Hesablanmasi

Cədvəl 4.1

Turbulent axın üçün yerli müqavimət əmsalı.

Boruya girişdə İti uclu Çənin daxilinə girdikdə Dönmə bucaqlı boru (45^0 və 90^0) Üç ağızlı boru Açıq sürüngəc	0,50 0,60 0,44 1,32 0,322 0,15
Neft məhsulları üçün: Açıq Tünd 90^0-li dönmə bucaqlı hamar dirsək	1,70 2,20

Hamar keçid	0,23
Birdən genişlənən axın	0,26
Tıxaclı kran	1,00
	0,40
Ventil:
Adi	2,5  5
Bucaqlı	0,80
Kürəvi klapan	45,00
I şəkilli kompensator	0,80

Cədvəl 4.2.

Laminar hərəkət rejimində yerli müqavimət əmsalı üçün düzləndirici

funksiya

Re		Re	
200	4,20	1600	2,95
400	3,81	1800	2,90
600	3,63	2000	2,84
800	3,37	2200	2,48
1000	3,22	2400	2,26
1200	3,12	2600	2,12
1400	3,01	2800	1,98

Yerli müqavimətlərə ekvivalent olan basqı itkisini boru kəmərinin uzunluğu ilə ifadə etmək olur.

D
L_e  _t  _

(4.19)

Ekvivalent uzunluğun L_e 

köməyi ilə yerli müqavimətlərdə basqı itkisini

g
real borulardakı sürtünmə itkisinə gətirilir və gətirilmiş uzunluq L :
L_g  L_h  L_e (4.20)
burada, L_h  boru kəmərinin həndəsi uzunluğudur. Hesabat zamanı Darsi -

Veysbax və ya Leybenzon düsturlarında

L  in əvəzinə L_g

yazmaq lazımdır.

Qeyd etmək lazımdır ki, magistral neft kəmərləri üçün yerli müqavimətlərdən yaranan basqı itkisi sürtünməyə sərf olunan basqı itkisi ilə müqayisədə xeyli az olur. Bu itkilər, adətən, ümumi itkilərin 1-2 %-ni təşkil

edir. Texnoloji boru kəmərləri üçün yerli müqavimət itkiləri nəzərə çarpacaq dərəcədə olur və bu itkilərin hesablanması zəruridir.

Boru kəmərində tam basqı itkisi aşağıdakı kimi tapılır:

H  h  h_y.m  z  i  L  h_y.m  z (4.21)

burada

z  z₂  z₁ , harada ki,

z₁ və

z₂ - uyğun olaraq boru kəmərinin

başlanğıc və son nöqtələrinin geodezik hündürlükləridir.

6. Neft kəmərinin sorma sahəsi, aşırım nöqtələri və hesabi uzunluğu.

Kəmərin nefti nasosa ötürən hissəsi sorma sahəsi adlanır. Sorma hissəsinə qoyulan əsas tələb ondan ibarətdir ki, bu hissənin heç bir nöqtəsində gərək təzyiq nəql olunan neftin buxar elastikliyi təzyiqindən aşağı olmasın. Əks halda aşağı təzyiqli nöqtələrdə neftin «qaynaması» baş verəcək və nəqli xeyli çətinləşdirən buxar tıxacları əmələ gələcəkdir. Sorma sahəsində, boru kəmərinin son nöqtəsində, yəni nasosun giriş borusunda təzyiqin aşağı düşməsi kavitasiya da yarada bilər. Kavitasiyalı iş rejimində buxar qabarcıqları ayrılır, sonradan parçalanır və nəticədə nasosda səs artır, yeyilmə çoxalır ki, bu da onun faydalı iş əmsalı və verimini azaltmış olur. Digər tərədən sorma xəttində təzyiqin çoxalması öz növbəsində vurma borusunda təzyiqin artmasına səbəb olur. Bu da kəmərə düşən mexaniki yükün artması deməkdir. Ona görə də sorma borusunda təzyiq ən kiçik olmaqla nasosun

kavitasiyasız işini təmin etməlidir. Sorma xəttindəki buraxıla bilən basqını H_s

ilə işarə etsək, onda

H_s  P_b.e.. /g   h_kav

yazmaq olar. Burada

P_b.e..  nəql

olunan neftin doymuş buxar elastikliyi təzyiqi; kavitasiya ehtiyatıdır.

h_kav 

buraxılabilən

Kəmərin trasının neftin son məntəqəyə öz axını hesabına daxil olması baş verən yüksək nöqtəsi aşırım nöqtəsi adlanır. Aşırım nöqtələrinin sayı bir neçə ola bilər (şəkil 4.7.). Kəmərin başlanğıcından ən yaxın aşırım nöqtəsinə kimi

olan məsafə neft kəmərinin hesabi uzunluğu L_hes 

adlanır.

