik. Onlardan mindikləri də var, ətini yedikləri də”
(Yasin, 36/72).
( Ya Rəsulum!) De ki: “Mənə gələn vəhylər
içərisində murdar olduqları üçün ölü heyvan, axar
qan, donuz əti və ya Allahdan baĢqasının adı ilə
(bismillah deyilmədən) kəsilmiĢ heyvanlar istisna
olmaqla, hər hansı bir kəsin yediyi yeməklər
içərisində haram buyurulan bir Ģey görmürəm. Bu-
nunla yanaĢı, hər kəs məcburiyyət qarĢısında qalsa,
həddi aĢmadan zəruri ehtiyacını ödəyəcək qədər
(bunlardan yesə, Allah ona cəza verməz)”. Çünki
sənin Rəbbin, həqiqətən bağıĢlayan və rəhm
edəndir. (Əl-Ənam, 6/145).
Peyğəmbərimiz (s.ə.v.) – “Ət dünya və axirətin ən
106
üstün yeməyidir” ifadəsini bildirmişdir. Çünki kimyəvi
tərkibinə və qidalılığına görə ətin üstün olması müasir
elmi tədqiqatlarla sübuta yetirilmişdir. Peyğəmbəri-
mizin (s.ə.v.) qoyun, toyuq, dəvə, keçi, kəklik, balıq əti
yediyini qaynaqlardan oxuyuruq.
Həzrəti Əli (ə) isə – “Ət yeyiniz. Çünki o ət bitirir.
Gözə də qüvvət verir” buyuraraq ətin orqanizmə
xeyirli olduğunu söyləmişdir. Həzrəti Əli (ə) demişdir:
“Ət yemək bədənin rəngini saflaşdırır və insanı
gözəlləşdirir”. Müasir elm ətin qanazlığının qarşısını
alan bir dəmir və vitamin mənbəyi olduğunu sübut
etmişdir. Imam Şafi də “ət yemək ağlı ziyadə edər” de-
mişdir. Zülal və aminturşu (əvəzolunmaz amintur-
şuları) mənbəyi olan ətin zəka üzərindəki müsbət rolu
müasir dövrdə elmi əsaslarla sübuta yetirilmişdir.
Lakin qaynaqlarda heyvani piyin zərərli olması
haqqında məlumatlar vardır. Gerçəkdən də heyvani
yağı çox yedikdə insanda bəzi xəstəliklər, o cümlədən
qan-damar xəstəlikləri, qan təzyiqi və ateroskleroz baş
verir. Həzrəti Əlinin (ə) “Iç yağı xəstəlikdir” deməsi
bərk heyvanat yağlarının insan orqanizminə zərərini
göstərir. Müasir elmi biliklər də bərk heyvanat yağının
qida üçün istifadə olunmasını münasib saymır.
Ətdən sonra islamda ən dəyərli qida sayılan kə-
silən ev heyvanlarının qaraciyəridir. Çünki qaraciyərin
tərkibində vitamin və dəmir çoxdur. Əbubəkir Razinin
qaraciyərlə bağlı söylədiyi fikirlər belə ifadə olunur:
“Qidası yaxşıdır. Ciyərdən meydana gələn qan sağlam
və sağlıqlı bir qandır”. Bugünkü tibb elmində də qanı
az olanlara və görmə qabiliyyəti zəifləyənlərə qara-
ciyər yemək tövsiyə olunur.
Islamda ətin insan üçün əhəmiyyətini nəzərə
107
alaraq kasıbların ondan istifadə etmələri də nəzərə
alınmışdır. Varlılar Qurban bayramında kasıblara
qurban əti göndərir, onların ət yemələrinə köməklik
göstərirlər.
HaĢiyə: Qurban bayramında qoyun kəsilməsi,
kəsilmiş qoyunun ətinin üçdən iki hissəsinin
kasıblara və qonşulara verilməsi, üçdən bir hissəsinin
isə qurban kəsilən evdə saxlanılması adəti qədimdən
mövcuddur. Qurban ətindən bişirilən xörəklər (xam-
bozbaş, kabab, cızbız və s.) el arasında müqəddəs
sayılır və həmin xörəklərin yeyilməsi savab hesab edi-
lir. Bəzi şərab içən kişilər, hətta qurban ətindən bişən
xörəklərin yeyilməsindən imtina edirlər. Onlar belə
hesab edirlər ki, artıq şərab içdikləri üçün bir dəfə
günah qazanıblar, qurbanlıq ətin xörəyini yeməklə
ikinci dəfə günaha batmaq istəmirlər. (Yaxşı olardı
ki, ümumiyyətlə, şərab da içməsinlər. Ə-C.Ə.).
