Həkimlər üçün Vərəm üzrə Təkmilləşdirmə Kursu
Yüklə 4,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
qeydiyyat və hesabat tələblərinə uyğun olmalıdır. Bu prinsiplər Vərəmə səhiyyə
tərəfindən qayğı və nəzarətin əsas elementlərindən biridir. Vərəmli xəstələrin qiymətləndirilməsi və müalicəsi yalnız bir şəxs barədə qayğını yox, həmçinin cəmiyyətin daha böyük ictimai səhiyyə ehtiyaclarının qorunmasını tələb edir. VQBS prinsiplərindən istifadə edərək, bu kurs Vərəmə qayğı və idarəolunmaya dair geniş məsələlərə aid qısa təkmilləşdirmə kursunu keçmək istəyən həkimləri treninq materialları ilə təmin edir. Vərəmli xəstələrin idarəolunmasına cəlb olunan həkimlər üçün VQBS ilə birgə yaradılan Vərəmə Qayğı üçün Xəstələrin Xartiyası adlı sənədin olması da vacibdir. Xartiyada Vərəmli xəstələrin hüquqları və öhdəlikləri barədə məlumat verilir və Vərəmə qayğını təkmilləşdirmək və səhiyyə sisteminin effektivliyini artırmaq məqsədi ilə xəstələrin, cəmiyyətin, səhiyyə işçilərinin (həm ictimai, həm də özəl sektorda çalışan) və hökumətin birgə pozitiv və açıq şəkildə işləmək yolları izah olunur. G iri ş *Texniki Yardım üçün Vərəm Koalisiyası. Vərəmə Qayğı üzrə Beynəlxalq Standartlar (VQBS). Haaqa: Texniki Yardım üçün Vərəm Koalisiyası, 2-ci Nəşr 2009. (çap olunmaqdadır) Stop Vərəm Strategiyası O rijinal DOTS strategiyasında əks olunmamış yeni üzə çıxan ehtiyacları və problemləri nəzərə alaraq, 2006-ci ildə DOTS proqramını genişləndirmək və artırmaq, həmçinin indiki və yeni qlobal Vərəm hədəfləri qarşılamaq məqsədi ilə Stop Vərəm Strategiyası yaradılmışdır. DOTS-nın əsas komponentlərini vurğulamağa davam edərək Stop Vərəm Strategiyası Vərəmə nəzarət səbəbindən əmələ gələn əlavə öhdəlikləri və dəyişikləri də əks edir. Həkimlərin də əsas rol oynadığı Stop Vərəm Strategiyası altı tərkib hissəyə əsaslanır: 1. Yüksək keyfiyyətli DOTS –nın genişlənməsini və yayılmasını təmin etmək 2. Vərəm/İİV, MDR-Vərəm-ə yoluxan, yoxsul və zəif insanların ehtiyaclarını əks etdirmək 3. İlk tibbi yardım xidmətinə əsaslanaraq səhiyyə sisteminin gücləndirilməsinə kömək etmək 4. Bütün səhiyyə işçilərini cəlb etmək 5. Vərəmli xəstələrin cəmiyyətlə əlaqəsini təşkil etmək və onlara səlahiyyətlər vermək 6. Elmi-tədqiqat işlərinə imkan yaratmaq və dəstək vermək Yerli səviyyədə keyfiyyətinə zamanət verilmiş bakterioloji və standartlaşdırılmış müalicə qəbul edən Vərəmli xəstələrin diaqnostikasında və müalicəsində həkimlər əsas bəşəri vasitə olmağa davam edirlər. Həkimlər Vərəm/İİV, MDR-Vərəm və XDR-Vərəm xəstəliklərinin diaqnostikasında və müalicəsində əmələ gələn çətinliklərlə rastlaşacaqlar, çünki peşəkar səhiyyə işçiləri kimi diaqnostik testlərin təyinatı və test nəticələrinin izahatı, diaqnozun qoyulması və xəstəliyin gedişatının monitorinqi və müalicəsi onların üzərinə düşür. İxtisasından və ya dövlət və ya özəl sektorda çalışmasından asılı olmayaraq bütün həkimlər Stop Vərəm Strategiyasına