Hacı Nərimanoğlu



Yüklə 0,69 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/7
tarix01.04.2017
ölçüsü0,69 Mb.
#13048
  1   2   3   4   5   6   7

 


 

Hacı Nərimanoğlu 

 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



Türk, ya erməni soyqırımı? 

 

 

 

gerçək  tarix rus, ingilis, fransız, amerikan, yəhudi, gürcü...erməni şahidlərin  gözü, sözü ilə 

Şərhsiz 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  

 Bakı-2015 

 

 

 

Ön Söz: 

                                   



Azay Quliyev 

Milli Məclisin üzvü, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət 

Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının sədri, siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru 

 

 



 

 

Elmi redaktor: 



 

Fətəli Abdullayev 

siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru 

 

 

 



 

 

Məsləhətçilər: 



 

 

 Vəli Əliyev 



“Zəngəzur” Cəmiyyətləri Birliyi Ağsaqqallar Şurasının sədri, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji  

Universitetinin  Ümumi tarix kafedrasının müdiri, AMEA-nın müxbir üzvü, professor  

 

Elçin Əhmədov, 

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının dosenti, 

Qarabağ Araşdırmalar Mərkəzinin müdiri, siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru 

 

  

 



 

 

 

Kitab Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət 

Dəstəyi Şurasının maliyyə dəstəyi ilə “Zəngəzur” Cəmiyyətləri Birliyi  tərəfindən "Saxta erməni 

soyqırımı iddiaları haqqında rus, ingilis, fransız, amerikan, gürcü, yəhudi, erməni  şahidlərin 

ifadələrinin toplanaraq nəşr edilməsi” layihəsi çərçivəsində nəşr edilir. 

 

 



 

 

 



 

                                                              ©“Zəngəzur” Cəmiyyətləri Birliyi    



 

 

 

 

 

 



 

Erməni yalanlarını ifşa edən kitab  

 

 Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham  Əliyev son çıxışlarında dəfələrlə 



erməni təbliğatına qarşı hücum xarakterli xarici siyasət aparılmasını, müasir informasiya 

texnologiyalarının, internetin imkanlarından daha bacarıqla, səmərəli istifadə olunması 

yolu ilə Azərbaycan reallıqlarının dünyada tanıdılmasını, qısa müddətdə Dağlıq Qarabağ 

problemi ilə  əlaqədar Ermənistanla qarşıdurmada strateji qüvvələr nisbətində  əsaslı 

dəyişikliklər edilməsini həm dövlət qurumları, həm də qeyri-hökumət sektoru qarşısında 

mühüm vəzifə kimi qarşıya qoymuşdur. Müasir dünyanın qəbul etdiyi, inandığı metodların 

tətbiqi ilə ermənilərin mövqeyinin saxta olması barədə şübhə doğurmayan dəlillər, konkret 

tarixi sübutlar ortaya qoyulmalı  və dünya güclərinin öz dillərində özlərinə  təqdim 

edilməlidir. Dövlətimizin başçısı demişdir:  "Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ 

münaqişəsinin mövcudluğu bizə diktə edir ki, bu sahəyə daha da böyük diqqət göstərək. 

Çünki bu bölgənin tarixi ermənilər tərəfindən daim saxtalaşdırılır, daim təhrif olunur." 

 Dünya 


siyasətinə  təsir etmək imkanları olan bir sıra beyin mərkəzlərinin, siyasi, 

ictimai xadimlərin də etiraf etdikləri kimi, informasiya savaşında ermənipərəst mövqelərin 

zəiflədiyi, erməni  tərəfdarlarının sayının və nüfuzunun ilbəil azaldığı, "hücum 

diplomatiyası"nın effektiv nəticələri göz önündədir. Tolerantlığı, sivil birgəyaşayış 

normalarını  daxili və xarici siyasətin əsas istiqamətinə çevirən dövlətimiz həm də bədnam 

erməni lobbisinin məkr və iftira üzərində qurulmuş qərəzli informasiya-təbliğat siyasətini 

ifşa edir, ermənilərin öz tarixləri ilə bağlı uydurduqları miflərini, Ermənistan-Azərbaycan, 

Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı gerçəklikləri təhrif etmək, dünyanı çaşdırmaq 

cəhdlərini puça çıxır. Hazırda dünyada geniş müşahidə edilən "ikili standartlar"a, 

ədalətsizliklərə rəğmən, Ermənistanın Azərbaycana qarşı hərbi təcavüzü ən müxtəlif rəsmi 

səviyyələrdə etiraf edilir.  