“Böyük Türkiyə tarixi” əsərində türklərin qədim-
dən basdırma, qovurma və sucuq şəklində əti aylarla
saxladıqlarını, digər millətlərin qurudulmuş ət hazırla-
mağı türklərdən öyrəndiyini oxuyuruq. Gündə 320 q ət
yeyilməsi (balıq əti də buraya daxildir) Islamda normal
hesab edilir. Ət haqqında türklərin məşhur bir atalar
sözü var: “Ət girən yerə dərd girməz”. Yəni kim
gündəlik qidasında ətdən istifadə edirsə, orqanizmi
xəstəliklərə qarşı müqavimətli olur.
Tarixi qaynaqlarda ətin insanların qidalanmasında
xüsusi yeri olduğu qeyd edilməklə, onun hansı forma-
da insan orqanizminə zərərli olduğu da göstərilmişdir.
“Qurani Kərim”- də buyururlar:
“O (Allah) sizə ölmüĢ heyvanı, (axar) qanı, do-
nuz ətini və Allahdan baĢqasının adı ilə (bütlərin və
108
s.adı ilə) kəsilənləri (yeməyi) qəti haram etmiĢdir…”
(Bəqərə, 2/173).
Bildiyimiz kimi, canlı varlıq öldüyü zaman orqa-
nizmdə mikroblar, bakteriyalar qaynaşmağa başlayır.
Bu zaman çürüdücü və parçalayıcı bakteriyalar cəm-
dəyə yayılır. Bakterioloji tədqiqatların aparılmasından
çox-çox əvvəllər “Qurani-Kərim” bizə ölü əti yeməyi
haram buyurmuşdur.
Dalaq haramdır. Axan qan haramdır. Donuzdan
insana keçən xəstəlik trixinellozdur. Donuz əti, ağ ayı
və sığır əti yeyənlərin 78%-də trixin xəstəliyi müşahidə
edilmişdir. Donuz əti ilə trixinozdan daha təhlükəli
xəstəliklər törənə bilir. Amerikada hər il 3300 uşaq ana
bətnində T.rongun almış, bunların yüzdə altısının qısa
bir müddətdə öldüyü məlum olmuşdur.
Araşdırmalar göstərir ki, hər üç donuzdan birində
T.gondi paraziti var. Donuzda çox önəmli toksik
amildən biri də qrip virusudur. London Virus Araşdır-
maları Institutunun professoru Shopca görə viruslar
donuzun ağciyərində yaşayır və bu yolla donuz ətindən
hazırlanan məhsullara keçir. Donuz əti yeməklə insana
daha bir çox xəstəlik keçməsi məlumdur. Ikinci Dünya
müharibəsi dövründə Quzey Afrika hərəkatında iştirak
edən alman əsgərlərinin ayaqlarında yara halında
görünən bir xəstəlik təsbit edilmişdir. Buna tropik
ülseq deyilirdi. Bu xəstəlik əsgərlərə müharibədə
iştirak etməyə mane olur, uzun müddət xəstəxanada
qalmaq məcburiyyətində qalır, hətta bu xəstəliyin qida
ilə yoluxması güman edildi. Çünki belə rahatsızlığa
yerli əhalidə rast gəlinmirdi. Sonradan yerli müsəlman
əhalisinin qidalandığı məhsulların yeyilməsi ilə
əsgərlərdə həmin xəstəlik tənzim edildi. Nəticədə
109
tropik ülseq dərdi tamamən ortadan qalxdı.
Yer üzündəki heyvanlar içində ən çox ürük asid
daşıyan donuzdur. Fəqət, donuzdan başqa heyvanlar bu
maddəni idrar yoluyla davamlı kənara atırlar. Insan
vücudu bu maddənin 90%-ni böyrəklərin köməyi ilə
kənara çıxarır (ifraz edirlər). Fəqət, donuz üçün ürük
asidin 2%-dən çoxunu çıxarmaq mümkün deyildir.
Geriyə qalan miqdar da qanın bir parçası olaraq
varlığını davam etdirir. Bu üzdən donuz daima bu
xəstəliklərə məruz qalır. Ətini yeyənlərdə diz ağrıları,
revmatizm kimi şikayətlər tez-tez müşahidə edilə bilir.
Donuz əti yalnız yumşaq kolbasa emalı üçün
əlverişlidir. Buna səbəb amino-şəkər, heksozamin isə
kükürdün birləşməsi əmələ gələn sulfid turşusu və
mikoitin sulfit turşusu kimi maddələridir.
Donuzun ən önəmli zərəri onun daxili orqan-
larında çoxlu yağın olmasından irəli gəlir. Başqa hey-
vanlara nisbətən donuz ətində yağın və xolesterinin
miqdarı daha çoxdur. Təfsirlərdə bu yağın daha təhlü-
kəli olduğuna dair fikirlər vardır. Xolesterolun pan-
kreatin, yoğun bağırsaq və mədə xərçəngi riskini
artıran səbəbi var.
Dostları ilə paylaş: |