Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

Nisbiy muayyan sanksiya
– muayyan bir jazo turini nazarda tutib, 
uning miqdori chegarasini (chegarasini yoki eng quyi va eng yuqori 
chegarasini) belgilovchi sanksiya. Masalan, Jinoyat kodeksining 99-
moddasida onaning o‘z chaqalog‘ini qasddan o‘ldirgani uchun uch 
yilgacha ozodlikdan mahrum qilish jazosi, qasddan odam o‘ldirganlik 
uchun 97-moddasi 1-qismida o‘n yildan o‘n besh yilgacha ozodlikdan 
mahrum etish jazosi belgilangan. Birinchi misolda ko‘rinib turibdiki, 
sanksiyada faqat yuqori chegara ko‘rsatilgan. Bunday hollarda quyi 
chegara, jazoning mazkur turi uchun JK Umumiy qismida ko‘rsatilgan 
quyi chegara bilan belgilanadi. 
Alternativ (muqobil) sanksiyada
ikki yoki undan ortiq jazo turlari 
nazarda tutilib, sudga qilmish va uni sodir etgan shaxsning xususiyatlarini 
inobatga olgan holda jazoni individuallashtirish imkonini beradi. Masalan, 
Jinoyat kodeksi 110-moddasi 1-qismida (Qiynash) besh turdagi jazodan 
birini qo‘llash mumkinligi nazarda tutilgan:
eng kam oylik ish haqining ellik baravaridan yuz baravarigacha 
miqdorda jarima yoki uch yuz oltmish soatgacha majburiy jamoat ishlari 
yoki ikki yilgacha axloq tuzatish ishlari yoxud bir yildan uch yilgacha 
ozodlikni cheklash yoki uch yilgacha ozodlikdan mahrum qilish jazo 
turlari belgilangan. Alternativ sanksiyaning belgilanishi sudyalarga 
shaxsning ijtimoiy xavfliligiga, qilmishning xususiyatiga qarab jazolardan 
birini tayinlash imkonini beradi. 
Jinoyat huquqi nazariyasida, yuqorida zikr etilgan sanksiyalardan 
tashqari, 
mutlaq-muayyan
va 
havolaki
sanksiyalar ham ko‘rsatiladi. 
Biroq insonparvarlik va odillik prinsiplariga muvofiq bo‘lmaganligi uchun, 
ular amaldagi JKda nazarda tutilmagan.
Ta’kidlash joizki, jinoyat huquqi doktrinasida «jinoyat qonuni 
moddasi tuzilishi» va «jinoyat-huquqiy norma tuzilishi» tushunchalarini 
farqlash qabul qilingan, chunki bitta jinoyat-huquqiy norma JKning bir 
necha moddalarida mavjud. Buning sababi jinoyat-huquqiy norma 
61 

---

tuzilishi, JK moddasidan farqli ravishda, ikki o‘zaro bog‘liq elementlarni 
emas (dispozitsiya va sanksiya), balki uchta: aksariyat mualliflar fikriga 
ko‘ra, jinoiy javobgarlikning asoslari hamda qilmishni jinoiy va jinoiy 
javobgarlikka sazovor sifatida belgilashga oid qoidalarni o‘z ichiga olgan