 Artıq bu istiqamətdə əldə olunan, real nəticələri aydın görünən uğurlarda ölkəmizin 

QHT sektorunun pay çəkisi də  artmışdır.  

 Razılıq hissi ilə deməliyəm ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında 

Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının maliyyəsi ilə  nəşr edilib oxuculara 

təqdim olunan bu kitab da ölkə başçımızın qarşımıza qoyduğu məqsədin reallaşmasına 

xidmət edir. 

  

“Zəngəzur” Cəmiyyətləri Birliyinin sədri, yazıçı-publisist Hacı  Nərimanoğlunun  



oxuculara təqdim olunan bu kiçik həcmli kitabının  əsas üstünlüyü ordadır ki, həm 

Qafqazda, həm də Anadoluda Osmanlı dövləti zamanında ermənilərin türklərə qarşı 

əvvəlcədən planlaşdırıb həyata keçirdiyi soyqırımı siyasətinə, törətdikləri qanlı  qırğınlara 

şahidlik edənlər məhz ermənilərə arxa, dayaq olan, hərbi-siyasi, maddi-mənəvi yardım 

edən dövlətlərin  təmsilçiləridirlər-rus, ingilis, fransız, amerikan və ermənilərin özləridir.  

“Danışan”ların heç biri türk, müsəlman deyil, elə bu gün xristian təəssübkeşliyini özlərinə 

həyat, siyasət devizinə çevirmiş, dünyanı ikili standartlarla yönəldən, beynəlxalq siyasətə 

əsaslı təsir imkanları olan fövqəlgüc dövlətlərin, xalqların təmsilçiləridir.  

 Kitabda 

toplanmış faktlar, müxtəlif mənbələrdən gətirilən dəlil-sübutlar, sitatlar 

böyük güclərin öz siyasi məqsədləri naminə erməni millətçiliyini hansı bədnam yollarla və 

hansı  məqsəd, vasitələrlə  təşviq etdiyini açıq göstərir. Erməni terrorçu dəstələrinin 

yaranmasına verilən hərtərəfli dəstək, onların  kin, nifrətdən yoğrulmuş qeyri-insani 

hərəkətləri ilə nə qədər iyrənc olduğunu bütün  çılpaqlığı ilə bir daha göz önündə canlanır. 

Kitabı  vərəqlədikcə, hadisələrin canlı  şahidi olmuş xristian diplomat, hərbçi, yazarların 

şahidliyi ilə ermənilərin törətdikləri insanlıq adına ləkə olan vəhşətlərlə  nə  qədər 

alçaldığının, miskinləşdiyinin əyani şahidi oluruq. 

 

Təqdim edilən kitabda əsas məqsəd bir tərəfdən tarixdə mövcud olmamış “erməni 



soyqırımı” yalanlarının faktlarla ifşa edilməsidirsə, digər tərəfi türklərə qarşı  həyata 

 

keçirilən soyqırımın nə qədər təkzibedilməz sübutlarının olduğunu ortaya qoymaqdır. Ona 



görə də təkcə elə bu kitabda toplanmış dəlillər bəşəriyyətə qarşı ən böyük cinayət sayılan 

soyqırımının XIX əsrin sonlarından başlayaraq XX əsrin sonlarınadək məhz türklərə qarşı 

aparıldığını sübut edir.  

 Burada 


mən 2014-cü ilin ən yaddaqalan, Türkiyə və Azərbaycanda geniş əks-səda, 

xoş ovqat yaradan hadisələrdən birini yada salmaq istərdim. Aprelin 24-ü saxta erməni 

soyqırımı günü Praqada dövlət və hökumət başçılarının iştirakı ilə  "Şərq tərəfdaşlığı" 

proqramının 5 illiyinə  həsr olunan sammitdə Ermənistan prezidenti Serj Sarkisyan Zirvə 

görüşünün plenar iclasında öz çıxışını bütünlükdə qondarma "erməni soyqırımı"na həsr 

edir, Türkiyənin Sammitdə təmsil olunmamasından sui-istifadə edən Ermənistan prezidenti 

mövzudan tamamilə kənara çıxaraq qondarma "soyqırımı" məsələsini qabardıb  Türkiyəni 

əsas tənqid hədəfinə çevirir. Serj Sarkisyan bir tərəfdən Türkiyəni qondarma "soyqırımı" 

ilə bağlı konstruktiv mövqe tutmamaqda, digər tərəfdən isə Ermənistanla sərhədlərini 

açmamaqda  əsassız olaraq ittiham edib və bu ölkənin Avropa İttifaqına üzvlüyünün 

yolverilməz olduğunu deyir. Ermənistan prezidenti çıxışında hər cəhdlə inandırmağa çalışır 

ki, Avropa ictimaiyyəti qondarma "soyqırımı" ilə bağlı daha təsirli mövqe tutmalıdır. 