daxildirlər. Vərəmə nəzarət fəaliyyətində iştirak edərək həkimlər fərdi şəxslər və cəmiyyət arasında həyati əhəmiyyətli əlaqə təşkil edirlər. G iri ş Vərəmə Nəzarətdə Həkimlərin Rolu Ö lkədən ölkəyə dəyişən və səhiyyə sisteminin müxtəlif səviyyələrindən asılı olaraq Vərəmə nəzarətdə həkimlərin rolunun dəyişilə bilməsinə baxmayaraq, onların Milli Vərəm Proqramı ilə (MVP) əlaqələri və xəstələr və cəmiyyət ilə birbaşa təmasları daxil olmaqla, bir sıra ümumi məqamlar qeyd edilə bilər. Həkimlər və Vərəm proqramı arasında olan əlaqələrin bir çoxu bölgə səviyyəsində mövcuddur. Ümumiyyətlə, həkimlər və MVP arasında əməkdaşlığın daha yaxın əlaqələr əsasında qurulması arzuolunandır. Həm ictimai, həm də özəl sektorda çalışan həkimlər cəmiyyətə xidmət edirlər və aparılan milli siyasətə uyğun olaraq Vərəmli xəstələrin səhhəttinə yaxşı qulluq edilməsinə zəmanət verə bilərlər. Həkimlər MVP ilə birgə Vərəmli xəstələri qeydiyyata alaraq, xəstəliyin idarəedilməsinin davamını paylaşa bilərlər. İctimai sektorda çalışan işçilər xəstələri diaqnostika və müalicənin başlanması ilə əlaqədər Vərəm Proqramına göndərməli olarkən, özəl həkimlər diaqnostikanı və müalicəni öz üzərlərinə götürə bilərlər, lakin bu hallarda onlar MVP ilə razılaşaraq, milli siyasətə əməl etməlidirlər. Həkim tərəfindən ilkin Vərəm diaqnozunun qoyulması çox vaxt bu xəstəliyin olması barədə yüksək şübhə olan zaman baş verir. Əgər xəstədə Vərəmə bənzər əlamətlər müşahidə olunursa, həkim xəstəni müayinə etməli, xəstəlik tarixçəsini qeyd etməli, rentgen şəklinin çəkilməsinin və lazım gələrsə bəlğəm analizinin verilməsinin vacib olduğunu bildirməlidir (və ya bununla məşğul olan səhiyyə işçisinə müraciət etməlidir). Həkim qoymaq istədiyi diaqnoza əmin deyilsə, o, Vərəm üzrə mütəxəssisə müraciət edə bilər. Xüsusi tədbirlər ölkənin xüsusi Vərəm siyasətindən asılıdır. Həkimlərin xəstəliyin erkən aşkarlanma və effektiv müalicə vasitəsilə əlavə ötürülməsini dayandırmaq və Vərəm xəstəlik hallarının sayını aşağa salmaq üçün xüsusi imkanları var. Bu, xüsusilə vacibdir, çünki ÜST tərəfindən yayılan məlumata əsasən aşkar olunmayan və müalicə qəbul etməyən aktiv Vərəmli xəstə il ərzində orta hesabla 10-dan 15-ə qədər sağlam insanları yoluxdura bilər 1 . G iri ş Kursadan Necə İstifadə etmək Lazımdır B u kurs həkimlərin sərbəst şəkildə, yəni öz-özünə dərs almaq (məlumat almaq üçün) məqsədi ilə təşkil edilib. Hər bir bölməni oxuyun və hər bölmənin sonunda olan tapşırıqları yerinə yetirin və başa düşmədiyiniz hər hansı bir məlumatı təkrarən gözdən keçirin. Siz kurs hazırlanarkən istinad edilən məlumat mənbələrindən istifadə edərək xüsusi mövzu haqqında daha ətraflı məlumat əldə edə bilərsiniz. Bu kursu Siz həmçinin çap olunmuş soraq kitabçısı kimi istifadə edə bilərsiniz. Ölkədən asılı olaraq xəstəliyə qarşı yönəldilən siyəsətin və göstərişlərin müxtəlif xarakterli olmasına görə, kurs hər hansı ölkəyə xas