Həyata nüfuz anı Demokratiyanın ibrətamiz erkən tarixinə baxış
Yüklə 3,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
13. Qohum imperatorlar düşmənlərə çevrildilər
I Dünya müharibəsi əvvəlki müharibələrdən fərqli olaraq yaxın qohum olan üç imperatorun bir-birilə vuruşması, qohumluğu unudub, imperiyanın möhkəmlənməsi naminə bir-birinə düşmən olması ilə əlamətdar oldu. Britaniya kralı V Corc, Rusiya çarı II Nikolay və Almaniya kayzeri II Vilhelm təkcə qohum deyildilər, hətta Britaniya hökmdarı ilə Rusiya çarı bir-birinə həddən çox oxşayırdılar. Onlar öz dövlətlərinə mənsub olan uniformanı geyinməsəydilər və fərqlənmə nişanlarını taxmasaydılar, bu iki doğma xalaoğlunu hətta dəyişik salmaq olardı. Lakin onları fərqləndirən cəhətlər daha çox idi, bu da əsasən onların xarakterlərinin xüsusiyyətləri və öz ali vəzifələrinə bəslədikləri münasibət idi. Bu məsələdə onlar tam müxtəlif adamlar idilər və başçılıq etdikləri dövlət quruluşlarına onlar öz xarakterlərindən irəli gələn damğaları vurmuşdular. Bu imperatorların qohumluq əlaqələri iki kral ailəsindən qaynaqlanırdı. Onlardan ikisinin – II Vilhelmin və V Corcun, birincisinin anasına görə, ikncisinin isə atasına görə nənəsi məşhur Britaniya kraliçası Viktoriya idi. Onun övladları və nəvələri Avropanın çox monarxları ilə qohum olduğuna görə ona «Avropanın nənəsi» deyirdilər. Danimarka kralı IX Kristian da qızlarına Monarxlara verdiyinə görə, onu «Avropanın babası» adlandırırdılar. Viktoriya 1837-ci ildə Britaniya taxt-tacına yüksəlmiş, yalnız 1901-ci ilə ölümü ilə monarxlıqdan getməklə 64 il ərzində imperiyanı idarə etmişdi. Hazırkı kraliça II Elizabet də onun taxt-tacdakı rekordunu təzələmək üzrədir. Viktoriya Britaniya taxt- tacına yalnız şəraitin diktəsi ilə düşmüşdü, bu şəraitlər olmasaydı, onun kraliça olmağa heç bir şansı yox idi. Bu şansın necə meydana çıxmasını izah etmək üçün isə xeyli əvvələ qayıtmaq lazım gəlir. İngilis yazıçısı Uilyam Tekkereyin yazdığı kimi: «Bizim taxt-tacdakı Hannover monarxları sülaləsinə görə biz britaniyalılar I Hannover kurfyurstu Ernst Avqustun bağladığı uğurlu nikaha borcluyuq. Ondan 9 il sonra Karl Styuartın (1649-ci ildə edam edilən ingilis kralı – müəllif) boynu vuruldu, onun qohumu olan qız, digər devrilmiş Monarxın, bədbəxt Pfalts Kurfyurstunun çoxsaylı bostanından olan Sofiya Ernst Avqustun arvadı oldu və ona kasıblığına görə öz ölümünə qədər bütün üç Britaniya taxt-tacına varis olmaq hüququnu cehiz kimi gətirdi». 