Hacı Nərimanoğlu
may 1915-ci il tarixli Tercih (Köç) Qanunu
Yüklə 0,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
27 may 1915-ci il tarixli Tercih (Köç) Qanunu: 1.Nəqli lazım olanlar gedəcəkləri yerlərə qədər rifah içərisində daşınacaqdır. 2.Yollarda istirahətləri, can və mal təhlükəsizlikləri qorunacaqdır. 3.Getdikləri yerlərdə qəti yerləşdirilmələrinə qədər özlərinə köçkün vəsaitindən dolanışıqlarını təmin etmək üçün yardım ediləcəkdir. 4. Keçmiş maliyyə vəziyyətlərinə uyğun olaraq özlərinə mal və ərazi paylanılacaqdır. 5.Hökumət tərəfindən ev tikiləcəkdir. 6.Ciftçi-fermerlərə toxumlar, əvvəlcə sənətkar olanlara peşələri ilə bağlı alətlər paylanılacaqdır. 7.Tərk etdikləri mallarından geridə qalanlar özlərinə veriləcək, bu olmadığı təqdirdə, bunların qarşılığı pul kimi ödəniləcəkdir. 8.Boşaldılan şəhər və qəsəbələrdə yerləşən ermənilərə məxsus daşınmaz malların siyahıyaalması keçiriləcək, bunların cinsləri və qiymətləri, miqdarları müəyyən edilərək köçənlərə veriləcəkdir. 9.Köçənlərin istifadə etməyəcəkləri mallar, yəni zeytunlik, bağ, portağal bağları, dükan, fabrik, anbar kimi gəlir gətirəcək daşınmaz mallar, artımı ilə satılacaq və ya icarəyə götüləcək, bu gəlirlər uyğun bir şəkildə didərgin düşən ilk sahiblərinə veriləcəkdir. Osmanlı Daxili İşlər Nazirliyi 28 may 1915-ci ildə didərgin düşənlərin saxlanmaları, yedirilib içmələri ilə bağlı məqamları özündə ehtiva əhatəli bir təlimat hazırlayıb təsdiq edib icraya yönəltmişdir. Bunun bəzi bəndlərini sadalayaq. Nəqli lazım olan xalqın göçürülməsi işi yerli idarə məmurlarının səlahiyətinə aiddir. Köçürülənlər, bütün heyvan və daşına bilən mallarını özləri ilə bərabər apara bilər. Köç zamanı qaçqınların can, mal təhlükəsizlik, yedirilmə və istirahətlərinin təmin edilməsindən, keçid yollarındakı məmurlar məsuliyyət daşıyırlar. Bu mövzuda meydana gələcək çatışmazlıqların aradan qaldırılmasına müvafiq olaraq bütün vəzifəlilər məsuliyyət daşıyacaqlar. Köç sonunda köçənlər sağlıqlı işləməyə, təsərrüfatla məşğul olmağa əlverişli kənd və şəhər evlərinə yerləşdiriləcəklər. Yeni məskunlaşma bölgəsində köçkünlərə veriləcək ərazi yoxdursa, dövlət maliyyə və fermalarından istifadə ediləcəkdir. Yaşayış ərazisinə köçənə qədər, möhtac vəziyyətdə olanlara uyğun miqdarda hökumət yardımı təmin olunacaqdır. Kənd təsərrüfatı ilə məşğul olanlardan və sənətkarlardan ehtiyac olanlara uyğun miqdarda vasitə və yaxud kapital veriləcəkdir.
52
E R M Ə N İ L İ K Tərtibçidən: Hörmətli Oxucu! Gördüyünüz kimi, diqqətinizə təqdim olunan bu kitabda saxta “erməni soyqırımı” haqqında “danışanlar” rus, ingilis, fransız, alman, yəhudi, amerikan, malakan, moldovan, gürcü...ən çox da ermənilərin özləridir. “Erməni soyqırımı” iddialarının əsassızlığına dəlil-sübutlarla şahidlik edənlərin heç biri müsəlman, türk-azərbaycanlı deyil. 100 ildən çoxdur ki, ermənilərə hərbi- siyasi, maddi-mənəvi himayədarlıq edən dövlət və millətlərin təmsilçiləridir. Müxtəlif mənbələrdən toplanmış sənədlərdə soyqırımın obyekti də, subyekti də aydın görünür; soyqırımı törədənlər böyük güclərin əlində hər zaman iyrənc vasitəyə, zopaya çevrilmiş ermənilər, soyqırıma məruz qalanlar türklərdir. Əsl həqiqətlərin aşkara çıxarılması, həm də ermənilyin mahiyyətinin, iç üzünün açıq-aydın görünməsi üçün bu kiçik həcmli kitab da kifayətdir.