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham  Əliyev Sammitdə söz alıb deyir: 

"Ermənistan prezidenti burada fürsətdən istifadə edərək Türkiyəyə yenidən hücum edir. 

Bunu etmək asandır, çünki bu masa arxasında Türkiyə nümayəndələri yoxdur: "Ancaq 

mən buradayam və Türkiyə-Ermənistan sərhədinin niyə bağlı olduğunu deyə bilərəm. 

Türkiyə ilə Ermənistan sərhədi 1993-cü ilin aprelində Azərbaycanın Kəlbəcər 

rayonunun işğalından sonra bağlanıb. Bundan əvvəl isə bütün azərbaycanlılar Dağlıq 

Qarabağdan qovulub, Dağlıq Qarabağ  əhalisinin 30 faizi ermənilər idi. Kəlbəcərdən 

əvvəl 1992-ci ildə ermənilər Şuşanı və Laçını işğal etdilər. Daha sonra Ağdam, Füzuli, 

Zəngilan, Qubadlı, Cəbrayıl - Dağlıq Qarabağın inzibati sərhədlərindən kənarda olan 

ümumilikdə Azərbaycanın 7 rayonunu işğal etdilər ki, bu da Azərbaycanın beynəlxalq 

səviyyədə tanınan ərazisinin 20 faizini təşkil edir. Bizim əhali etnik təmizləməyə məruz 

qalıb və bu işğal BMT Təhlükəsizlik  Şurasının 4 qətnaməsi, Avropa Parlamentinin 

qətnaməsi və Avropa Şurası Parlament Assambleyasının qətnaməsinə baxmayaraq bu 

günədək davam edir. Ermənistan bu qətnamələrə  məhəl qoymur və  nə tarixən, nə  də 

beynəlxalq hüququn normalarına  əsasən onlara aid olmayan ərazinin işğalını davam 

etdirir. Eyni zamanda, onlar Azərbaycanı qeyri-konstruktiv yanaşmada 

günahlandırmaqda davam edirlər. ..Nəhayət, sonuncu məsələ, Azərbaycan xalqı bir sual 

verir: Niyə Ermənistana sanksiyalar qoyulmur? Niyə Avropa Şurasındakı Ermənistan 

nümayəndə heyəti səsvermə  və söz hüququndan məhrum edilmir? Onlar digər bir 

ölkənin  ərazilərini işğal ediblər, beynəlxalq hüquq normalarını pozurlar, BMT 

Təhlükəsizlik Şurasının 4 qətnaməsini kobud şəkildə pozurlar və heç bir sanksiya tətbiq 

edilmir, heç bir cəza verilmir. Qanunsuz, kriminal Dağlıq Qarabağ rejiminin qondarma 

nümayəndələri Avropa paytaxtlarına vizalar alırlar. Bu dözülməzdir və buna son 

qoyulmalıdır". 

 Dövlətimizin başçısının nitqindən gətirilən bu sitat məsələnin bütün aspektlərini 

ifadə etməklə yanaşı, bir millətin iki dövləti olan Türkiyə ilə Azərbaycanın mövqelərinin  

bütün  əsas istiqamətlərdə üst-üstə düşdüyünün də  təsdiqidir. Gözlənildiyi kimi də, 

qondarma soyqırımın 100 illiyi ərəfəsində erməni dostlarının beynəlxalq aləmdə qaldırdığı 

hay-küylə  birlikdə Türkiyə  və Azərbaycana qarşı okeanın o tayından, Qərbin çeşidli 

ölkələrinin dövlət, qeyri-hökumət, media qurumlarından gələn əsassız ittihamlar, basqılar, 

insan hüquqları, demokratiya, söz azadlığı adı altında təzyiqlər də artmaqdadır. Ancaq iki 

qardaş dövlətin bu sınaqdan da möhkəmlənmiş formada çıxacağı şəksizdir. Bu kitabın da 

əsas məziyyəti ondadır ki, müəllif məsələyə geniş anlamda, tam yanaşır, qondarma “erməni 

soyqırımı” iddialarının  əsas hədəfinin Türkiyə ilə yanaşı, həm də Azərbaycan olduğunu 

göstərir. Qafqazda, İranın türklər yaşayan Azərbaycan vilayətlərində, Anadoluda, Kıbrısda 

törədilən, eyni mərkəzlərdən yönəldilən qanlı qırğınlara dair şahid ifadələri paralel təqdim 


 

olunur, türklərə qarşı soyqırım cinayəti bütün əhatəliliyi, genişliyi ilə tam şəkildə göz 



önündə canlandırılır.  