1714-cü ildə ölən kraliça Anna Karlın (1600-1649-cu illər) nəvəsi, kral II Ceymsin (1633-1701-ci illər) qızı idi. Ernst Avqust 1698-ci ildə öldü. Kral I Karlın qız qohumu olan Sofiya kraliça Annanın ölümündan iki ay əvvələ qədər yaşamadı və taxt-taca onun oğlu Georq Lyudoviq (1660-1734-cü illər)- I Georq (və ya ingiliscə adlanan I Corc – müəllif) tutdu. Onun arvadı alman qızı idi. Britaniya kralı II Corc da ənənəyə müvafiq olaraq alman qızı Karolina Brandenburq Anebaxskaya evləndi. Corc ingilis dilini bilmirdi, ümumiyyətlə, Londonda deyil, onun ürəyinə yatan Hannoverdə yaşamağa üstünlük verirdi. O, kraliça Viktoriyanın dədə-babası oldu. Bir ingilis tarixçisinin sərrast qaydada dediyi kimi, tarixdə heç vaxt ingilislərin monarxları ingilis olmamışdı. Bircə Oliver Kromvel sırf ingilis idi, o isə kral I Karlı edam edən inqilabdan sonra Monarx yox, ölkəni idarə edən kimi lord-protektor tituluna yiyələnmişdi. İngiltərə taxt-tacında isə
284
danimarkalılar, normandlar, holland, şotland, nəhayət, XVIII əsrin əvvəllərindən başlayaraq Hannover sülaləsindən olan almanlar olmuşlar. Yalnız I Dünya müharibəsinin gedişində, 1916-cı ildə almanlarla vuruşan ingilislərin düşmən almanlara nifrətini nəzərə alaraq sülalənin əvvəlki adı dəyişdirilib, yaşadıqları qəsrlərdən birinin və həmin mahalın adı olan Vindzor sülaləsi adını qəbul etmişdi. 1819-cu ildə Kent hersoqunun Aleksandrina-Viktoriya adı verilən qızı doğuldu. Kent hersoqu Eduard (1767-1820-ci illər) kral III Corcun dördüncü oğlu idi və Aleksandriya-Viktoriyanın taxt-taca çıxmasının praktiki olaraq heç bir şansı yox idi. Lakin Uels printsinin qızı, 1817-ci ildə ölən Şarlottadan başqa xəstə, həm də ağıldan kəm III Corcun altı oğlundan heç birinin övladı yox idi. Onun qızlarından dördü də qarımış qız kimi evdə qalmışdılar, iki ərdə olan qızı isə həmçinin övladsız idi. 1820-ci ildəki ölümündən sonra onun oğlu IV Corc 1820-1830-cu illərdə taxt-tacda oldu və 68 yaşında vəfat etdi. IV Corc öldükdən sonra III Corcun üçüncü oğlu IV Uilyam adı altında taxt-taca çıxdı. Yeddi ildən sonra, 1837-ci ildə o da 72 yaşında öldü. Nəticədə, 1837-ci ildə Aleksandrina-Viktoriya kraliça Viktoriyaya çevrildi. II Corcun bir sıra övladlarının və əksər nəvələrinin aqibəti onlara monarx aliliyinə yüksəlməyə imkan vermədi. Ona görə də taca onun dördüncü oğlunun gənc qızı yiyələnməli oldu. Bu qadın 64 il ərzində hökmranlıq etdi və 1901-ci ildə öldü. Onun taxt-tacda olduğu dövrdə üç rus imperatoru – I Nikolay, II Aleksandr və III Aleksandr həyatdan getmişdilər. Bu dövrdə həm də Avropada və dünyada böyük hadisələr baş vermişdi. Britaniya Türkiyəyə kömək məqsədilə Fransa ilə birlikdə Krıma müdaxilə etməklə Rusiyaya qarşı vuruşmuş, 1878-ci ildəki Berlin Konfransında Rusiyanın Türkiyə ilə apardığı müharibədə qazandıqlarının onun əlindən çıxmasına nail olmaqla yanaşı, üstəlik, Kipr adasına sahib olmaq hüququ qazanmışdı. Viktoriya 1840-cı ildə Sakson-Kaburq Qotskli Albertlə nikaha girdi. O özü də tam alman olmaqla, almana ərə getmişdi. Nikahdan Viktoriyanın 9 uşağı olmuşdu. 