Kitabın adından da görünür ki, söhbət vahid türk millətinə qarşı törədilən və hələ də davam edən cinayətdən-soyqırımdan gedir. Anadoluda, Qafqazda, bu günkü İranda, Orta Asiyada çar Rusiyasının müsəlman türklərə qarşı həyata keçirdiyi işğalçılıq və soyqırımı siyasətinin carçılarından olan Rusiyanın İranda ilk fövqəladə və səlahiyyətli səfiri Aleksandr Qriboyedov Peterburqa göndərdiyi hesabatda yazırdı: “... bu millət birdir və hamısı özünü türk sayır. Azərbaycanı ya biz bütövlükdə işğal etməliyik, ya da parçalayıb Arazdan şimalda yaşayanlara “Oğuz” və ya “Tatar” adı qoymaqla onlara bir-biri ilə ayrı-seçkiliyi təbliğ etməliyik”. Biz də ayrı-seçkilik qoymadan kitabı “türk” soy-kökümüzün adında birləşdirdik.
Sözdə “erməni soyqırımı”nın saxtalığını hamıdan, hər kəsdən yaxşı ermənilərin özləri bilirlər. Həm Azərbaycan, həm də Osmanlı arxivləri açıqdır. Dəfələrlə Türkiyə Prezidenti və Başbakanının elan etdiklərinə baxmayaraq, heç bir erməni və onlara havadarlıq edən ölkələrin tarixçiləri bu arxivlərə baş vurmaq həvəsinə düşməyiblər. Çünki yaxşı bilirlər ki, onlar görmək istədiklərini tapa bilməyəcəklər, ona görə nəinki Türkiyə, heç başqa ölkələrdəki arxivlərdə də araşdırmalara ehtiyac belə qalmır! Olmayan şeyi necə tapmaq olar ki?! Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan martın 19-da Çanakkala savaşının 100 illiyinə həsr olunmuş törəndə bir daha bəyan etdi: “Ey erməni diasporu, ey Ermənistan rəhbərliyi, gəlin, buyurun, bu, bizim
Bu yerdə amerikalı alim Səmyuel А.Uimzin sözləri yada düşür: "Mən nə azərbaycanlı deyiləm, nə gürcü deyiləm və türk də deyiləm. Mən - amerikalıyam. Mən 1686-ci ildə Amerikaya gəlib çatan ilk şotlandların nəslindənəm. Mən şotland amerikalısıyam. Mən cənubluyam. Bütün həyatım boyu baptistəm və Amerikaya vergi ödəyirəm. Mən bu kitabı London, Moskva və İstanbuldakı araşdırmalarımın yekunu kimi yazmışam. Ermənistan da Vaşinqton, Paris, Roma kimi elmi tədqiqat işlərinin, araşdırmalarımın aparılmasına kömək edə bilərdi. Lakin onların arxivləri dünya ictimaiyyətinin üzünə qapalıdı.”
Bir yandan sülhün, barışın, demokratiya və insan haqları, xalqların qardaşlığı şüarı ilə hümanist görünmək istəyən böyük dövlətlər, diğər yandan uydurduqları “soyqırım” yalanı üzərindən bir əsrdir ki, türk-erməni münasibətlərini gərginləşdirmək üçün mümkün olan hər şeyi edirlər. Çoxəsrlik xaçlı yürüşlərinin boşa çıxdığını, qazanmaq əvəzinə itirdiklərini hələ də sinirə bilməyən böyük dövlətlərin erməni terrorçu dəstələri ilə baş-başa hərəkət etmələri göstərir ki, məqsəd xalqları qardaşlaşdırmaq, ya da tarixin aydınladılması deyil, əsas olan türk düşmənliyi və türk vətəninə göz dikməkdir. 100 illik erməni yalanının da səbəbi budur!