 Azərbaycan Respublikası Prezidenti Administrasiyasının rəhbəri, həqiqi dövlət 

müşaviri akademik Ramiz Mehdiyevin son iki ildə  qələmə aldığı "Gorus 2010: absurd 

teatrı mövsümü", "Dağlıq Qarabağ: məxəzlərdən oxunmuş tarix", "Ermənilərin mif 

yaradıcılığı tarixdə  ilk xristian dövləti kontekstində", “İkili standartların dünya nizamı və 

müasir Azərbaycan” və digər sanballı kitab və  məqalələri tarix elminin son illərdəki  ən 

böyük nailiyyətlərindən olmaqla yanaşı, erməni nəzəriyyəçilərinin fikirlərini məntiqlə alt-

üst etmiş, saxta erməni təbliğatına həqiqi tarixlə sarsıdıcı zərbə vurmuş, "ikili standartlara" 

qarşı informasiya savaşında zəngin məlumat mənbəyi olmuş, istinad mənbələrinin 

mötəbərliyi ilə ölkəmizdə  və onun hüdudlarından kənarda böyük rezonans doğurmuşdur. 

Akademik Ramiz Mehdiyevin  əsərlərinin əsas üstünlüyü ondadır ki, bunlar xarici dillərdə, 

o cümlədən erməni dilində olan mənbələrə və elmi əsərlərə istinad edilir, iqtibaslar gətirilir, 

yəni xarici ölkələrin alimlərinə tarixi həqiqətin ünvanını elə onların öz dillərində olan 

mənbələrdə  və elmi ədəbiyyatda olduğunu göstərir və  həm də qarşıya mühüm vəzifələr 

qoyur:  "Prezident  İlham  Əliyevin müəyyən etdiyi hücum xarakterli xarici siyasət, 

Azərbaycan reallıqlarını dünya məkanına yayımlayan müasir kanalların yaradılması və 

daim təkmilləşdirilməsi, ölkədə KİV sektorunun və İnternet məkanının inkişafı çox qısa 

müddətdə Dağlıq Qarabağ problemi ilə  əlaqədar Ermənistanla qarşıdurmada strateji 

qüvvələr nisbətində özünü göstərmişdir. Lakin hazırda informasiya məkanında uğurlar 

barədə danışarkən nəzərə almaq lazımdır ki, bu istiqamətdə  hər gün iş aparılmalı, 

ermənilərin mövqeyinin saxta olması barədə  dəlillər gücləndirilməli və konkret tarixi 

sübutlar təqdim edilməlidir." 

 Haqqında bəhs edilən hücum xarakterli xarici siyasətin ən bariz nümunəsini də elə 

dövlətimizin başçısı özü şəxsən göstərir. 2015-ci il fevralın 7-də bir çox dövlət və hökumət 

başçısının iştirak etdiyi 51-ci Münxen Təhlükəsizlik Konfransı çərçivəsində “Ukraynadan 

əlavə - Avropada həll olunmamış münaqişələr” mövzusunda panel müzakirəsində 

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham  Əliyevin cəsarətli, kəskin çıxışı bütün 

Avropaya, dünyaya yayıldı: “İşğal olunmuş ərazilərimizdə hər şey məhv edilib və biz hər 

hansı bir nəticə əldə etmədən 20 ildən çoxdur ki, danışıqlar aparırıq. ATƏT bu məsələ ilə 

məşğul olur. ATƏT-in bu münaqişənin həlli ilə  məşğul olan, BMT Təhlükəsizlik 

Şurasının üç daimi üzvünün – Rusiya, Fransa və ABŞ-ın həmsədrlik etdiyi Minsk qrupu 

adlı xüsusi qrupu var. İyirmi iki ildən artıqdır ki, bu qrup fəaliyyət göstərir, lakin heç bir 

nəticə hasil olunmayıb...Ermənistana xarici dəstək göstərilmədən bu ölkə yaşaya bilməz. 

