Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

muhofaza qilish vazifasi
umuman jinoyat-huquqiy 
me’yorlar uchun, xususan, O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi 
uchun asosiy mezon bo‘lib, muayyan ijtimoiy munosabatlarni (xavfsizligi 
va ijrosini ta’minlash orqali) ularga jiddiy zarar yetkazilishi yoki yetkazish 
imkoniyatidan, ya’ni obyektiv ravishda mavjud bo‘lgan huquq yoki 
erkinlikni shaxs, jamiyat va davlat uchun amalda xavf tug‘diruvchi 
cheklov yoki yo‘q qilib yuborishlardan himoya qilishdan iborat.
Jinoiy tajovuzlardan muhofaza qilish vazifasi ijtimoiy xavfli qilmishni 
sodir etish holatidan, huquqni muhofaza qilish idorasining tarkibiy 
tegishliligidan (sud, prokuratura, ichki ishlar organlari, DXX va shu 
kabilar), JK amal qilgan hududning ma’muriy-hududiy tegishliligidan va 
boshqalardan qat’i nazar, doimiy ravishda amalga oshiriladi. Ushbu 
yuqorida ko‘rsatilgan ijtimoiy munosabatlarni jinoiy tajovuzlardan himoya 
qilish JKning amal qilish doirasida hamisha va hamma yerda amalga 
oshirilishi lozim. 
Jinoyat kodeksining vazifasi sifatida ijtimoiy munosabatlarning jiddiy 
zarar yetkazilishidan himoya qilinishi ikkiyoqlama amalga oshiriladi: 
a) jinoyat sodir etilishidan avval ma’lum qilmishlarni taqiqlash yoki 
tegishli xulq-atvorga rioya etish, ya’ni huquqiy jihatdan yo‘l qo‘yiladigan 
faoliyat chegaralarini belgilash orqali; 
b) ijtimoiy xavfli qilmish sodir etilganidan keyin buzilgan huquqning 
aybdor shaxsga nisbatan jinoiy jazo choralarini qo‘llash orqali tiklanishini 
ta’minlash yo‘li bilan. 
Buzilgan huquqning tiklanishi 
deb, yetkazilgan zararning ma’naviy 
yoki moddiy shaklda qoplanishi ehtimolini tushunish lozim (masalan, 
soliqlar yoki boshqa to‘lovlarni to‘lashdan bo‘yin tovlash – JKning 184-
moddasi 5-qismi, o‘zlashtirish yoki rastrata yo‘li bilan talon-toroj qilish – 
JKning 167-moddasi 4-qismi kabi jinoyatlarni sodir etganda yetkazilgan 
zararni qoplash). 
Shuni nazarda tutish kerakki, jinoiy tajovuzlardan himoya etiladigan 
ijtimoiy munosabatlar JKning aynan 2-moddasida mustahkamlanishi 
13 

---

tasodifiy emas, balki jahon hamjamiyatida umume’tirof etilgan demokratik 
huquqiy davlatning zamonaviy qadriyatlar tizimiga bo‘ysundirilgan 
ko‘rinishidir, ya’ni shaxs–jamiyat–davlat. JKning tarkibiy tuzilishi ham 
aynan ana shu tizim asosida ishlab chiqilgan, chunonchi uning «Maxsus» 
qismi shaxsga qarshi jinoyatlar bo‘limidan boshlanadi. 
Markaziy va eng muhim muhofaza obyekti sifatida JK shaxsni, uning 
huquqlari va erkinliklarini ko‘zda tutadiki, bu Konstitutsiyaning 14-mod-
dasi qoidalaridan kelib chiqadi. Konstitutsiyaga muvofiq eng oliy qadriyat 
inson, uning hayoti, erkinligi, qadr-qimmati va boshqa daxlsiz huquqlari 
hisoblanadi.