Harbiy hizmatchilarning umumiy majburyatlari mavzusi bo'yicha mashg'ulotni tashkil qilish va olib borish uslubiyati. Kirish qismi i-bob.

Amaliy-jismoniy tayyorgarlik;

Saf tayyorgarligi;

Fuqarolar muhofazasi;

Harbiy ish asoslari;

Harbiy xizmat asoslari;

Tibbiy bilim asoslari;



2.bob. Mashg‘ulotlarni tashkillash va o‘tkazishda ta’limning uslublari va vositalarining ahamiyati
2.1. Harbiy hizmatchilarni ta`lim mashg‘ulotlarini tashkillash va o‘tkazishga qo‘yiladigan asosiy talablar
O‘quv muassasalarida o‘spirinlarni chaqiriqqacha tayyorlash ushbu dastur talablari asosida rejalashtiriladi. Bu reja dasturning to‘liq bajarilishini va uning har bir bo‘limini boshqa fanlari bilan hamkorlikda o‘rganishni ta’minlashi shart. Har bir o‘quv muassasasida yarim yil yoqi butun o‘quv yili uchun chaqiriqqacha yoshlarni tayyorlashning xaftalik (oylik) rejasi tuziladi. Dars jadvalida ushbu fanga ajratilgan o‘quv soatlari ko‘rsatiladi.
Mashg‘ulotlarni tashkiliy jixatdan yaxshi uyushtirish va o‘zbekiston respublikasi qurolli kuchlarining umumharbiy nizomlari talablarini o‘quvchilarga amaliy jixatdan singdirish maqsadida o‘quv muassasasi direktorining buyrug‘iga asosan guruhlarda o‘quv guruhlari va seksiyalari tashkil qilinadi. Alochi, intizomli o‘quvchilardan guruh va seksiya boshliqlari tayinlanadi. O‘quvchilarning o‘quv mashg‘ulotlarida olgan bilim, ko‘nikma va malakalari darsdan tashqari o‘tkaziladigan quyidagi tadbirlar orqali mustaxkamlanadi:
-harbiy ish asoslarini o‘rgatuvchi to‘garaklar va sportning harbiy-amaliy turdagi sho‘‘balarini tashkil etish;
-harbiy-sport musobaqalari, harbiy o‘yinlar o‘tkazish va tashkil qilish;
-o‘quvchilarni o‘quv yurtidan tashqari harbiy - texnika, sport
-sog‘lomlashtirish va boshqa yo‘nalishdagi muassasalarga jalb qilish. Harbiy hizmatchilarni ta`lim bo‘yicha darsdan tashqari mashg‘ulotlar va tadbirlarni saf qoidalari mavzuini o‘rganishdan boshlash tavsiya qilinadi. Harbiy rahbar va o‘quvchilar orasidagi o‘zaro munosabatlar o‘zbekiston
Respublikasi qurolli kuchlarining umumharbiy nizomlari talablari asosida o‘rnatilsa maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Harbiy hizmatchilarni ta`lim mashg‘ulotlari uchun mashg‘ulotning turiga mos keladigan kiyim (forma) tanlanadi. Mashg‘ulotning turiga, ularda bajariladigan mashqlar (amallar, harakatlar) va xal qilinadigan vazifalarning xarakteri va shart-sharoitiga bog‘liq xolda, bu kiyim (forma) ushbu o‘quv muassasa uchun belgilangan kundalik, sportchilar yoki yosh armiyachilar kiyimi bo‘lishi mumkin.
Kichik kalibrli (pnevmatik) miltiqdan o‘t otish mashqlari o‘quvchilarning o‘q otish qurolidan otish qoidalari va usullarini qay darajada o‘zlashtirib olganligini tekshirib va ularni jangovar o‘qlar bilan avtomatdan otish bo‘yicha dastlabki mashqlarga tayyorlash masadida o‘tkaziladi. Kichik kalibrli (pnevmatik) miltiqdan otish mashqlarini bajarish maxsus jixozlangan tirlarda (o‘q otish joylarida) xavfsizlik qoidalariga rioya qilingan xolda tashkil qilinadi. Otish xavfsizligi ta’minlanmagan tirlarda otish mashqlarini bajarish va otish mashqlariga rahbarlikni o‘quvchilardan biriga topshirib qo‘yish qat’iyan man qilinadi.
Kichik kalibrli (pnevmatik) miltiqdan otish mashqlariga otish qoidalarini mukammal o‘rgangan, xavfsizlik qoidalariga rioya qiladigan, otish tartibini biladigan o‘quvchilargina qo‘yiladi. Qolgan o‘quvchilar ushbu talablarga javob bera oladigan darajaga etgandan so‘ng, darsdan tashqari tadbirlarda otish mashqlarini bajaradilar. Har bir o‘quvchi kichik kalibrli miltiqdan yoki avtomatdan otish mashqini bajargandan so‘ng nishon oldiga olib kelinadi va otish natijalari taxlil qilinadi.