Müasir Türkiyə Cühuriyyətinin qurucusu Mustafa Kamal Paşa Atatürk, 26 fevral 1921-ci ildə Amerikalı jurnalist Clanence K. Streitin sualına cavab verərək, erməni deportasiyasına dair bu tarixi həqiqətləri dilə gətirərək demişdi:- "Rus ordusu 1915-ci ildə bizə qarşı böyük hücumunu 53
arxasında yerləşən erməni əhalisini üsyana təhrik etmişdi. Düşmənin sayı və döyüş ehtiyatının çoxluğu qarşısında geri çəkilməyə məcbur olduğumuz üçün özümüzü daim iki od arasında qalmış kimi görürdük. Dağılmış və çox sayda yaralı olan dəstələrimiz ermənilər tərəfindən amansız şəkildə qətlə yetirilir, geridəki körpülər və yollar darmadağın edilir və türk kəndlərində qanlı terrorlar davam etdirilirdi. Bu cinayətləri işləyənlərin cərgələrinə əli silah tutan bütün ermənilər qoşulmuşdu". Böyük Öndər erməni deportasiyası və erməni dəstələrinin törətdikləri qırğınlar barədə fikirlərini də bu sözlərlə dilə gətirmişdi:-"İngilislərin sülh zamanında və hərb sahəsindən uzaq olaraq İrlandiyaya rəva gördüyü rəftara demək olar ki, biganə şəkildə baxan dünya birliyi, erməni əhalisinin deportasiyası barədə məcbur qalaraq aldığımız qərar üçün bizə qarşı haqlı bir ittiham irəli sürə bilməz...Bizə qarşı edilmiş olan böhtanların əksinə, deportasiya edilmiş olanlar həyatdadır və bunlardan əksəriyyəti əgər Antanta Dövlətləri bizi yenidən hərb etməyə məcbur etməsə idilər, indi evlərinə qayıtmış olardılar". Türkiyəyə saxta erməni soyqırımı ilə bağlı xristian dünyasından 100 ildir davam edən təzyiqlər, suçlamaların əsl səbəbi Azərbaycan dövlətinə və xalqına daha yaxşı tanışdır. Eyni ikili standartlı yanaşmalar 23 ildir ki, ölkəmizə qarşı da sərgilənməkdədir.
Bu kitabda toplanmış, hətta, Ermənistan hökuməti rəhbərlərinin çıxışları, erməni komandirlərin komandanlıqlarına yazdıqları hesabatlar, Ermənistanın ilk Baş naziri Ovanes Kaçaznuninin, Boryan və Lalayan kimi nisbətən obyektiv erməni tarixçilərinin sənədləri də tarixdə “erməni soyqırımı” deyilən bir şeyin olmadığını təsdiq edir. Əksinə, rus, ingilis, amerikan, fransız, yəhudi, gürcü və erməni şahidlərin də təsdiq etdiyi kimi "TÜRK SOYQIRIMI" tərsinə çevrilərək, tarixi iftira və saxtalıqlarla "erməni soyqırımı" halına düşmüşdür. Çünki, türk milləti istər Anadolu, istərsə də Qafqazda zülmə, qətliama, soyqırıma uğrayan hər millətə yardım əlini uzatmış və torpaqlarına sığınan millətlərə qucaq açmışdır. Əgər tarixdə türk dövlətlərinin sərhədləri içində yaşayan azsaylı millətlərə soyqırım və assimilyasiya siyasəti tətbiq olsaydı, bu gün Qafqazın, Balkanların və Orta Şərqin xəritəsinin yenidən çizilməsi gərəkirdi və yer üzündə indi var olan Ermənistan kimi bir çox dövlət və millət mövcud olmayacaqdı. İllərdir İraqda neft- petrol qaynaqlarına nəzarət uğrunda gedən savaşlarda 1 milyondan, Əfqanıstanda ondan daha çox, Suriyada 300 mindən artıq dinc insan ABŞ və Qərbin planlaşdırdığı savaş, qardaş qırğınlarının, “ərəb baharı” çevrilişlərinin qurbanı olub. Sağ qalmaq üçün doğma yer-yurdundan baş götürüb qaçanların yeganə ümid yeri Türkiyə olub, tək Suriyanın Kobani şəhərindən didərgin düşən 200 min kürd Türkiyəyə sığınıb. Türkiyə, ondan əvvəl Osmanlı tarix boyu dara düşənlərin ümid yeri olub, tək-tənha öz mənafeləri naminə milyonlarla günahsız insanın ölümünə göz yuman güclərlə haqq, ədalət uğrunda dava sürməkdədir.