1861-ci ildə Albertin ölümü ailənin çoxalmasına hədd qoymşdu. Viktoriyanın böyük qızı Adelaida Viktoriya 1858-ci ildə prussiyalı, ölümünə qədərki üç ay müddətində Prussiya kralı və alman imperatoru olmuş III Fridrixə ərə verilmişdi. Onun əri nikahdan üç il sonra Prussiyanın tac prinsi olmuşdu. Bu qadın II Vilhelmin anası idi. O isə atasının ölümündən sonra imperator olmuşdu. II Vilhelm I Dünya müharibəsinin əsas start verəninə çevrildi və öz imperiyasını da fəlakətə sürüklədi. II Vilhelm bu hərəkəti ilə öz anasının vətəni, mərhum məşhur kraliçanın dövləti ilə müharibə aparmaqdan çəkinməmişdi. Əgər II Vilhelmin kayzer olduğu Almaniya məğlubiyyətə uğramasaydı, görən imperator İngiltərə və onun müttəfiqləri ilə necə davranacaqdı? O, Almaniyanın Avropada dominant rol oynaması məqsədini güdürdü. İspan kralı II Filipp Məğlubedilməz Armadanı İngiltərəni işğal etməyə göndərəndə gəmilərlə 7 min qadın göndərmişdi ki, onlar anaları öldürülmüş körpə ingilis uşaqlarını döşləri ilə əmizdirib, onların salamat qalmasına cəhd etsinlər. Bəlkə II Vilhelm də Bismarkın təcrübəsindən istifadə edib Britaniya kralını Fransa kralı kimi əsir götürməklə, özünün nəyə qadir olduğunu göstərmək istəyirdi. 1910-1936-cı illərdə Britaniya kralı olmuş V Corc həm alman kayzerinə, həm də rus çarına yaxın qohum idi.
285
Corc da kraliça Viktoriyanın oğul nəvəsi olmaqla, onun oğlu olan kral VII Eduardın ikinci oğlu idi. Onun atası alman kayzeri II Vilhelmin anası Adelaida- Viktoriyanın doğma qardaşı idi. deməli, bibioğlu dayıoğluna qarşı vuruşmağa başlamışdı. Əslində onların hər ikisi həm də alman idi. Müharibə vaxtı V Corc alman titullarından imtina edib, sülalənin adını alman adından dəyişdirmişdi. İngilis kralı həm də rus imperatoru II Nikolayla xalaoğlu idilər. V Corcun anası Aleksandra Danimarkalı idi, bu qadın İngiltərə kralı VII Eduardın arvadı olmaqla, həm də rus çarı II Aleksandrın arvadı, gələcək çar II Nikolayın anası Mariya Fyodorovnanın (Daqmarın) doğma bacısı idi. Kiçik Danimarka kral ailəsindən olan iki bacı Avropanın iki böyük imperiyasının başçılarının –Britaniya kralının və Rusiya çarının arvadları olmaqla, həm də gələcək imperatorların anası olmaq hüququna yiyələnmişdilər. Bu iki xalaoğlunun yaş fərqləri də böyük deyildi, V Corc II Nikolaydan üç yaş böyük idi, lakin ondan 18 il çox yaşaya bildi. I Dünya müharibəsində onların başçılıq etdikləri imperiyalar Almaniya və onun müttəfiqlərinə qarşı birgə ittifaqda vuruşurdular. II Nikolayın arvadı Aleksandra da həm V Corc, həm də II Vilhelmin nənələri olan kraliça Viktoriyanın nəvəsi idi. Bu imperatorların ailə qurmalarında da yaxın cəhətlər var idi. Gələcək Britaniya kralı V Corcun böyük qardaşı Albert Viktor qrip epidemiyasından 1892-ci ildə vaxtından əvvəl vəfat etdi. Bu, Corcu taxt-taca varis olmaqda atasından sonra ikinci etdi. 1893-cü ildə o, mərhum