Avtomatda jangovar o‘qlardan otish mashqlari maxsus jixozlangan tirlarda (xonalarda) yoki otish maydonlarida garnizon boshlig‘i (harbiy qism boshlig‘i, harbiy o‘quv muassasasi boshlig‘i) va o‘rta maxsus, kasb-xunar
Ta’limining viloyat boshqarmasi bilan kelishilgan xolda tuman, (shahar) mudofaa ishlari bo‘yicha bo‘limlari rejalari asosida o‘tkaziladi.otishni tashkil qilish va amalga oshirish tartibi «quruqlikdagi qo‘shinlar otish qurollari, jangovar mashina va tanklardan “otish kursi”da belgilangan.
Otish mashqlarini boshlashdan avval, otish mashqlari rahbari o‘quvchilarning xavfsizlik qoidalarini, avtomatning tuzilishi va qismlarini, joydan turib paydo bo‘luvchi va harakatsiz nishonlarga o‘q otish tartib - qoidalarini qay darajada bilishini tekshiradi. Ushbu qoidalarni bilmagan o‘quvchilar mashqlarga qo‘yilmaydilar.
O‘quv yurtlaridan o‘quv otish qurollari va o‘q-dorilar vaqtincha olib qo‘yilganligi sababli otish tayyorgarligi bo‘yicha o‘tiladigan nazariy mashg‘ulotlarda qurol - aslaxalarning chizmalari va diafil’mlardan, mashg‘ulotlarda esa qurol - aslaxalar, granatalar va minalarning nusxalaridan foydalanish tavsiya etiladi. Harbiy rahbar o‘quv qurol - aslaxalarni o‘quv yurtlariga berish va ularni saqlash xaqida maxsus buyruq yoki boshqa bir xujjat olmaguncha, uning tegishli vazirlik va tashkilotlardan o‘quv muassasasini maxsus tabelga muvofiq qurol - aslaxa, artilleriya va muxandislik vositalari bilan ta’minlashni talab qilishga xaqqi yo‘q.
Harbiy hizmatchilarni ta`lim mashg‘uloti guruhni 2 - sherengali safga saflanishi va navbatchining guruhning mashg‘ulotga tayyorligi to‘g‘risidagi ma’lumotlar bilan boshlanadi. O‘quvchilarni komandalarni to‘g‘ri bajarishga, saf intizomiga rioya etishga o‘rgatish maqsadida saflanish odatda, harbiy hizmatchilarni ta`lim rahbari nazorati ostida amalga oshiriladi. O‘quv dala yig‘ini vaqtida esa, mashg‘ulotlar odatda yig‘inni butun shaxsiy tarkibini umumiy saflanishi, ya’ni tarqatishni o‘tkazish bilan boshlanadi. Buning uchun yig‘in xududida guruh va seksiyalarni tantanali saflanishi, ertalabki tekshiruv va mashg‘ulotlarga tarqatish uchun doimiy saflanish joyi tayyorlanadi. Saflanish joyida tribuna va bayroqni ko‘tarish va tushirish uchun bayroq ustuni jixozlanadi.
Mashg‘ulot boshlanishida guruh komandiri yoki navbatchini ma’lumotnomasi qisqa bo‘lishi va zarur axborotlarni etkazishi kerak. Masalan; «o‘rtoq leytenant» 2-chi guruh 28 kishi tarkibida harbiy hizmatchilarni ta`lim mashg‘ulotiga tayyor (saflandi). Guruh komandiri - karimov.
Raport (ma’lumotnoma) berilgandan so‘ng, navbatchi qo‘lini bosh kiyimidan tushirmay turib (agar u bosh kiyimda bo‘lsa), o‘ng yoki chap tarafga 1-2 qadam yuradi va chap yoki o‘ng tomonga burilib, mashg‘ulot rahbarini oldiga o‘tkazgan xolda undan 1-2 qadam orqada turadi (yuradi).
Navbatchi raport qilib bo‘lgandan so‘ng, harbiy hizmatchilarni ta`lim rahbari saf o‘rtasiga keladi va safdan 3-4 qadam oldinda, safga yuzlangan xolda o‘quvchilar bilan «salom, o‘rtoqlar» degan xolda salomlashadi. O‘quvchilar salomlashishga baland, aniq va uyushgan xolda «assalom» deb javob berishadi. Mashg‘ulotlarda doimiy ravishda tartib va uyushqoqlik saqlanishi kerak. Harbiy hizmatchilarni ta`lim rahbari biror bir o‘quvchiga murojat qilsa, o‘quvchi tez, o‘rnidan turib, «rostlan» xolatiga o‘tib «o‘quvchi botirov» deb o‘zini tanishtiradi. Agar mashg‘ulot rahbari o‘quvchini familiyasi bilan murojat qilsa, o‘quvchi «men» deb javob beradi. O‘tirishga ruhsat olgandan so‘ng «xo‘p bo‘ladi» deb o‘z joyiga o‘tiradi.