Ermənilərin əxlaqı, siyasəti bu hiyləgər, məkrli düşüncə üzərində qurulub: “Əgər bir yalanı həddindən artıq uzun, həddindən artıq ucadan və həddindən çox desəniz, insanlar inanar. İnsanları bir yalana inandırmağın sirri yalanı daima təkrar etməkdir. Sadəcə təkrar, təkrar və təkrar deyin.” İllərdir ki, Avropa “xristian klubu” erməni kilsə və diasporunu təlimatlandıraraq "Dörd T" şəklində anladılan planı ermənilərin boğazına pərçimləyib: Tanıtım, Tanınma, Təzminat və Torpaq... 1) “Soyqırımı”nın bütün dünyada tanınması; 2) Türkiyənin “soyqırımı” tanıması; 3) Türkiyənin “soyqırımı”na uğramış adamların vərəsələrinə təzminat ödəməsi; 4) Türkiyənin şərqində ermənilərə torpaq verilməsi. Şübhəsiz, belə cəfəng iddialar həm də Türkiyəni Ermənistana münasibətdə yumşaltmağa - sərhədləri açmağa məcbur etmək, habelə qardaş ölkənin beynəlxalq nüfuzuna xələl gətirmək, onun Avropa Birliyinə gedən yolunu bağlamaq məqsədi güdür. Çoxəsrlik xaçlı yürüşlərinin boşa çıxdığını, qazanmaq əvəzinə itirdiklərini hələ də sinirə bilməyən böyük dövlətlərin erməni terrorçu dəstələri ilə baş-başa hərəkət etmələri göstərir ki, məqsəd xalqları qardaşlaşdırmaq, ya da tarixin aydınladılması deyil, əsas olan türk düşmənliyi və türk vətəninə göz dikməkdir. 100 illik erməni yalanının da səbəbi budur! Ermənilərə Anadoluda Qara Xaç, Armenakan və Vətən Qoruyucu, Parisdə ASALA, Cenevrədə
54
Hınçak, Tiflisdə Daşnak komitələri məhz türk düşmənlərinin planlarına uyğun qurulmuşdur. 4 T erməniliyin həyat, yaşam tərzinə, həm də bütün regionun baş ağrısına çevrilib.
Qərb dövlətlərinin böyük qismi üçün türklər nə yaxşılıq, xeyirxahlıq etsələr etsinlər, barbardılar. Halbuki, xaçlıların Qüdsdə öz ifadələri ilə "atlarımız sinələrinə qədər müsəlman qanından yaranmış gölün içində ikən yürüş etdik" tarixi etiraflarını nə tez unutdular? Milyonlarla yəhudini sanki almanlar qətl etməmişdi, yalnız Hitler öldürmüşdür. Belə bir məntiqi anlamaq mümkün deyil. Ölkələrinin müstəqilliyi üçün döyüşən irlandiyalıları gülləyə düzən ingilislərin barbarlığından kimsə danışmır. Əlcəzairdəki iki milyon müsəlmanın qətli və Vyetnamda törədilən vəhşiliklər üçün nə fransızlar, nə də amerikalılar utanc hissi keçirmirlər. Amerika Birləşmiş Ştatları II Dünya Müharibəsində yapon əsirlərini Amerika hərbi paltarı geyindirməklə yapon ordusuna qarşı savaşdırıb qardaşı qardaşa qırdırdı, xatırlanmır. Kiprdə qətlə yetirilən türklərə görə Qərb dünyası rumluları heç günahlandırdımı? Rusların 200 ildir Azərbaycanda, özəlliklə də Dağlıq Qarabağ və ətraf rayonlarda, Çeçenistan başda olmaqla Qafqazda, Tacikistanda, Türküstanda tökdükləri günahsız qanları heç gündəmə gətirən varmı? Amma növbə türklərə çatanda meyarlar tamam dəyişir, işlətmədikləri bir cinayətə görə onlar “soyqırım” cinayəti ilə suçlanır.