olan xüsusi qaydaları əks etdirə bilməz. Bu kurs Vərəmə nəzarətin ümumi prinsiplərini təqdim edir. Bu kurs Vərəm üzrə milli və beynəlxalq göstərişləri əvəzləmək məqsədi ilə deyil, VQBS kimi onların tamamlamasını nəzərdə tutur. Xəstəliyə dair aparılan yerli siyasət haqqında daha təfsilatlı məlumat əldə etmək üçün Siz ölkənizdə mövcud olan Vərəmə nəzarət üzrə milli göstərişlərə müraciət etməlisiniz. G iri ş Akronim-İxtisarlar Turşuya-Davamlı Bakteriyalar Qazanılmış İmmunitet Çatışmamazlığı Sindromu Alanin Aminotransferaza Antiretroviral Terapiya Calmette-Querin Bakteriyası CDC ABŞ Xəstəliklərə Nəzarət və Prevensiya Mərkəzləri Ko-trimoksazol Preventativ Müalicəsi Birbaşa nəzarət altında alınmış Müalicə Stop Vərəm Strategiyanı özündə birləşdirən Əsas Prinsiplər Dərmanlara qarşı Rezistentlik hallar üzrə Tədqiqat Dərmanlara qarşı Həssaslıq Testləri Ağ ciyərdən kənar Vərəm Xarici Keyfiyyətə Zəmanət Müəyyən edilmiş Doza Kombinasiyası Yüksək Keyfiyyətli Korpuskulyar Hava Filtri İnsan İmmunçatışmazlıq Virusu İzoniazid ilə Preventiv Terapiya İmmunoloji yenidənqurma sindromu Vərəmə qayğı üzrə Beynəlxalq Standartlar Latent Vərəm İnfeksiyası Multi-Dərmanlara Rezistent Vərəm Milli Vərəm Proqramı Pneumocystis Carinii Pnevmoniyası Proteaza İnqibitoru Proteyindən Təmizlənmiş Derivat Ağ ciyər Vərəmi İkinci sıra Dərmanlar Bəlğəm Yaxması Vərəm Tuberkulin əsaslı dəri testi İİV/QİÇS üzrə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Birgə Proqramı Ultrabənövşəyi bakterisid şüalar Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı Yüksək dərəcədə yayılmış Dərmanlara- Rezistent Vərəm TDB QİÇS AAT ART BCG CDC KPM DOT DOTS DRT DHT ACKV XKZ FDC HEPA İİV IPT IRIS VQBS LVİ MDR-Vərəm MVP PCP Pİ PPD ACV İSD SS V TDT UNAIDS UBBŞ ÜST XDR-Vərəm Bölmə 1 Vərəmin Etiologiyası və Patogenezi Vərəmin Etiologiyası və Patogenezi B izim Vərəmin patogenezi və yayılması barədə mövcud olan anlayışımız bizi Vərəm xəstəliyinin yayılmasına dair nəzarət strategiyalarının inkişafına və Vərəm infeksiyasının və xəstəliyinin müalicəsinə yönəltdi. Vərəmli xəstələrin aşkarlanması və müalicəsi ilə məşğul olan bir həkim kimi, sizin üçün bu konsepsiyaları anlamaq çöx vacib məsələdir, çünki məhz bu halda siz müalicə edilən xəstələri xəstəlik barədə daha yaxşı maarifləndirə bilərsiniz. Bu bölmədə Vərəmin patogenezi üzrə qısa şəkildə ümumi məlumat verilib və Vərəm xəstəliyinin inkişaf etməsinə səbəb ola bilən risk amilləri barədə məlumatlar qeyd edilib. Bölmə 1 Öyrənmə Nəticələri Bu bölmədə iştirakçılar öyrənəcəklər: Vərəm necə yayılır İlkin və ilkindən sonrakı Vərəm halları arasında olan fərq Vərəm xəstəlik halı və Vərəm infeksiya arasında olan fərq İİV Vərəmin patogenezinə necə təsir edir Vərəm xəstəliyinin inkişaf etməsinə səbəb ola bilən risk amilləri Dərmanlara rezistentlik necə yaranır BÖLMƏ 1 Vərəmin Etiologiyası və Patogenezi Bölmə 1 Vərəmin Etiologiyası və Patogenezi 1. Vərəm n Et olog yası və Yayılması Vərəm Mycobacterium tuberculosis kompleksinə aid bakteriya vasitəsilə törədilən yoluxucu xəstəlikdir. Bu kompleksə aid olan M. tuberculosis ən çox yayılan və insanlarda xəstəlik törədən əsas amildir. 1882-ci ildə Robert Kox Vərəmin əsl səbəbinin vərəm çöpü olduğunu subut edərək 1905-ci ildə Nobel mükafatına layıq görüldü. Ağ ciyər Vərəmi ilə xəstə olan insanlar yoluxucu ola bilərlər və Vərəm xəstəliyini digər insanlara ötürmək qabiliyyətinə malikdirlər. Digər insanı Vərəmə yoluxdurmaq üçün az sayda Vərəm çöpü kifayətdir. Müalicə olunmayan yoluxucu ağ ciyər Vərəmli (ACV) xəstə öskürərkən, gülərkən və ya asqırarkən M. tuberculosis tərkibli çox xırda hissəciklər havaya yayılır. Diametri 1-dən 5-ə qədər mikron olan hissəciklər nüvəli damcılar formasında havada ətraf mühitdən asılı olaraq bir neçə saat qala bilər. Xəstəliyin ötürülməsi insanın bu nüvəli damcılar olan hava ilə nəfəsalma zamanı baş verir. Bu proses adətən qapalı yerlərdə baş verir. Lakin ventilasiya nüvəli damcıları kontaminasiya olan sahədən xaric edir və birbaşa düşən günəş şüaları M. tuberculosis-i tez məhv edir. 2. Patogenez və Kl n k İlk n Əlamətlər Vərəm ağ ciyər, ağ ciyərdən kənar və ya hər iki növün olması ilə təsnif olunur. İİV infeksiyasının aşkarlanmasından öncə Vərəmin yeni xəstəlik hallarının 85 %-i ağ ciyəri zədələyirdi. Lakin, İİV-ə yoluxan xəstələrin yarıdan çoxunda həm ağ ciyər, həm ağ ciyərdən kənar Vərəm və ya yalnız ağ ciyərdən kənar Vərəm olur. 2.1. Ağ c yər vərəm (ACV) ACV ilkin və ya ilkindən sonrakı (ikincili) kimi təsnif oluna bilər. İlk n yoluxma İlkin yoluxma M. tuberculosis bakteriyasına birinci dəfə rast gələn zaman baş verir. Nəfəsalma ilə bədənə daxil olan nüvəli damcıların ( M. tuberculosis tərkibli) ölcüləri çox kiçik olduğuna görə, onlar bronxların mukosiliar müdafiəsini keçib, ag ciyərin terminal alveollarında çökürlər. Xəstəlik ağ ciyərdə basillərin artması ilə başlayır və pnevmonik fokus formalaşır. M. tuberculosis-in artması tədricən, lakin davamlı olaraq baş verir və limfatik sistem vasitəsilə limfa vəzilərinə yayılır.. İmmun sisteminin cavabı (ləngimiş hiperhəssaslıq və hüceyrəli immunitet) ilkin yoluxmadan 4-6 həftə sonra inkişaf edir. Pnevmonik fokus və əlaqəli ağ ciyərin qapı limfa düyünlərin adenopatiyası birincili kompleksi təşkil edir. Birincili kompleksdən basillər qan vasitəsilə yoluxan insanın bədəninin digər orqanlarına yayıla bilər. Növbəti faza yoluxan insanın immun cavabının gücü ilə müəyyən olunur. Güclü immun sisteminə malik olan insanların çoxunda immun reaksiyası M. tuberculosis – nin artmasını dayandırıb, bəzi basilləri isə mürgüləyən vəziyyətdə saxlayır. Bir neçə hallarda immun reaksiyalar M. tuberculosis –in artmasının qarşısını almaq üçün kifayət qədər uyğun olmaya bilər və bu zaman bir neçə ay ərzində ilkin Vərəm xəstəliyi inkişaf edir. İlkin Vərəm ağır və dissimenasiyalı ola bilməsinə baxmayaraq, xəstəliyin bu forması adətən yüksək səviyyəli ötürücülük qabiliyyətinə malik olmur. Reinfeksiyalı və ya ilkin infeksiyası olan insanın təkrarən infeksiyaya yoluxması halı hələdə ilkin Vərəm hesab olunur. Bölmə 1 Vərəmin Etiologiyası və Patogenezi İlk ndən sonrakı Vərəm İlkin infeksiyadan bir neçə il sonra latent Vərəm infeksiyanın (LVİ) reaktivasiya nəticəsi kimi ilkindən sonrakı Vərəmin inkişaf etməsi mümkündür. Bu İİV infeksiyası ilə zəifləmiş immun sisteminə cavab kimi baş verə bilər. Xəstənin immun reaksiyası çox vaxt ağ ciyər toxumasının destruksiyası və kavernaların əmələ gəlməsi ilə xarakterizə edilən xüsusi yerləşməyə malik patoloji zədələnmə ilə nəticələnir. Vərəm xəstəliyi adətən ağ ciyərlərdə yayılır (80-85 %), lakin bədənin istənilən hissəsini də əhatə edə bilər. İlkindən sonrakı ACV-nin əsas xüsusiyyəti ağ ciyərlərin yayılmış destruksiyası və müsbət bəlğəm yaxmaları və\və ya əkmədir. Bu səbəbdən, Vərəmin bu növü ilkin Vərəmə nisbətən daha çox yoluxucu xarakter daşıyır. 2.2. Ağ c yərdən kənar vərəm (ACKV) Tezlik sıralanmasına əsasən, adətən Vərəmlə zədələnən ağ ciyərdən kənar yerlərə limfa düyünləri, plevra, cinsiyyət-sidik yolları, sümüklər və oynaqlar, meninqeal qişa, periton və perikard aiddir. Lakin, virtual halda bədənin bütün orqanları zədələnə bilər. İİV-ə yoluxan insanlarda hematogen disseminasiya nəticəsində ACKV halları əvvəlki dövrlərə nisbətən bu günlərdə daha çox rast gəlinir. 3. BCG Peyvənd BCG (Kalmette-Guerin Basilli) M.tuberculosis - ə yaxın olan M. bovis-dən alınmış canlı zəiflədilmiş peyvənddir. Peyvənd dəri daxilinə (intradermal) vurulur. Anadan təzə olmuş körpələrdə və yaşı 3 aydan aşağı olan uşaqlarda adi doza 0.05 ml-dir, daha böyük uşaqlarda 0.1 ml-dir. Vərəmin yüksək dərəcədə yayıldığı ölkələrdə ÜST BCG immunizasiyasını rutin şəkildə İİV-ə yoluxması məlum olan körpələr istisna olmaqla, bütün yeni doğulmuş körpələrdə aparılmasını tövsiyyə edir. 2 BCG vaksinasiyası QİÇS-ə yoluxan körpələrə və uşaqlara, İİV-ə yoluxan uşaqlara və ya digər immun çatışmamazlığı olan uşaqlarda aparıla bilməz. Doğuşdan az müddət sonra yeni doğulmuş körpənin yaxma- müsbət ACV-lə qısa müddətli tamasda olması halı baş verərsə, BCG vaksinasiyasının aparılması altı aylıq İzoniazid profilaktik terapiyası (İPT) tamamlanana qədər ləngidilməlidir. BCG-nin üstünlüyü az yaşlı uşaqları Vərəm meningiti və miliar forması kimi disseminasiya və ağır Vərəm xəstəliyindən müdafiə etməsindən ibarətdir. Böyüklərdə vərəm xəstəlik hallarının azalmasında BCG-nin az və ya heç bir təsiri yoxdur. Qeyd etmək lazımdır ki, böyüklərdə müsbət Vərəm dəri testi demək olar ki, həmişə yoluxma nəticəsində baş verir və insana BCG peyvəndinin vurulmasına baxmayaraq, testin müsbət nəticəsi peyvəndin rezidual saxta müsbətlik təsirinə (xüsusilə Vərəm endemik olan ölkələrdə) aid edilməməlidir. Bu səbəbdən, müsbət dəri testi ilə əlaqəli BCG peyvəndinin vurulması vaxtının tarazlaşdırılmasını təşkil etmək vacibdir. Bölmə 1 Vərəmin Etiologiyası və Patogenezi 4. Yoluxma r sk Bir insanın yoluxma riski M. tuberculosis-in havada konsentrasiyası, nüvəli damcılar tərkibli havanın təsirinə məruz qalma vaxtı, Vərəmli xəstənin basillərinin yükü və ya yoluxuculuq dərəcəsi, məruz qalma baş verən yerdə ventilasiyanın vəziyyəti və infeksiyaya şəxsi həssaslıq kimi bir neçə amildən asılıdır. Yoluxucu Vərəmli xəstə ilə təmasa məruz qalan insanların hamısı M. tuberculosis-ə yoluxmur. Vərəm çöpünün ötürülməsində ən vacib amillərdən biri zəif ventilaysiyalı otaqlarda çox sayda insanların olmasıdır. Belə hallarda bir ailə çərçivəsində müalicə olunmayan bəlğəm müsbət (SS+) ACV-li xəstəlik halı ilə təmasın sıxlığı artır (aşağıda verilən cədvələ bax). Vərəmin əlavə xəstəlik hallarının aşkarlanmasında yoluxma risklərinin ətraflı anlayışı təmasların yoxlanmasında əsasdır. Vərəmə yoluxma riskinə təsir edən Məruz qalma İnfeksiyaya məruz qalma vaxtı nə gədər uzun (yoluxucu vərəmli xəstə ilə uzun zaman eyni otaqda qalmaq və eyni havanı paylaşmaq) olarsa, o qədər də risk dərəcəsi artır. Hava həcmi Ərazicə kiçik olan yerlərdə infeksiyaya məruz qal- maq (yoluxucu vərəmli xəstə ilə kiçik qapalı bir yeri paylaşmaq) yoluxma riskini artırır. Ventilyasiya İnfeksiya təhlükəsi olan yerdə ventilasiyanın (havanın sirkulyasiyası) olmaması və ya zəif olması yoluxma riskini artırır. Yoluxucu xəstənin basillərin yükü Vərəmli xəstənin ifraz etdiyi mikobakteriyaların sayını artıran amillər aşağıda verilib Ağ ciyərlərin, yuxarı tənəffüs yollarının və qırtlağın xəstəlikləri, Öskürək və ya digər güclü ekspirator hallar (asqırma, mahnı oxuma və s.), xüsusilə əgər xəstə öskürərkən və ya asqırarkən ağzını və burnunu dəsmalla örtmürsə, Kavernaların olması və rentgenoqrafiya zamanı kavernaların yayılması müşahidə olunarsa, Vərəmə qarşı müalicənin olmaması və ya qeyri-kafi olması. Yoluxucu ACV-li xəstələrlə təmasda olan insanların yoluxma riski daha yüksəkdir. Bu şəxslərə həmin xəstələrlə təmasda olan məlum şəxslər, səhiyyə işçiləri, həbsxanada işləyən işçi heyəti və yaşamağa evi olmayan və ya narkotik maddələrdən istifadə edən cəmiyyətin sosial cəhətdən zəif təbəqəsi aiddir. 5. Vərəmə yoluxma və Vərəm xəstəl y nə doğru nk şaf Vərəmə yoluxma həmişə Vərəm xəstəliyinə gətirib çıxarmır. M. tuberculosis-ə yoluxan (90 %-a yaxın) insanların əksəriyyətində Vərəm xəstəliyi heç vaxt inkişaf etmir (burada onu da qeyd etmək lazımdır ki, həmin insanların immun sistemi İİV infeksiyası və ya digər xəstəliklər nəticəsində zəifləməyib). Vərəmə yoluxan Vərəm xəstəliyi (ömrü boyu və ya yaşadığı müddət) Vərəm infeksiyası olmayan Və rəm ə m ər uz q al an n sa nl ar Bölmə 1 Vərəmin Etiologiyası və Patogenezi Vərəm xəstəliyi immun sisteminin M. tuberculosis-in yayılmasının qarşısını almağa qadir olmadığı və basillərin sürətlə çoxalmağa başladığı zaman inkişaf edir. Reaktivasiya amillərinin aydın olmamasına baxmayaraq, zəif immun sisteminə malik olan şəxslərdə Vərəm xəstəliyinin inkişaf etmə ehtimalı daha yüksəkdir. Vərəmə yoluxan insanlarda aktiv Vərəm xəstəliyinin istənilən zaman inkişaf edə bilməsinə baxmayaraq, yeni yoluxmadan 1-2 il sonra xəstələnmə riski daha yüksək olur və vaxt keçdikcə azalır. Yaxşı immun sisteminə malik olan vərəmə yoluxan şəxslərdə yaşadığı bütün ömrü boyu aktiv Vərəm xəstəliyinin inkişaf ehtimalı təxminən 10%-dir. Vərəmə yoluxmanın Vərəm xəstəliyinə doğru inkişafına təsir edən ən vacib amil İİV infeksiyası ilə zəifləmiş immun sistemidir . İİV-ə və Vərəmə yoluxan şəxsdə bir il ərzində Vərəm xəstəliyinin inkişaf ehtimalı 5-15% təşkil edir. Vərəmə şübhəli xəstəni müayinə edərkən, aşağıda qeyd olunan mümkün Vərəm risk amillərini və risk qruplarını nəzərə almaq lazımdır. M. tuberculosis-ə yoluxan və Vərəm xəstəliyinin inkişaf etmə ehtimalı yüksək olan Risk Qrupları İİV infeksiyalı insanlar Son zamanlar yoluxan insanlar (yoluxmadan sonra ilk 2 il ərzində) İlkin Vərəm xəstəliyinin əlamətlərini aşkarlayan döş qəfəsində müəyyən dəyişikliklərin müşahidə olunduğu rentgen şəklinə malik insanlar Digər tibbi vəziyyətlərə görə, zəif immunitetə malik insanlar (məs., sitostatiklər, şüalanma və ya kortikosteroidlər qəbul edən şəxslər, şəkərli diabet və ya mədə/duodenal peptik xora xəstəliyi və ya digər xəstəliklər) Siqaret çəkən insanlar Bədən çəkisi azalmış insanlar (ideal bədən çəkisindən 10 % və ya daha aşağı) Spirtli içkilər və/və ya narkotik maddələrdən asılı insanlar Məhkumlar, işi və ya yaşamağa evi olmayan şəxslər və ya hədsiz dərəcədə yoxsul şəraitdə yaşayan cəmiyyətin sosial cəhətdən zəif təbəqəsinə aid olan insanlar 6. Dərmanlara qarşı Rez stent Vərəm Aşağı, lakin qabaqcadan məlum edilə bilən səviyyədə mikobakterial genomda baş verən spontan nöqtəli mutasiyalar nəticəsində fərdi dərman preparatlarına qarşı M. tuberculosis-in ştammlarının rezistenliyi artır. Vərəmə qarşı adətən istifadə olunan dərmanların arasında kross-rezistenliyin olmaması səbəbindən, bir ştammın iki dərmana qarşı rezistent olma ehtimalı hər dərmana qarşı olan rezitentlik ehtimalının üst-üstə düşməsi nəticəsində, bu da az hallarda, baş verir. Dərmanlara qarşı rezistent Vərəmin inkişafı adətən monoterapiya nəticəsində, yəni səhiyyə işçisi tərəfindən vərəm çöpünün həssas olan ən azı iki dərman preparatının təyininin uğursuzluğu və ya təyin olunmuş müalicənin xəstə tərəfindən qeyri-müvafiq qəbulu zamanı baş verir. Laqeyd monoterapiyanın qarşısını almaq və bununla dərmanlara qarşı rezistent Vərəmin inkişafından qorunmaq məqsədi ilə Vərəmə qarşı həmişə müxtəlif dərman preparatları təyin edirlər. Dərmanlara qarşı rezistent Vərəm ilkin və ya qazanılmış ola bilər. İlkin rezistentlik xəstə M. tuberculosis – in dərmanlara – rezistent ştammı ilə yoluxan zaman baş verir. Qazanılmış rezistentlik natamam və ya qeyri-müvafiq müalicə rejimi olan zaman yaranır. |