Hayvonlar ekologiyasi андижон 2021

 
 

---

107 
Biogeotsenozlar mahsuldorligi 
 
Biotsenozlar hayoti doimiy energiya oqimi va unda yig’ilayotgan organik 
modda miqdoriga bog’liq bo’ladi. Biogeotsenozda jamlanayotgan organik 
massa mahsuldorlikni ifodalaydi. Biogeotsenozlarda birlamchi va ikkilamchi 
mahsuldorlik farqlanadi. Produtsentlar karbonat angidrid, suv va quyosh 
energiyasi hisobiga birlamchi mahsuldorlikni (BM) sintezlaydi, konsumentlar 
va redutsentlar mahsuli ikkilamchi (IM) hisoblanadi. O’simliklarni vaqt 
birligida sintezlagan organik massasi yalpi birlamchi mahsuldorlikni (YaBM) 
tashkil etadi. Yalpi birlamchi mahsuldorlikning bir qismi o’simlikning nafas 
olishi uchun sarf bo’ladi. Masalan, tropik o’rmonlarda yalpi birlamchi 
mahsuldorlikning 40-70% o’simliklarning nafas olishiga sarf etiladi. Yalpi 
birlamchi mahsuldorlikning o’simliklar o’z hayotiy jarayonlari uchun sarf 
etilganidan qolgan qismi sof birlamchi mahsuldorlik (SBM) deb ataladi.
Sof holdagi birlamchi mahsuldorlik konsument va redutsentlar uchun 
energiya zahirasi hisoblanadi. Konsumentlar tomonidan ikkilamchi 
mahsuldorlik to’planadi. Quruqlikning yillik birlamchi mahsuldorligi 110-120 
mlrd t quruqlik massasini tashkil etadi. Dengizlardagi bu ko’rsatkich 50-60 
mlrd. t ni tashkil etadi. Okeanlar er sharining 2G’3 qismini tashkil etsada, er 
yuzasidagi mahsuldorlikni 1G’3 qismini beradi. Er sharining asosiy qismidagi 
mahsuldorlik 1m
2 
ga 400 g ni tashkil etadi. Bu ko’rsatkich quruqlikning 30% 
va okeanlarning 90% ga to’g’ri keladi.
Ochiq okeanlar quruqlikning cho’l mintaqalari bilan bir xil hisoblanadi 
va ulardagi mahsuldorlik o’ta past bo’ladi. Aksincha, botqoqliklar, qirg’oq 
mintaqalari, ishlov beriladigan erlar mahsuldorligi yuqori bo’ladi. O’rmon 
biomlarida ninabargli o’rmonlardan tropik o’rmonlarga tomon mahsuldorlik 
ortib boradi. Bu holat yorug’lik, namlik, harorat va boshqa omillarga bog’liq 
holda izohlanadi.