1895-ci ilin mart-aprelində Fransa, Böyük Britaniya və Rusiyanın İstanbuldakı səfirləri öz ölkələrinin təlimatı ilə Osmanlı imperatorunu ermənilərin kompakt yaşadığı “Türkiyə Ermənistanında” rus və avropalı məmurların müşahidəçiliyi altında islahatlar aparılmasına dair dekreti imzalamaq, yazılı öhdəliklər götürmək məcburiyyətində qoydular. Birinci Dünya savaşı ərəfəsində bu ölkələrin aktiv dəstəyi, təzyiqi və erməni kilsəsinin fəaliyyəti sayəsində (Eçmiəzdin katalikosu Poqos Nubar bu məqsədlə Avropanın əksər paytaxtlarında görüşlər keçirmiş, “zavallı” xristian ermənilərin dözülməz vəziyyətini, məzlum erməni xalqının arzularını izhar etmişdi) gücü, taqəti tükənməkdə olan Osmanlıda ermənilər açıq və gizli şəkildə silahlanmağa, döyüşə hazır qüvvələr qurmağa və vahid mərkəzdə təşkilatlanmağa nail olmuşdu. 1915-ci ilin əvvəllərində bütün ermənilərin katalikosu V Gevorq erməni “Milli Büro”su adından çar Nikolaya ünvanladığı məktubda qeyd edirdi: “…ermənilər sizin ən inanılmış övladlarınızdır, bizə şərait yaradın ki, Türkiyə və Azərbaycanda öz qardaş-bacılarımızı onların əsarətindən xilas edək. Bizə yardım və köməklik edin ki, “könüllü dəstələr” yaradaq. Ermənistanda 1965-ci ildə rus və erməni dillərində çap olunan (Qosizdat Armenii, 1965q.) “Daşnaksütyun əvvəl və indi” kitabında tarixçi-diplomat Q.Abovyan yazır: “…məktubdan sonra, Doktor Zavriyev təcili Tiflisə gedir. Çarın canişini Vorontsov-Daşkovla görüşür. Ona çoxsaylı vədlər verərək, regionda “könüllü erməni dəstələri”nin yaradılmasını əks etdirən sənədlərə imza atdırır. Bundan sonra yepiskop Mesropla, S.Arutyunovla, A.Xatisovla görüşlər təşkil edən canişin Vorontsov-Daşkov xatırladır ki, onun imza atdığı sənədlər 150 il qüvvədə qalacaq, “ermənilərə həmçinin məsləhət görülürdü ki, həm Türkiyənin, həm də Azərbaycanın yuxarı dairələrində çalışıb mövqe tutsunlar və ən çox “kəşfiyyat işlərilə” məşğul olsunlar…”. Osmanının son illərində Rusiya xarici işlər naziri Sazonov erməni məsələsi ilə şəxsən fəal məşğul idi, özü avropalı həmkarları ilə yazışırdı, hətta, Osmanlıda ermənilərə muxtariyyət verilməsinə maraq göstərməyən türk müttəfiqi Almaniyanın da razılığını almışdı. İyun 1913-cü ildə Rusiya tərəfindən hazırlanmış 30 müddəalıq Layihə 6 vilayətdən- Ərzurum, Van, Bitlis, Diyarbəkir, Xarput, Sivasdan ibarət erməni vilayəti yaradılmasını, bu vilayətin idarəedicisinin də beş il müddətinə xristian avropalı olmasını, bütün idarəedici funksiyaların ona verilməsini təklif etmişdi. Rusiya itaətindəki “Türkiyə Ermənistanı”nın Mersin limanı ilə dənizə çıxışı da olmalı və bu muxtar vilayəti Rusiyanın müstəmləkəsinə çevrilməli idi. Faktik olaraq Osmanlı dövlətinin parçalanması demək olan həmin Rusiya Layihəsi azacıq fərqlə ötən əsrin sonlarında 1989-cu ildə Azərbaycanda, Dağlıq Qarabağda yenidən tətbiq edildi (Moskvanın Xankəndində tətbiq etdiyi Arkadi Volski hakimiyyətini yada salın), mahiyyət, plan, məqsəd, ssenari də, ssenarist, rejissor, baş rolun ifaçısı da eyni idi, şəkillər, pərdələrin bircə yeri, zamanı dəyişmişdi. Heç dəstəkçi dövlətlər də dəyişməyib; onlar 20 ildir Minsk Qrupu adı altında Azərbaycan torpaqlarının bir 55