Onlara dəstək əsasən Minsk qrupuna həmsədrlik edən ölkələr tərəfindən göstərilir. Bu 

da paradoksdur. Biz burada ikili standartları görürük və bu məsələ bizi məyus edir. Qeyd 

etmək istəyirəm ki, postsovet məkanındakı bütün münaqişələrə eyni münasibət 

göstərilməlidir. Azərbaycanın  ərazi bütövlüyü indi hər kəsin haqqında danışdığı 

Ukraynanın ərazi bütövlüyü kimi eyni dəyərə malikdir.” 

 

Məlumdur ki, ermənilərin xalqımıza qarşı soyqırımına ilk siyasi qiyməti 



Ümummilli Liderimiz Heydər  Əliyev “Azərbaycanlıların soyqırımı haqqında” 26 mart 

1998-ci il tarixli 690 saylı Fərmanında verib: "Böyük Ermənistan" yaratmaq xülyasından 



ruhlanan erməni qəsbkarları 1905-1907-ci illərdə azərbaycanlılara qarşı açıq  şəkildə 

geniş miqyaslı qanlı aksiyalar həyata keçirdilər. Ermənilərin Bakıdan başlanan 

vəhşilikləri Azərbaycanı və indiki Ermənistan ərazisindəki Azərbaycan kəndlərini əhatə 

etdi... Beləliklə, XX əsrdə müxtəlif dövrlərdə 2 milyona yaxın soydaşımız öz tarixi 

vətənlərindən köçürülmüş, etnik təmizləmə siyasətinin qurbanına  çevrilərək öldürülmüş 

və didərgin salınmışdır.” 

 

Məhz Ulu Öndərimiz 31 mart gününü “Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü” elan 



etdikdən sonra 70 il imperiya buxovları ilə yaşamağa məhkum olmuş Azərbaycan öz 

tarixini obyektiv şəkildə araşdırmaq imkanı qazandı. Dövlət müstəqilliyimizin bərpasından 

sonra çox sayda kitablar yazılıb, elmi-tədqiqat işləri aparılıb, ancaq yenə də xalqımıza qarşı 


 

ermənilərin törətdikləri vəhşiliyin yeni-yeni izləri, sübutları üstü açılmamış sənədlərdə hələ 



də qalmaqdadır. Bir çox Avropa ölkələrində və Rusiya arxivlərində Osmanlı İmperiyasının 

son illərində, Birinci dünya savaşının davam etdiyi illərdə erməni millətçi silahlı 

dəstələrinin Anadolu ilə birlikdə Xoy, Urmiya, Bakı, Quba, İrəvan, Naxçıvan, Qarabağ və 

Zəngəzurda günahsız müsəlman türklərə qarşı törətdikləri amansızlıqları  əks etdirən 

sənədlər öz araşdırmaçılarını gözləyir.  

  

“Zəngəzur” Cəmiyyətləri Birliyinin Azərbaycan Respublikasının Prezidenti 



yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının maliyyə yardımı ilə 2012-

ci ildə həyata keçirdiyi “Zəngəzurda doğuldular, Anadoluda əbədiyyətə qovuşdular”, 2014-

cü ildə “Zəngəzur və Qarabağda ermənilərin törətdikləri qətliamlar Osmanlı-Türkiyə 

mənbələrində” layihələri çərçivəsində nəşr edilən eyni adda kitablarda belə yanaşma özünü 

göstərmiş, ilk dəfə olaraq Türkiyə  mənbələrində çox sayda yeni sənədlər tapılıb 

ictimaiyyətə təqdim edilmiş, maraqla qarşılanmışdı. Yaxşı haldır ki, bu nəşrin artıq   rus, 

ingilis, fransız, çex dillərinə tərcümə edilib yayılmasına da başlanmışdır.  