Agar o‘quvchi harbiy hizmatchilarni ta`lim rahbariga murojat qilmoqchi bo‘lsa, qo‘lini ko‘taradi, ruxsat olgandan so‘ng o‘rnidan turadi, «rostlan» xolatiga o‘tib «o‘quvchi botirov» deb o‘zini tanishtiradi va shundan so‘ng savol beradi yoki murojat etadi.
O‘quvchilar mashg‘ulotlarga ko‘rsatilgan kiyim - boshda, toza va saranjom xolda kelishlari, harbiy muomala va intizom qoidalariga so‘zsiz amal qilishlari kerak.
Mashg‘ulotlarga tayyorlanishda harbiy hizmatchilarni ta`lim rahbariga quyidagilar tavsiya etiladi:
-mavzu va o‘quv savollarini aniqlash;
-o‘quv va tarbiyaviy maqsadlarni belgilash:
- o‘quv savollarini o‘tish tartibi;
- mashg‘ulotni moddiy ta’minoti; - tekshiruv uchun savollar.
Nizom, yo‘riqnomalar va o‘quv adabiyotlarini o‘rganish;
Amaliy usullarni bajarish bo‘yicha tayyorgarlik.
Mustaqil ta’lim uchun vazifa belgilash.mashg‘ulot o‘tish joyi va o‘quv moddiy baza oldindan tayyorlab qo‘yilgan bo‘lishi kerak.amaliy, taktik - saf, taktik mashg‘ulotlarga tayyorlanishda harbiy hizmatchilarni ta`lim raxbari guruh komandiri va yordamchilar bilan ko‘rgazmali mashg‘ulot o‘tkazadi, ularga amaliy usullar va xarakatlar qanday tartibda bajarilishini ko‘rsatadi va bu usullarni to‘g‘ri bajarib ko‘rsatishga o‘rgatadi.Mashg‘ulotga tayyorgarlik mashg‘ulot rejasini yozish bilan yakunlanadi.mashg‘ulot (dars) bir - biriga uzviy bog‘langan kirish, asosiy va yakuniy qismlardan iborat bo‘ladi. Darsning kirish qismida guruh saflanishi o‘tkaziladi, mashg‘ulot rahbariga raport beriladi, o‘quvchilarning tashqi ko‘rinishi va o‘tilgan mavzuni o‘zlashtirilganlik darajasi tekshiriladi. Guruhning har bir saflanishida harbiy hizmatchilarni ta`lim rahbari guruhni to‘g‘ri saflanganligiga, saf intizomi rioyasiga, o‘quvchilar tomonidan safdagi majburiyat to‘g‘ri bajarilishiga e’tibor beradi va kamchiliklarni tuzatishga xarakat qiladi. Darsning kirish qismida o‘quvchilar tomonidan zaif o‘zlashtirilgan xarakat va usullar, komandalar bajariladi, o‘tilgan mavzu bo‘yicha tekshiruv o‘tkaziladi. Bajarilgan xarakat va berilgan javoblar uchun o‘quvchilar baholanadilar.
Darsning asosiy qismida mavzu e’lon qilingandan so‘ng, o‘quv savollari mazmuniga qarab, yangi o‘quv materiali bayon qilinadi va uning mustaxkamlanishi o‘tkaziladi. Yangi materialni mustaxkamlash o‘quv materiali to‘liq yoki asosiy o‘quv savollari tushuntirilgadan so‘ng, savol - javob shaklida o‘tkazilishi mumkin.
O‘quvchilarni amaliy harakat va usullarga o‘rgatish, odatda, o‘rnatilgan tartib asosida olib boriladi. Mashg‘ulot rahbari amaliy harakat yoki usulni to‘liq xolda namunali qilib ko‘rsatadi, so‘ng uni o‘quvchilarga elementlar bo‘yicha bajarilishini tushuntiradi va uni o‘rgatishga kirishadi. Harakat va usullarni bajarish asta - sekinlik bilan olib boriladi, bunda asosiy e’tibor ularni to‘g‘ri bajarilishiga qaratiladi. O‘qitish davomida xarakatlarni bajarish tezligi ortib borib, natijada avtomatik ravishda bajarilishi kerak.
Darsning yakuniy qismida uning yakuni o‘tkaziladi, o‘quvchilarni mashg‘ulotdagi xarakatlari va javoblari uchun baho qo‘yiladi, bajarilgan xarakat va berilgan javoblardagi kamchiliklar va ularni tuzatish yo‘llari ko‘rsatiladi, alohida o‘quvchilarning namunali xarakat va javoblari ta’kidlab o‘tiladi.dars yakunida o‘quvchilarga mustaqil tayyorgarlik uchun vazifalar beriladi va navbatdagi mashg‘ulot mavzusi o‘quvchilarga etkaziladi.