qardaşının nişanlısı olan Baden-Vyurtemberq printsessası Viktoriya-Mariya Tekliyə evləndi. II Nikolayın özü yox, onun atası, gələcək III Aleksandr da (1848-1894-cü illər) özünün ölən qardaşı Nikolayın nişanlısı olan Danimarka printsessası olan Daqmara – Mariya Fyodorovnaya evlənmişdi. II Nikolay isə Britaniya kraliçasının nəvəsi Alisa Hessenliyə – Aleksandra Fyodorovnaya evlənmişdi. Onun anası Alisa (1843-1878-ci illər) kraliça Viktoriyanın qızı olmaqla, Hessen printsi Lyudoviqə ərə verilmişdi. Bu qadın da anası kimi genetik xəstəlik olan və qanın laxtalanmasını pozan hemofiliya daşıyıcısı idi. Həmin vaxtlar bu xəstəlik “ölüm hökmü” hesab edilirdi.Viktoriyanın öz oğlu Leopold hemofiliyadan əziyyət çəkdiyinə görə anası onu Fransanın cənubuna, Lacivərd sahilə – Rivyeraya gətirirdi. Alisanın oğlu Fridrix də hemofilik idi və uşaq vaxtı pəncərədən yıxıldıqdan sonra daxili qanaxmadan ölmüşdü. Alisanın qızı, gələcək Rusiya imperatriçəsi Aleksandra Fyodorovna (onun da əsl adı Alisa idi) həmçinin hemofiliya daşıyıcısı olmaqla, xəstəliyi öz oğlu tsareviç Alekseyə vermişdi. Bu yazıq uşaq da həmin xəstəlikdən əziyyət çəkmiş, 1918-ci ildə valideynləri və bacıları ilə güllələnməklə uşaq yaşlarında ölmüşdü. Həmin xəstəlik sonralar Viktoriyanın qız nəslindən olanlarla Avropanın başqa monarx ailələrinə də yol tapmışdı. Rusiya və Britaniya monarxları ailəsinin qohumlaşmaları başqa xətlərlə də davam edirdi. Çar II Aleksandrın qızı Mariya kraliça Viktoriyanın oğlu, Edinburq hersoqu Alfredə vurulmuşdu. Viktoriyanın qızı, Böyük Hessen hersoqunun arvadı Alisa bu nikahın bağlanmasının qızğın tərəfdarı idi. Viktoriyanın və rus imperatorunun müqavimətinə baxmayaraq, 1874-cü ildə toy Peterburqda baş tutdu. Bu vaxt hələ Krım müharibəsinin yaraları sağalmamışdı. Mariya üçün daha ağır dövr 1877-1878-ci illər
286
Rusiya-Türkiyə müharibəsi vaxtı gəldi, bu vaxt Rusiya bir nömrəli düşmənə çevrilmişdi. Digər hökmran ailələrini ikinci bağlayan bir xətt Viktoriyanın nəvəsi həmin Alisa Hessenin qızı Elizabetin hesabına baş verdi. O, 1864-cü ildə anadan olmuşdu. 20 yaşında qız gələcək çar II Nikolayın əmisi, böyük knyaz Sergey Aleksandroviçə ərə getdi. Sonra o, Moskva general-qubernatoru təyin edildi və 1905-ci ildə Kremldən çıxanda terroristin atdığı bomba nəticəsində öldü. Rus çarı I Nikolayın nəvəsi Olqa Yunanıstan kralı I Georqun arvadı idi. 1921-ci ildə onların nəticəsi anadan oldu, bu uşaq birbaşa rus çarının kötücəsi idi. 1947-ci ildə o, gələcək (1957-ci ildə) prints Filipp kimi Uels printsessası Elizabetə – indiki kraliça II Elizabetə evləndi. Başqa sözlə, Britaniya kraliçasının müasir varisləri – prints Çarlz, onun oğlu Uilyam və Uilyamın oğlu rus imperatoru I Nikolayın nəslindəndir.
Yüklə 3,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|