 

QHT-nin bu nəşrinin 2015-ci ilin əvvəlində  işıq üzünə  çıxaraq yayılması xüsusilə  



təqdirəlayiq və  əhəmiyyətli hadisədir, ona görə ki, türk düşmənçiliyini özlərinə  həyat 

tərzinə çevirmiş erməni diasporu saxta “erməni soyqırımı”nın 100 illiyini əldə bayraq 

edərək bir sıra Avropa və dünya güclərinin, lobbilərinin aktiv siyasi, informasiya, maliyyə 

yardımı ilə  beynəlxalq aləmdə Türkiyəyə qarşı hücum xarakterli total təbliğat 

kampaniyasına başlamışdır. Dünya erməniləri, onların diaspor və lobbiləri bu ili özləri 

üçün son fürsət, həlledici imkan hesab edirlər. Ona görə  də belə tarixi faktlara, arxiv 

sənədlərinə  əsaslanan elmi-tədqiqat xarakterli kitabların yazılıb yayılması çox gərəklidir, 

təqdirəlayiqdir. Heç şübhə yoxdur ki, 23 ildir torpaqlarının 20 faizdən çoxu erməni 

yağılarının tapdağında qalan Azərbaycan buna laqeyd qala bilməz, çünki Türkiyəyə dəyən 

zərbə həm də Azərbaycana dəyir.  

 Azərbaycan  Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına 

Dövlət Dəstəyi  Şurası bu cür layihələrin maliyyələşdirilməsini  əhəmiyyətli hesab edir və 

reallaşmasına dəstək verməkdə davam edəcəkdir.  

 

                              Azay  QULİYEV, 



 Milli  Məclisin üzvü, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-  Hökumət 

Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının sədri, siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru 

 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 


 

 



 

Rusların gördükləri və yazdıqları 

 



I Dünya Müharibəsinin başlandığı ilk günlərdə Osmanlı torpaqlarına hücum edən 

rus ordusunun komandanı general L.Odişidzenin Sankt-Peterburqa yazdığı 

məktubdan: “11-12 mart gecəsində erməni cəlladlar  Ərzincan  ətrafındakı 

ərazilərdə müsəlmanları süngülərlə  və baltalarla qətlə yetirdilər. Bu vəhşilər öz 

qurbanlarını  əksərən məlum planlarını icra etmək məqsədilə qazdırdıqları 

xəndəklərə atırdılar. Hər xəndəyə 80 müsəlmanın nəşi atılırdı. Mənim yavərim 200 

belə xəndək saydı.”    

 



Rus ordusunun Osmanlı torpaqlarına girən hərbi hissəsinin komandiri, 

podpolkovnik Qryaznovun Sankt-Peterburqa göndərdiyi rəsmi raportdan: 

“Kəndlərə aparan yollara müsəlman kəndlilərinin süngüyə keçirilmiş meyidləri, 

kəsilmiş  bədən hissələri, dağıdıb tökülmüş daxili orqanları  səpələnmişdi. 

Dəhşətlidir! Öldürülənlər  əsasən qadın və  uşaqlardır. Dərin quyular qazılmış  və 

köməksiz insanlar heyvan kimi kəsilərək bir-birinin ardınca quyulara atılmışlar. 

Sonradan öldürülmüş müsəlmanlar da quyulara doldurulmuşlar. Quyu meyidlərlə 

doldurulandan sonra ona nəzarət edən erməni deyirdi: 70 meyid var, 10-nuna da 

yer var.” Sonra daha 10 müsəlmanı parça-parça doğrayıb quyuya atırdılar, üstün 

torpaqla örtürdülər. Qətllərə məsul erməni bir dama doldurulmuş 80 müsəlmanın 

hamısının başın bir-bir kəsirdi. Rusicahanın ardınca ermənilər  Ərzuruma tərəf 

hərəkət edirlər.” 

 



Çar Rusiyasının  Ərzurum  Rus İkinci Topçu Alayın Komandiri podpolkovnik 

Tverdo-Xlebov xatirəsində    yazır: "Ermənilər mənə 27 fevral gecəsi 3000 türkü 

öldürdüklərini fəxrlə  bəyan etdikləri zaman, müdafiəsiz, günahsız insanların 

öldürülməsinin bir vəhşilik olduğunu dedim, bizə:- siz russunuz, erməni  millətinin 

idealını anlayamazsınız-cavabını verdilər. Ərzurumda qalan bütün rus zabitləri, öz 

ləyaqəti və formaları ilə ermənilərin türklərə qarşı    soyqırımlarını örtmək üçün 

kifayətlənməyib ancaq əmirlərinə itaət, yalnız Rusiyaya xidmət üçün qaldıq. 

Ərzurumda olduğumuz müddətdə erməni dəstələrinin vəhşilik və qalmaqalına son 

verilməsini istədik, bir qrup zabit adından baş komandanımıza verdiyimiz 

hesabatda, "Ərzurumdan hamımızın ayrılmasına imkan verilməsini istədik, çünki 

burada heç bir şey etməyib ancaq erməni quldurların üzündən adımızın 

ləkələnməsini heç bir zaman istəmədiyimiz bildirdik...".  

