Hayvonlar ekologiyasi андижон 2021
Yüklə 2,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
18-rasm. Biomassaning kamayib borish ekologik piramidasi Ғўза Зараркунанда ҳашаротлар Фойдали ҳашаротлар Ҳайвон жасади Ҳашаротлар қуртлари Бақалар Илонлар 110 Piramidalar sonlarda, biomassa va mahsulot birligida ifodalanadi. Quruqlik ekotizmlarida biomassa piramidalar qoidasi qo’llaniladi. Barcha ekotizimlarda birlamchi va ikkilamchi mahsuldorlikning nisbatlari, ya’ni mahsulotlar piramidalari ifodasi kuzatiladi. Tabiatda istisno tariqasida piramidalar qoidasidan biroz cheklanishlar ham kuzatiladi. Jumladan, quruq yog’ochlikda oziqlanayotgan qurtlarning miqdor zichligi o’simliknikiga nisbatan yuqori bo’ladi. Aksincha, qisqa muddatli hayot tsikliga va yuqori mahsuldorlikka ega bo’lmagan suv o’tlari, bir muncha uzoq umr ko’ruvchi mahsuldor zooplanktonlar biomassasini bir me’yorda ushlab turishi mumkin. Jamoadagi energiya oqimi birlamchi mahsuldorlikni umurtqasiz fitofaglar yoki o’txo’r hayvonlar o’zlashtirishidan boshlanadi. Energiyaning bir qismi ularning nafas olishi uchun sarf bo’ladi. Ular bilan oziqlangan yirtqichlarning qoldiqlari va jasadi zamburug’lar tomonidan o’zlashtiriladi, bir qismi tuproq kanalari faoliyati nitijasida parchalanadi. Har bir bosqichda o’zlashtirib ulgurmagan qoldiq energiya manbai sifatida zahiralanadi. Ozuqa zanjirining har bir bosqichida sarflanayotgan quyosh energiyasi ketma-ket taqsimlanib boradi. Metabolitik jarayon mahsuli bo’lgan organik qoldiq produtsentlar tomonidan qaytadan o’zlashtiriladigan holatga o’tadi. Jamoalarda energiya va moddalar oqimi jarayonida redutsentlar asosiy ahamiyatga ega. Fotosintez natijasida suv va karbonat angidrid bog’langan holga o’tadi va undagi kimyoviy elementlar turli organik birikmalarning muhim tarkibiy qismiga aylanadi. Shunday qilib, ular boshqa organizmlar o’zlashtira olishi mumkin bo’lgan holga o’tadi. Konsumentlarning metabolitik mahsuloti sifatida karbonat angidrid yana atmosferaga qaytadi. Konsumentlardan ajralayotgan energiya ularning tana haroratini bir me’yorda ushlab turish imkoniyatini beradi. Ortiqcha energiya issiqlik va yorug’lik holda atmosferaga singib ketadi. Atmosfera tarkibidagi kabonat angidrid va boshqa biogen elementlar (azot, fosfor, oltingugurt va boshqalar) o’simlik tomonidan qaytadan o’zlashtiriladi. Shundan so’ng energiya oqimining yangi tsikli boshlanadi. Energiya quyosh radiatsiyasi sifatida erga etib keladi va o’simliklar tomonidan bog’langan energiyaga aylantiriladi. Ozuqa zanjiri bo’ylab bog’langan kimyoviy energiyaning sarfi ro’y beradi, sarflanmagan energiya samarasiz issiqlik sifatida yo’qotiladi. Organik qoldiq esa, ta’kidlanganidek, 111 redutsentlar faoliyati natijasida parchalanib boshqa ko’rinishga o’tadi. Quyoshdan kelayotgan energiya hisobiga erdagi hayot mavjud bo’ladi. Kimyoviy elementlar turli moddalar tarkibiga kirib, bog’langan holda o’simlik va hayvonlar tomonidan o’zlashtiriladi. Umuman, biogeotsenoz va ekotizmlar hamda ularning muhim tarkibiy asosini tashkil etuvchi jamoalarni Klimentes talqiniga ko’ra «yuqori organizm» darajasidagi birlik sifatida qarash mumkin. Yüklə 2,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|