hissəsini də Ermənistana birləşdirməyə nail olublar. Birinci Dünya savaşında tamamən işğal edilib pay-püş olunan Osmanlı imperatorluğunun xarabalıqları üzərində Qazi Mustafa Kamal Paşa komandanlığı altında qəhrəman türk xalqı Qurtuluş (ölüm-dirim) Savaşına qalxaraq öz iradəsini, əzmini, milli qürurunu, gücünü və milli mənliyini ortaya qoyub xristian dünyasının son səlib yürüşünün planlarını pozdu, xəyallarını puça çıxardı. Və bu türk zəfərininin ən ağır zərbəsi digər türk yurdu Azərbaycana dəydi; Antanta (Müttəfiq Dövlətlər-Rusiya, Fransa, İngiltərə, ABŞ) və Almaniya ermənilərə vəd verdikləri dövləti tarixi Azərbaycan-türk torpaqlarında qurub verdilər. Bu fövqəlgüclərin xristian təəssübkeşliyinə Osmanlı Dövlətinin və Türkiyə Cümhuriyyətinin başbilənləri də dəstək verdilər-təki erməni xata-bəlası Osmanlıdan uzaq olsun. Sonadək Azərbaycançılıq, türkçülük, islamçılıq məfkurəsinə sadiq qalmış Ənvər paşa, Tələt paşanın qətiyyətlə “çibanı kökündən təmizləmək” planı da nəinki Osmanlı sarayında dəstək tapmadı, hətta M.H.Hacinski, M.Ə.Rəsulzadə, Əlibəy Hüseynzadə, Əhmədbəy Ağaoğlu kimi ideoloqlar da İstanbuldan gələn təlimatla Anadoludakı kimi Qafqazda da erməni məsələsinin birdəfəlik həllinə qarşı çıxıb Osmanlı ilə Azərbaycan arasında paytaxt İrəvan olmaqla, “kiçik bir erməni kantonu” yaradılması təklifinə dəstək verdilər, yazışmalar arxivlərdə ümumtürk tarixinin bu qara səhifəsinə şahidlik etməkdədir. Ancaq “bu kiçik kanton” AXC-nin qətiyyətsiz başbilənlərinin səhvləri ucbatından dəfələrcə böyüdü, qırğınların miqyası daha da genişləndi, ermənilər Batum danışıqları və müqaviləsində (4 iyun 1918) götürdükləri öhdəliklərini mürəkkəbi qurumamış pozdular. Rusiyanın Qafqazı yenidən işğal etməsi ilə daşnaklar bu dəfə bolşevik mundiri geyinib Azərbaycanda bütün dövlət strukturlarına nəzarəti ələ keçirib daha böyük mütəşəkkiliklə türkün baş qaldıranlarına, başbilənlərinə qənim kəsildilər. Rus-bolşevik işğalından sonra Zəngəzurun yarıdan çoxunu da bu dəfə ruslar ermənilərə sovet hakimiyyətinə “hə” demək müqabilində rüşvət, peşkəş verdilər və yenə də sapı özümüzdən olan baltaların fərsizliyi, maymaqlığı, milli qeyrət və düşüncədən uzaqlığı sayəsində. Müsəlman türklərə qarşı siyasətin konturları öncə I Pyotr vəsiyyətləri ilə çızılmışdı. Bu həmin Pyotr idi ki, 1711-ci ildə Prut yürüşündə türk qoşunlarının mühasirəsinə düşür, sağ qalmaq üçün paşalara yalvarır, alınmır. Danışıqların “konstruktiv” olması üçün o, türk sərkərdəsi Mehmet paşanın yanına arvadı I Yekaterinanı yollayır. Paşanın hərəmində 3 gecə qalan Yekaterina da Pyotrun azad edilməsinə nail olur, türkün faciələri başlanır. 1814-cü il fevralın 21-də Rusiyanın xarici işlər, hərbi və dəniz nazirləri çar II Nikolaya yazmışdılar ki, “böyük Avropa müharibəsi baş verərsə, Rusiya Bosfor və Dardanel körfəzlərində, Konstantinopolda öz hakimiyyətini qurmaq yolu ilə “şərq məsələsini” öz xeyrinə həll etməlidir”.
Rusiyanın müsəlman-türklərə qarşı planları ingilis, fransız, amerikanlar tərəfindən də hər zaman tam dəstəklənmiş, günümüzə qədər də bu dəstək davam edir. Bu fakta diqqət yetirək. Böyük Britaniyanın Qafqazdakı diplomatik nümayəndəliyinin rəhbəri general Tomson 1919-cu il martın 28-də Yerevanda Ermənistan hökumətinin iclasında çıxışında demişdi: "...Zəngəzur Erməni
milyon ədəd patron və pul da göndəriləcəyini də vəd edir, vədini də yerinə yetirir. Erməni stenoqraf protokolda "General Tomson dediklərinin evin divarlarından kənara çıxmayacağını bilərək açıq danışır..." qeydini etməyi də unutmayıb. Erməni qoşun birləşmələrinin komandanı, əvvəl Anadoluda, sonra isə Cənubi və Şimali Azərbaycanda qanlı qırğınların əsas
56
təşkilatçılarından olmuş Erməni milli hökumətinin ilk baş naziri, daşnak başçısı Kaçaznuninin “yaramaz oğru və quldurbaşı” adlandırdığı Andronik Uzunyan Böyük Britaniyanın “Mİ-6” kəşfiyyat mərkəzinin agenti idi, bütün tapşırıqları ingilislərdən alırdı. Parisdə və Londonda “Erməni Manifesti”nin yayılmasından cəmi iki gün sonra, 1917-ci ilin sentyabrın 25-də Azərbaycanın Dərələyəz və Zəngəzur ərazilərinə böyük bir qrupda ingilis emissarları gəlmişdilər. İngilis kəşfiyyat polkovniki Yum Robertin başçılıq etdiyi bu qrup ərazidəki “Erməni Milli Birliyi”nin hmbapetlərilə (silahlı dəstələrilə) görüşür, onlarla birlikdə Dərələyəz və Zəngəzur ərazilərinin strateji və həssas nöqtələrini araşdırırdılar. Göyçə gölünün yaxınlığında ilk ingilis-erməni hərbi düşərgəsi salınmışdı. Rusiya və Türkiyə hadisələrə etinasız yanaşırdı. Çünki hər ikisinin potensial imkanları azalmışdı. Azərbaycan müdafiəsiz və tənha qalmışdı. Qədim oğuz elləri qan gölünə çevrilmişdi. 1919-cu il dekabrın 1-i sübh çağı üç istiqamətdə başlayan hücumlarda; Zəngəzurun Oxçu kəndində əvvəlcə əli silah tutan kişilər gülləyə qənaət etməkdən ötrü xəncərlə doğranıb, gürzlərlə başları əzilib, ardınca da məscidin içinə 400-dən çox qadın və uşaq doldurulub, içəri qumbaralar atılıb sonra od vurub yandırılıblar, bu kəndin 1400 sakinindən yalnız 10-12 nəfər sağ qurtulub, öldürülənlərin yalnız 133-nün kimliyini tanımaq mümkün olub, Şabadindən cəmi 8 kişi, 7 qadın sağ çıxıb, Atqız kəndinin 4000 sakinindən yalnız 261 nəfəri mühasirədən sağ çıxa bilib, onların da 167-si Gığı dərəsindən Ordubada keçən qarlı, şaxtalı yollarda donub ölüblər, Çaylıda 900 müsəlman öldürülüb, tamamən mühasirəyə alınmış Mədən, Şəhərcik, Buğacıq, Mollalı, Həkəri, Keçi Sofulu, Kurud, Keçili, Əsgərli, Pirçevan, Zəngəzur qəzasının 3-cü sahəsinin (Qubadlı rayonu) Xocahandan Qaladərəsinə qədər ərazidəki 48 kəndin əhalisi amansızlıqla qətlə yetirilib, evləri tamamən yandırılıb, talan, qarət edilib. Qubadlının 93- cü ilin 31 avqust işğalına qədər o kəndlərin bir çoxunun xarabalıqları dururdu, heç kəs oralarda yenidən məskən salmağa ürək etməmişdi, insanlar o yerlərə gizli bir qorxu hissi ilə baxırdılar ki, qırılan insanların ruhları hələ də o kəndlərin xarabalıqları üzərində gecə-gündüz qorxunc inilti ilə haray çəkirlər, bəzi kəndlərin isə yalnız adları arxiv sənədlərində qalıb. Naxçıvanın Yaycı kəndinin 2300 sakini qətlə yetirələrək, bir xeylisi də yaralı vəziyyətdə Araz çayına atılmışdır. Onların meyidləri Mehrinin Nüvədi kəndində çaydan toplanıb çıxarılıb ayrıca qəbristanlıqda dəfn edilmişdi. 1918-ci ilin aprelində Bakı Soveti sədri Şaumyan və hərbi komissar Korqanovun xüsusi tapşırığı ilə ermənilərdən ibarət 2000 nəfərlik silahlı dəstə qatı daşnak cəlladı Amazaspın (Amazasp: Yüklə 0,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|