 

 



Podpolkovnik Tverdo-Xlebov: “Ermənilər zavallı türklərə qarşı  ağlasığmaz 

qəddarlıqla qətllər törədirdilər, silahsız türklərin özünümüdafiə üçün heç nəyi yox 

idi.”   

 



1893-1896-cı illərdə  Şərqi Anadoluda cərəyan edən erməni terroru günlərində, 

Van və Bitlis rus konsulu general Mayevski mərkəzə hazırlayıb göndərdiyi 

hesabatında yazırdı: "Osmanlıda ermənilərin guya zülm və soyqırıma  məruz 

olduqlarını Avropaya göstərmək zərurət idi. Proqram bu şəkildəydi: ancaq qan 

tökmək lazımdır ki, ermənilər sərbəstilik  əldə etsinlər. Qan tökün ki, Avropa sizi 

himayə etsin."  

 



Rus konsulu Mayevski "Bitlis və Van Vilayətləri Statistikada" adını daşıyan 

hesabatında, erməni daşnak və hnçak dəstələrinin regionda müsəlman türklərə 

etdikləri qırğınları belə ifadə edir: "Ermənilər tərəfindən türklərə qarşı keçirilən 

qətliamların səbəbkarı,  əvvəl  erməni inqilabçıları-daşnaklar, sonra bunları 

 

qoruyan və  təşviq edən bəzi xarici dövlətlərdir. Türkiyədə komitəçilərin daxil 



olmadığı yerlərdə yaşayan ermənilərin  türklərlə bir problemi yox idi. Türk zülmü 

bir gerçək olmayıb, istəyərək uydurulmuş siyasi bir əfsanədir. Həqiqəti olduğu kimi 

demək tələb edirsə,  şərqdə  qətliam törədənlər müsəlmanlar deyil, ermənilərdir. 

Sonra törətdikləri bu zülmü, hiylə ilə türklərin adına yazdılar.” 

 



Qarsda Rus Milli Şura üzvü olmuş A.Semyonovun yazır: “205 min müsəlmandan 

yalnız sərhəd zolağında qalanlardır ki, o da 50 mindən çox deyildir. Ermənilər qan 

və göz yaşları hesabına böyük Ermənistan yaradır”.  

 



Tiflisdə rus dilində çıxan “Kaspi” qəzetinin 8 aprel 1915-ci il tarixli sayında dərc 

edilmiş yazıda jurnalist Türkiyənin  Ərdahan mahalında törədilən qırğınlar belə 

təsvir edilirdi: “...Əyalətin bütün müsəlman yaşayış  məntəqələrində  bəni insan 

görünmür. Yalnız iki məntəqəyə 500-600 qadın və  uşaq yığılmışdır. Onların 

içərilərində  cəmisi 6 nəfər  əldən düşmüş qoca kişi vardır. Qars və  Ərdahan 

tərəflərində başsız qalan və ona bitişik Şərqi Anadolunun rus-erməni işğalı altında 

olan ərazilərindən canını qurtarıb qaça bilən kimsəsiz uşaq və qadınların bir qismi 

Bakı  və  Gəncəyə  pənah gətirmişdi. Təkcə Bakıdakı    “İsmailiyyə” binasının 

zirzəmisində Bakı Müsəlman Xeyriyyə  Cəmiyyətinin  Şərqi Anadoludan toplayıb 

gətirdiyi 1000-ə qədər uşaq və qadın yerləşdirilmişdi. O dövrün mənbələri göstərir 

ki, 1914-1915-ci illərdə Qars vilayətinin  Ərdahan dairəsində 110, Qağızman 

dairəsində 75, Qars dairəsində 130, Oltu dərəsində 90 kənd tamamilə dağıdılmış və 

əhalisi soyqırıma məruz qalmışdır. Ümumiyyətlə, Qars vilayətində  təkcə 1914- 

1915-ci illərdə 405 kənddə ermənilər türklərə qarşı soyırım törətmişlər.” 

 



Tiflisdə rus dilində  dərc edilən illik “Qafqaz təqvim”indən: “Türklərin 1914-cü 

ilin sonu və 1915-ci il ərzində  məskun olduqları yaşayış  məntəqələrində  əhali 

qalmadığından,  Ərdahan dairəsində 1915-ci ildə, Oltu dairəsində isə 1915-ci və 

1916-cı illərdə siyahıyaalma keçirmək mümkün olmamışdı. Ümumiyyətlə, 1914-

1915-ci illərdə Qars vilayətində 150 minə yaxın türk qətlə yetirilmişdir.”  