Aşırım nöqtəsi olan neft kəmərinin hidravliki hesablanması zamanı tam

uzunluq deyil, hesabi uzunluqdan istifadə olunur. Bu zaman z

edilir.

 z₂  z₁

qəbul

Aşırım nöqtəsini tapmaq üçün trasın son nöqtəsindən (K) profili kəsənə qədər hidravliki maillik xətti (1) keçirilir. Sonra isə (1) xəttinə paralel olan (2) xətti elə keçirilir ki, həmin xətt profilə toxunsun və heç yerdə onu kəsməsin. Bu zaman profilə toxunan həmin nöqtə aşırım nöqtəsi (A) olacaqdır. Əgər trasın son məntəqəsindən keçirilən hidravliki maillik xətti profilə heç bir nöqtədə toxunmur və onu kəsmirsə (3 qırıq- qırıq xətti), onda aşırım nöqtəsi yoxdur və

hesablama üçün kəmərin tam uzunluğu qəbul

edilməlidir.

Şəkil 4.7. Aşırım nöqtəsini təyin etmək üçün sxem

Qeyd etmək lazımdır ki, aşırım nöqtəsi təkcə axırıncı nasos stansiyası ilə son məntəqə arasında deyil, aralıq nasos stansiyalarının arasına düşən profil hissəsində də ola bilər. Müvafiq profillərdə neft kəmərinin iş rejiminin dəyişməsi, hər hansı bir stansiyanın işdən dayandırılması və nəql olunan neftin özlülüyünün dəyişməsi zamanı aşırım nöqtəsinin yaranması mümkündür

Təcrübədə aşırım nöqtəsindən sonra neftin axını xeyli maraq doğurduğu üçün bu halı araşdıraq. Aşırım nöqtəsindən sonra neftin axmasının sxemi şəkil

4.8 - də göstərilib.

Şəkil 4.8-dən göründüyü kimi bu zonada uzunluğu l₁

olan

AA₁ və

uzunluğu l₂

olan

A₁K

sahələri ayırmaq olar. Hansı ki,

A₁K

hissəsində neftin

öz- özünə axını

A₁ və K nöqtələrinin hündürlükləri fərqinin hesabına təmin

olunur və

^zA  k

 i  l₂ .

AA₁

hissəsində isə, göründüyü kimi

^z A A

• 
  i  l₁
  

və bu

1

1

1
artım AC – yə bərabərdir. Bu isə basqılar balansının pozulması deməkdir.

Yəni,

^zA A

aktiv balans və i  l₁ itirilən balans arasında fərq yaranır və aydın-

Şəkil 4.8. Aşırım nöqtəsindən sonra kəmərdə neftin axma sxemi

dır ki, bu zaman

AA₁

hissəsində hidravliki maillik

i  dən çox olmalıdır. Bu

isə

AA₁

hissəsində neftin hərəkət sürətinin artdığı zaman mümükündür.

Kəsilməzlik tənliyinə əsasən

Q    F

olduğu və sürətin böyüməsi ilə axının

canlı kəsik sahəsi F 

gərək azalsın. Deməli, aşırım nöqtəsindən sonra neftin

boruda tam kəsik boyu hərəkəti müşahidə olunmayacaq və bu zaman AA₁

hissəsində neft borunun en kəsik sahəsinin bir hissəsini doldurmaqla hərəkət edəcəkdir. Bu zaman en kəsik boyu əmələ gələn bu boşluğu neftdən ayrılan qaz və buxarlar doldurulacaqdır. Məhz bu halın qarşısını almaq üçün, axının kəsilməzliyini saxlamaq məqsədilə son məntəqədə (və ya neftin daxil olduğu nasos stansiyasında) təzyiqi saxlamaq lazımdır ki, aşırım nöqtəsində müəyyən ehtiyat basqını təmin edə bilsin. Adətən, bu ehtiyat basqı 10 m təşkil edir.

7. Boru kəməri və nasos stansiyalarının xarakteristikaları. Cəm

xarakteristika

Basqı itkisinin sərfdən asılılığına boru kəmərinin xarakteristikası

deyilir. Bu asılılığın analitik ifadəsi qeyd olunduğu kimi

H  iL

 z

və ya

_Q2 m_ m


 
^H _D5 m

L  z

(4.22)

Boru kəmərinin xarakteristikası şəkil 4.9- da göstərilmişdir.