 



Bakıda ermənilərin törətdiyi qırğınların bilavasitə  şahidi olmuş, istintaqını 

aparmış A.Y.Kluqenin tərtib etdiyi protokoldan: "...1918-ci il mart Bakı hadisələri 

zamanı azı 11.000 müsəlman qətlə yetirilmişdir.  Ermənilər müsəlman  əhalisini 

işgəncələrlə öldürür, şəmşirlərlə parçalayır, süngü ilə  dəlik-deşik edir, körpə 

uşaqları süngüyə keçirir, cəsədlərin burun, qulaq və başlarını kəsir, evlərə od vurub 

sakinlər qarışıq yandırır, qadınları soyundurur və saçlarını bir-birinə bağlayaraq 

tüfəngin qundağı ilə ölüncəyə qədər döyürdülər”.  

 



Gəncə dairə  məhkəməsinin hakimi A.F.Novatski öz hesabatında yazırdı: 

"...Ermənilər 1918-ci ilin 18 (31) martında səhər erkən  Şamaxı  şəhərinə hücum 

çəkmişlər.  Şamaxı  cənubdan ermənilər,  şimal-şərq tərəfdən malakanlar tərəfindən 

mühasirəyə alınmışdır. Bu dəstələr Şamaxının müsəlmanlar yaşayan aşağı hissəsini 

bombardman etmişlər. Bu zaman şəhərin yuxarı hissəsində yaşayan ermənilər odlu 

silahlardan müsəlmanları atəşə tutmuşlar.  Şəhərə girməyə nail olmuş erməni və 

malakanlar müsəlmanları  məhv etməyə başlamışlar. Onlar irəlilədikcə evləri 

yandırmış, qarət etmiş, dinc əhalini qırmışlar. Yanğın  şəhərin bütün müsəlman 

hissəsinə yayılmış və ertəsi gün bunun yerində yalnız xarabazarlıq qalmışdır. Kişi, 

qadın, uşaq olmasına baxmayaraq, sakinlər küçələrdə gülləbaran edilmiş, onlara 

olmazın  əzab-əziyyətlər və  işgəncələr verilmişdir. Küçələr zorlanmış, döşləri 

kəsilmiş, qarınları yarılmış, təhqirlərə  məruz qalmış qadın cəsədləri ilə dolu idi, 

hətta nizələrlə torpağa saplanmış uşaq meyitlərinə də rast gəlmək olurdu." Navahı 

kəndində "ermənilər kəndə soxularaq əhalini vəhşicəsinə döymüş, qaçanları 



10 

 

güllələmiş,  əllərinə keçənləri süngüdən keçirmiş, xəncərlə doğramış, uşaqları 



valideynlərinin gözləri qarşısında süngülərə taxmış, qadınları zorlamış, döşlərini 

kəsmiş və nəticədə 555 kişini, 260 qadını, 140 uşağı məhv etmişlər." 

 

Qatı bolşevik, Quba qəzasının komissarı David Qelovaninin istintaqa ifadəsindən: 



"Amazaspın dəstəsi Quba şəhərinə  cəza məqsədilə, yalnız komissar Şaumyanın 

arzusu ilə - o biri komissarların xəbəri olmadan göndərilmişdi. Bu dəstəyə 

əsgərlərin seçilməsi o vaxtkı  hərbi komissar Korqanov tərəfindən həyata 

keçirilmişdi. Dəstə "Daşnaksütyun" partiyasına mənsub olan təqribən 2 min nəfər 

ermənidən ibarət idi, dəstəyə  rəhbərlik məşhur daşnak Amazaspa, komissarlıq isə 

Venunu adlı bir erməniyə tapşırılmışdı, buna "cəza dəstəsi" adı verilmişdi və onun 

qarşısında heç bir siyasi məqsəd qoyulmamışdı."  

 



1917-ci ildən bolşevik partiyasının üzvü olan Q.Blyumin xatırlayırdı: “1918-ci 

ilin hadisələri başladı  və biz, öz silahlı qüvvələrimiz olmadığından, daşnak 

dəstələrindən istifadə etdik. Daşnak dəstələri öz murdar işlərini gördülər, 20000 

yazıq müsəlman əhalisini doğramaqla, vətəndaş müharibəsi əvəzinə, milli zəmində 

müharibə yaratdılar”. 


Yüklə 0,69 Mb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin