Hüququ tətbiq edəndən onu tətbiq edənlərə yeni inzibati hüquqla bağlı
A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 19 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə
- 20 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə
- 21 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə
- 22 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə
|
A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə “Dövlət gənclər siyasəti haqqında” 13 noyabr 1991‐ci il tarixli Qanunun 4‐cü maddəsi beynəlxalq hüquq normalarının tənzimləyici funksiyalarının qanuna formal olaraq daxil etməsədə, həmin qanunun 5‐ci maddəsi beynəlxalq müqavilələrin üstün tənzimləyici xüsusiyyətini təsbit edirdi. Belə ki, həmin maddədə deyilir: “Azərbaycan Respublikasının imzaladığı beynəlxalq müqavilələrdə nəzərdə tutulan qaydalar Azərbaycan Respublikasının gənclər haqqında qanunvericiliyindəki qaydalardan fərqli olduqda beynəlxalq müqavilələrin qaydaları tətbiq edilir” [20]. Oxşar müddəalara Kütləvi informasiya vasitələri haqqında 21 iyul 1992‐ci il tarixli, Dini etiqad azadlığı haqqında 20 avqust 1992ci il tarixli, İctimai birliklər haqqında 10 noyabr 1992‐ci il tarixli, Ölkədən getmək, ölkəyə gəlmək və pasportlar haqqında 14 iyun 1994‐cü il tarixli, Gömrük tarifi haqqında 20 iyun 1995ci il tarixli Qanunlarda rast gələ bilərik. Oxşar müddəaya biz hətda ilk məcəllələrimizdən olan 9 noyabr 1991‐ci il tarixli Torpaq Məcəlləsində də rast gələ bilərik. Həmin Məcəllənin 115‐ci maddəsinə əsasən Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq müqaviləsində Azərbaycan Respublikasının torpaq qanunvericiliyindən fərqli qaydalar nəzərdə tutulmuşdursa beynəlxalq müqavilənin qaydaları tətbiq edilir. Bu qanunlarda müvafiq sahəni tənzimləyən qanunvericilik aktları bir qayda olaraq qanunun ümumi müddəalar bölməsində müəyyən edilsədə, beynəlxalq müqavilələrin statusu məsələsi adətən “Beynəlxalq müqavilələr” adlanan ayrıca maddə şəklində qanunların yekun müddəalarında təsbit edilirdi. Bununla belə bəzi qanunlarda bu məsələ fərqli qaydada həll edilmişdir.Baytarlıq təbabəti haqqında Qanunun “Baytarlıq təbabəti haqqında Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi” adlanan 2ci məddəsi beynəlxalq hüquq normalarının tənzimləyici funksiyaları formal olaraq maddənin mətninə daxil etməsədə, həmin maddənin ikinci hissəsi beynəlxalq müqavilələrin üstün tənzimləyici xüsusiyyətini təsbit etmişdir [21]. Oxşar müddəalara Girov haqqında 15 iyul 1994‐cü il tarixli, Mühasibat uçotu haqqında 24 mart 1995‐ci il tarixli, İstehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi haqqında 19 sentyabr 1995‐ci il tarixli Qanunlarda rast gələ bilərik. Bu dövrün bəzi qanunvericilik aktları diqqətimizi cəlb etməyə bilməz. Belə ki, Təbiəti mühafizə və təbiətdən istifadə haqqında Qanunun 95‐ci maddəsində müəyyən edilmişdir ki, Azərbaycan Respublikasının qanunları ətraf təbii mühitin mühafizəsi məsələlərinə dair Azərbaycan Respublikasının imzaladığı və təsdiqlədiyi beynəlxalq müqavilələrə və ətraf mühitin mühafizəsinin hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq normalarına uyğun gəlməlidir [22]. Göründüyü kimi burada qanunverici təkcə Azərbaycan Respublikasının imzaladığı və təsdiqlədiyi beynəlxalq müqavilələri deyil həm də ətraf mühitin mühafizəsinin hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq normalarının da əhəmiyyətini vurğulayır və milli qanunların onlara uyğun olması məsələsini təsbit edir.Bununla belə həmin qanunun eyni maddəsinin ikinci hissəsində təsbit edilmişdi ki, Ətraf mühitin mühafizəsi məsələlərinə dair Azərbaycan Respublikasının imzaladığı və ya təsdiqlədiyi müqavilədə Azərbaycan Respublikasının təbiəti mühafizə və təbiətdən istifadə haqqında qanunlarında müəyyən olunmuş qaydalardan fərqli qaydalar qoyulduqda beynəlxalq müqavilənin qaydaları tətbiq edilir.Göründüyü kimi bu halda ətraf mühitin mühafizəsinin hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq normalarından söhbət getmir və daha dar anlayışdan istifadə edilir. Diqqəti cəlb edən digər qanun Sanitariya‐epidemioloji salamatlıq haqqında Qanundur.Bu qanunun 41ci maddəsində müəyyən edilmişdir ki, “Azərbaycan Respublikasının digər dövlətlərlə bağladığı beynəlxalq müqavilədə Azərbaycan Respublikasının sanitariya qanunvericiliyində müəyyənləşdirilmiş qaydalardan fərqli qaydalar nəzərdə tutulmuşdursa, həmin qaydalar əhalinin sağlamlığı və ətraf mühit üçün təhlükə yaratmayan həddə qədər tətbiq edilir” [23].Beynəlxalq müqavilənin tədbiqində belə mücərrəd mənalı məhdudiyyətin tədbiqi hüquqtədbiqedicini çətin vəziyyətə sala bilər. Qüvvədən düşmüş Azərbaycan Respublikasında fiziki şəxslərdən gəlir vergisi haqqında Qanunun 5ci maddəsi müəyyən edir ki, “Əgər Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq müqaviləsində Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyində nəzərdə tutulanlardan fərqli qaydalar müəyyən edilmişdirsə, onda beynəlxalq müqavilənin qaydaları tətbiq olunur [24]. Qanunda belə geniş mənalı müddəanın nəzərdə tutulması qanunvericilik texnikası baxımından kobud yanlışlıq idi və qanunun 19 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə bu müddəası tədbiq edildiyi müddət ərzində dar mənada anlaşılmalı idi.Belə ki, bu müddəanın məzmunundan həmin göstərişin sırf fiziki şəxslərdən gəlir vergisi sahəsində olan münasibətlərə aid olması tam aydın olmur. Eyni məzmunlu qüsurlu müddəaya Sığorta haqqında 5 yanvar 1993‐cü il tarixli Qanunun 36‐cı maddəsində də rast gəlirik [25]. Araşdırılan məsələlərə dair bu dövrdə qəbul edilmiş mühüm qanun Normativ‐hüquqi aktlar haqqında 6 sentyabr 1994‐cü il tarixli Qanun idi. Bu qanunun 8‐ci maddəsində müəyyən edilmişdi ki, “Normativ‐hüquqi aktların Azərbaycan Respublikasının iştirak etdiyi, müəyyən edilmiş qaydada bağlanmış beynəlxalq müqavilələrə və beynəlxalq hüququn hamılıqla qəbul edilmiş normalarına və prinsiplərinə zidd olduğu hallarda beynəlxalq müqavilə və normalarda nəzərdə tutulan qaydalar tətbiq olunur” [26]. Bu məzmunda müddəanın müəyyən edilməsi mühüm əhəmiyyət malik idi.Bundan əlavə qanunun 50‐ci maddəsinə əsasən məzmunu əvvəllər qəbul edilmiş aktlara zidd olan yeni aktın qəbul edilməsi, müəyyən edilmiş qaydada beynəlxalq müqavilənin bağlanması halında normativ‐hüquqi akt öz qüvvəsini itirirdi. 12 noyabr 1995‐ci il tarixli Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası beynəlxalq hüquqla milli hüququn nisbəti məsələsinə dair mühüm müddəalar müəyyən etdi. Konstitusiyanın 7‐ci maddəsinin II hissəsində müəyyən edilmişdir ki, Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyəti daxili məsələlərdə yalnız hüquqla, xarici məsələlərdə isə yalnız Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrdən irəli gələn müddəalarla məhdudlaşır. Eyni zamanda 12‐ci maddənin II hissəsinə əsasən bu Konstitusiyada sadalanan insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə uyğun tətbiq edilir.Konstitusiyanın 148‐ci maddəsinin II hissəsinə əsasən Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələr Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik sisteminin ayrılmaz tərkib hissəsidir.Bundan əlavə 151‐ci maddənin tələbinə əsasən Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik sisteminə daxil olan normativ hüquqi aktlar ilə (Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası və referendumla qəbul edilən aktlar istisna olmaqla) Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı dövlətlərarası müqavilələr arasında ziddiyyət yaranarsa, beynəlxalq müqavilələr tətbiq edilir [27].Bu konstitusion normalar beynəlxalq hüquqla milli hüququn qarşılıqlı nisbəti və beynəlxalq hüquq normalarının milli hüquqa implementasiyası məsələlərinə dair əsas istiqaməti müəyyən etmiş və sonrakı qanunvericilik üçün bir növ yol göstərərək “Ariadna yumağı” rolunu oynamışdır. Lakin beynəlxalq müqavilələri qanunvericilik sisteminin ayrılmaz tərkib hissəsi elan etmiş konstitusion müddəaların mövcudluğuna baxmayaraq bu dövrdən sonar qəbul edilmiş bəzi qanunvricilik aktlarında beynəlxalq müqavilələrin müvafiq münasibətlərin tənzimlənməsində iştirak edib etməməsi barədə açıq‐aşkar müddəalar nəzərdə tutmayan qanunlar da qəbul edilirdi. Kooperasiya haqqında 7 fevral 1996‐cı il tarixli Qanunun 2‐ci maddəsində müəyyən edilmişdir ki, Kooperasiya haqqında qanunvericilik bu Qanundan və Azərbaycan Respublikasının digər qanunvericilik aktlarından ibarətdir [28]. Oxşar müddəalara Vətəndaşların müraciətlərinə baxılması qaydası haqqında 10 iyun 1997‐ci il tarixli, Məlumat azadlığı haqqında 19 iyun 1998‐ci il tarixli, Girov haqqında 3 iyul 1998‐ci il tarixli, Sərbəst toplaşmaq azadlığı haqqında 13 noyabr 1998‐ci il tarixli, İnformasiya əldə etmək haqqında 30 sentyabr 2005‐ci il tarixli, Gender (kişi və qadınların) bərabərliyinin təminatları haqqında 10 oktyabr 2006‐cı il tarixli, Həbs yerlərində saxlanılan şəxslərin hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsi haqqında 22 may 2012ci il tarixli Qanunlarda rast gəlmək olar. Göründüyü kimi Konstitusiyanın qəbul edilməsinə baxmayaraq qanunvericilik praktikasında hələdə bu məsələ tam olaraq öz əksini tapmamışdır. Bununla belə Əsas Qanunun qəbulundan sonra qəbul edilmiş qanunların əksəriyyəti beynəlxalq müqavilələrin müvafiq münasibətləri tənzimləyən normativ bazaya aid olmasına dair müddəaları özündə əks etdirirdi. Mülki Müdafiə haqqında Qanunun 2‐ci maddəsinə əsasən Mülki müdafiə haqqında Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasından, bu Qanundan, Azərbaycan Respublikasının digər qanunvericilik aktlarından və Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrdən ibarətdir [29]. 20 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə Oxşar müddəalara biz Polis haqqında 28 oktyabr 1999‐cu il tarixli, Vəkillər və vəkillik fəaliyyəti haqqında 28 dekabr 1999‐cu il tarixli, Hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatı və dövlət reyestri haqqında 12 dekabr 2003‐cü il tarixli, Konstitusiya Məhkəməsi haqqında 23 dekabr 2003‐cü il tarixli, Korrupsiyaya qarşı mübarizə haqqında 13 yanvar 2004‐cü il tarixli, Banklar haqqında 16 yanvar 2004‐cü il tarixli, Penitensiar müəssisələrdə cəza çəkməkdən azad edilmiş şəxslərin sosial adaptasiyası haqqında 31 may 2007‐ci il tarixli, Təhsil haqqında 19 iyun 2009‐cu il tarixli, Bədən tərbiyəsi və idman haqqında 30 iyun 2009‐cu il tarixli, Torpaqların dövlət ehtiyacları üçün alınması haqqında 20 aprel 2010‐cu il tarixli, Fərdi məlumatlar haqqında 11 may 2010‐cu il tarixli Qanunlarda rast gələ bilərik. Göründüyü kimi Əsas Qanunun qəbulundan sonarkı əksər qanunlar “beynəlxalq müqaviləni” müvafiq münasibətləri tənzimləyən normativ bazaya daxil etmişdir.Bununla belə bəzi qanunlarda “beynəlxalq müqavilə” deyil “dövlətlərarası müqavilə” anlayışından istifadə edilmişdir. Terrorçuluğa qarşı mübarizə haqqında Qanunun 2‐ci maddəsinə əsasən Terrorçuluğa qarşı mübarizə haqqında qanunvericilik Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasından, Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı dövlətlərarası müqavilələrdən, bu Qanundan və Azərbaycan Respublikasının digər qanunvericilik aktlarından ibarətdir [30]. Eyni məzmunlu müddəlar Kinematoqrafiya haqqında 3 iyul 1998‐ci il tarixli, Valideynlərini itirmiş və valideyn himayəsindən məhrum olmuş uşaqların sosial müdafiəsi haqqında 22 iyun 1999‐cu il tarixli, Tibbi sığorta haqqında 28 oktyabr 1999‐cu il tarixli, Sağlamlıq imkanları məhdud şəxslərin təhsili (xüsusi təhsil) haqqında 5 iyun 2001ci il tarixli Qanunlarda təsbit edilmişdir. Bu qanunvericilik praktikasını məqsədəmüvafiq hesab etmək olmaz. Belə ki, belə formulə Əsas Qanunda müəyyən edilmiş müddəaların ruhuna uyğun gəlmir. Milli və beynəlxalq hüquq normalarının üstünlük məsələnin necə həll edilməsi barədə normaların qanunvericiliyə daxil edilməsinin mühüm əhəmiyyətə malik olması barədə yuxarıda qeyd etmişdik. Normativ‐hüquqi aktlar haqqında 6 sentyabr 1994‐cü il tarixli Qanunun 8‐ci və Əsas Qanunun 151‐ci maddələrinin müəyyənləşdirdiyi qaydadan sonra bu sahədə qanunvericilik təcrübəsinin birmənalı olaraq vahid xətt istiqamətində inkişaf edəcəyini proqnozlaşdırmaq olardı. Lakin 1995‐ci ildən sonra qəbul edilmiş qanunvericilik aktlarının məzmununun təhlili bunun əksini deməyə əsas verir. Belə ki, bundan sonra da qanunverici əvvəlki dövrdə olduğu kimi iki üsuldan istifadə edir. Birinci halda qanunlarda müvafiq sahəni tənzimləyən qanunvericilik aktları bir qayda olaraq qanunun ümumi müddəalar bölməsində müəyyən edilsədə, beynəlxalq müqavilələrin statusu və onların üstünlüyünə dair müddəalar adətən “Beynəlxalq müqavilələr” adlanan ayrıca maddə şəklində qanunların yekun müddəalarında təsbit edilirdi. Əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquqi vəziyyəti haqqında Qanunun 3‐cü maddəsinə əsasən “Əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquqi vəziyyəti Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, bu Qanun, “Ölkədən getmək, ölkəyə gəlmək vəpasportlar haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu, “İmmiqrasiya haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu və bu Qanunlara müvafiq qəbul edilən Azərbaycan Respublikasının digər qanunvericilik aktları, habelə Azərbaycan Respublikasının iştirakçı olduğu beynəlxalq müqavilələri ilə müəyyən edilir. Həmin qanunun 28‐ci maddəsində isə müəyyən edilmişdir ki, Azərbaycan Respublikasının iştirakçısı olduğu beynəlxalq müqavilələrdə bu Qanunda müəyyən edilmiş qaydalardan fərqli qaydalar müəyyən edildikdə beynəlxalq müqavilələrin qaydaları tətbiq edilir [31]. Oxşar göstərişlərə Patent haqqında 10 iyun 1997‐ci il tarixli, Bədən tərbiyəsi və idman haqqında 23 dekabr 1997‐ci il tarixli, Yol hərəkəti haqqında 3 iyul 1998‐ci il tarixli, Şəhərsalmanın əsasları haqqında 11 iyun 1999‐cu il tarixli Qanunlarda rast gəlmək olar. Bununla belə bəzi qanunlarda bu məsələ fərqli qaydada, fikrimizcə daha düzgün qaydada həll edilmişdir.Belə ki, bu qanunların müvafiq maddəsində beynəlxalq müqavilələr müvafiq münasibətləri tənzimləyən normativ bazaya daxil edilməklə yanaşı beynəlxalq müqavilələrin milli hüquq normalarına nisbətdə primatlığı elə həmin maddənin mətnində təsbit edilmişdir. “Rabitə haqqında” Qanunun 5‐ci maddəsində göstərilmişdir ki, Rabitə haqqında qanunvericilik Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasından, bu Qanundan, Azərbaycan Respublikasının digər qanunlarından, onların
21 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə əsasında qəbul edilmiş müvafiq normativ‐hüquqi aktlardan və beynəlxalq müqavilələrdən ibarətdir. Elə həmin maddənin ikinci hissəsində müəyyən edilmişdir ki, Azərbaycan Respublikasının müvafiq beynəlxalq müqaviləsində Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə nəzərdə tutulmuş qaydalardan fərqli qaydalar nəzərdə tutulduqda, beynəlxalq müqavilənin qaydaları tətbiq edilir [32]. Oxşar müddəalara biz Memarlıq fəaliyyəti haqqında 15 may 1998‐ci il tarixli, Əmtəə nişanları və coğrafi göstəricilər haqqında 12 iyun 1998‐ci il, Sosial müavinətlər haqqında 7 fevral 2006‐cı il tarixli, Əmək pensiyaları haqqında 7 fevral 2006‐cı il tarixli, Dövlət borcu haqqında 22 may 2007‐ci il tarixli, Xüsusi iqtisadi zonalar haqqında 14 aprel 2009‐cu il tarixli, Pambıqçılıq haqqında 11 may 2010‐cu il tarixli, İnvestisiya fondları haqqında 22 oktyabr 2010‐cu il tarixli Qanunlarda rast gəlmək olar. Konstitusiyanın 148‐ci maddəsinin II hissəsinə əsasən Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələr Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik sisteminin ayrılmaz tərkib hissəsidir.Bu səbəbdən beynəlxalq müqavilənin qüvvəsinə dair müddəaların qanunlarda müvafiq sahəyə aid münasibətləri tənzimləyən normativ bazanı müəyyən edən maddələrin tərkibində təsbit edilməsi konstitusion normanın ruhuna daha uyğundur. Bununla belə Əsas Qanunun qəbulundan sonarkı dövrdə də qanunverici beynəlxalq hüquq normalarının tənzimləyici funksiyalarının qanunlara formal olaraq daxil edilməməsi təcrübəsindən istifadə etməkdə davam etsə də dolayısı ilə onun tənzimləyici funksiyalarını qəbul edir və hətda onun tənzimləyici qüvvəsini milli normalardan qüvvəsinə görə daha üstün hesab edir.Toxumçuluq haqqında Qanunun 2‐ci maddəsinə əsasən toxumçuluq haqqında Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi bu Qanundan «Seleksiya nailiyyətləri haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanunundan və Azərbaycan Respublikasının digər qanunvericilik aktlarından ibarətdir.Həmin qanunun eyni maddəsinin 2‐ci hissəsinə əsasən Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq müqavilələrində toxumçuluq üzrə müəyyən edilmiş qaydalar bu Qanunda nəzərdə tutulmuş qaydalara uyğun gəlmədikdə beynəlxalq müqavilələrin qaydaları tətbiq olunur [33]. Oxşar müddəalara biz Damazlıq işi haqqında 26 mart 1996‐cı il tarixli, Qan və onun komponentlərinin donorluğu haqqında 26 mart 1996‐cı il tarixli, Standartlaşdırma haqqında 16 aprel 1996‐cı il tarixli, Notariat haqqında 26 noyabr 1999‐cu il tarixli, Auditorun mülki məsuliyyətinin icbari sığortası haqqında 22 may 2007‐ci il tarixli Qanunlarda rast gələ bilərik. Bu dövrdə qəbul edilmiş bir sıra qanunlar diqqəti cəlb edir. Qaz təchizatı haqqında Qanunun 24‐cü maddəsinə əsasən müəyyən edilmişdir ki, Bu Qanun beynəlxalq hüququn, Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrin, o cümlədən sualtı kabellər və boru kəmərləri ilə, sərhədlərdən çirklənmə, iqlim dəyişiklikləri ilə bağlı müqavilələrin təsir dairəsini azaltmır [34]. Bu qanun dövrün qanunvericilik təcrübəsində qəbul edilmiş formuladan fərqli müddəa müəyyən etmiş, Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrindən əlavə “beynəlxalq hüququn” təsir dairəsinə istinad etmişdir. Beynəlxalq xüsusi hüquq haqqında Qanunun 1.2ci maddəsinin tələbinə görə xarici elementli mülki‐hüquqi münasibətlərə tətbiq olunmalı hüquq bu Qanunla bərabər, həm də digər müvafiq qanunvericilik aktları, Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələr və ümumi qəbul olunmuş beynəlxalq adətlər, habelə tərəflərin razılığı əsasında müəyyən edilir [35]. Göründüyü kimi burada “ümumi qəbul olunmuş beynəlxalq adətlər” söz birləşməsindən istifadə edilmişdir. Diqqəti cəlb edən digər qanun Normativ hüquqi aktlar haqqında 26 noyabr 1999‐cu il tarixli Qanundur. Bu qanunda qüvvədən düşmüş və beynəlxalq hüquqla milli hüququn nisbəti məsələsinə dair mühüm müddəaları əks etdirən Normativ‐hüquqi aktlar haqqında 6 sentyabr 1994‐cü il tarixli Qanun ilə müqayisədə geriləmə hiss olunur. Belə ki, beynəlxalq müqavilələrə və beynəlxalq hüququn hamılıqla qəbul edilmiş normaları və prinsiplərinin milli qanunvericilikdən üstün mövqeyə malik olması barədə müddəa nəzərdə tutulmuş keçmiş qanundan fərqli olaraq yeni qanunda bu məzmunlu müddəa yox idi. Yeni qanunun 5‐ci maddəsinə əsasən normativ hüquqi aktlar Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına və onlardan daha yüksək hüquqi qüvvəsi olan başqa normativ hüquqi aktlara uyğun olmalıdır. Göründüyü kimi qanunverici bu maddədə beynəlxalq müqavilələrin qaydalarının cari qanunlardan üstün olması barədə konstitusion normanın olmasına bir növ “göz
22 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə yummuşdur”. Bununla belə həmin qanunun 44.1.3‐cü maddəsinə əsasən əvvəllər qəbul edilmiş aktın müddəaları Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqaviləyə zidd olduqda normativ hüquqi aktın (onun hissəsinin) qüvvəsini itirməsini təsbit etmişdir [36].Fikrimizcə bu aktlarda da beynəlxalq müqavilə ilə milli hüququn qarşılıqlı nisbəti məsələsinə dair müddəaların əks etdirilməsi müsbət hal olardı. Beynəlxalq hüquq normalarının implementasiyasının ümumi məsələlərinə dair milli qanunvericiliyin inkişafı məsələsinin tədqiqi zamanı kodifikasiya aktları olan məcəllələrin müddəaları maraq doğurmaya bilməz.Qüvvədən düşmüş Gömrük Məcəlləsinin 5‐ci maddəsində müəyyən edilmişdir ki, gömrük işi haqqında Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi bu Məcəllədən, «Gömrük tarifi haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanunundan və Azərbaycan Respublikasının digər qanunvericilik aktlarından ibarətdir.Həmin məcəllənin 6‐cı maddəsinə əsasən Azərbaycan Respublikasının dövlətlərarası müqavilələrində müəyyən edilən qaydalar bu Məcəllə və gömrük işi haqqında Azərbaycan Respublikasının digər qanunvericilik aktları ilə nəzərdə tutulmuş qaydalardan fərqlənərsə, dövlətlərarası müqavilələrin qaydaları tətbiq edilir [37].Göründüyü kimi qanunverici formal olaraq beynəlxalq müqaviləni gömrük işini tənzimləyən normativ bazaya daxil etməsə də dövlətlərarası müqavillərin üstünlüyünü təsbit etmişdir.Fikrimizcə burada “dövlətlətarası müqavilələr” əvəzinə “beynəlxalq müqavilələr” yazılması daha doğru olardı. Meşə Məcəlləsi [38], Torpaq Məcəlləsi [39] də eyni mövqedən çıxış edir.Bu məsələyə dair Su Məcəlləsinin mövqeyi bir qədər fərqlidir. Belə ki, Məcəllənin 2‐ci maddəsi formal olaraq beynəlxalq müqaviləni su münasibətlərini tənzimləyən normativ bazaya daxil etməsə də müəyyən etmişdir ki, Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq müqavilələrində su obyektlərinin istifadəsi və mühafizəsi ilə əlaqədar müəyyən edilmiş qaydalar bu Məcəllədə nəzərdə tutulmuş qaydalara uyğun gəlmədikdə Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrin qaydaları tətbiq edilir [40]. Vergi Məcəlləsi [41] də eyni mövqedən çıxış edir. Göründüyü kimi burada söhbət məhz beynəlxalq müqavilələrədən gedir. Nəzərədən keçirilən məsələyə mütərəqqi münasibəti biz Mülki Prosessual Məcəllədə görə bilərik.Məcəllənin 1.1‐ci maddəsində təsbit edilmişdir ki, Azərbaycan Respublikasının məhkəmələrində mülki işlər və iqtisadi mübahisələr üzrə məhkəmə icraatının qaydası Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, «Məhkəmələr və hakimlər haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanunu, bu Məcəllə, digər qanunlar, habelə Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrlə müəyyən edilir.Həmin Məcəllənin 1.5.‐ci maddəsində müəyyən edilmişdir ki, Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı
beynəlxalq müqavilələrdə prosessual qanunvericilikdən fərqli qaydalar müəyyən edilərsə, beynəlxalq müqavilənin qaydaları tətbiq edilir.Göründüyü kimi qanun beynəlxalq müqaviləni müvafiq münasibətləri tənzimləyən normativ bazaya daxil etməklə yanaşı beynəlxalq müqavilənin üstün vəziyyətini təsbit etmişdir. Oxşar müddəalara Cinayət‐Prosessual Məcəllədə, Cəzaların İcrası Məcəlləsində, Ticarət Gəmiçiliyi Məcəlləsində, Mənzil Məcəlləsində rast gəlmək olar. Diqqəti cəlb edən qanunlardan biri də Əmək Məcəlləsidir.Məcəllənin 1‐ci maddəsi “Azərbaycan Respublikasının əmək qanunvericiliyi sisteminə daxil olan normativ hüquqi aktlar” adlanır.Lakin maddənin mətnindən aydın olur ki, əmək, sosial‐iqtisadi məsələlərlə əlaqədar Azərbaycan Respublikasının bağladığı və ya tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələr Azərbaycan Respublikasının əmək qanunvericiliyi sisteminə daxildir [42]. Fikrimizə görə maddənin belə adlandırılması qüsurludur.Belə ki, beynəlxalq müqaviləni normativ hüquqi akt adlandırmaq düzgün deyildir. Ailə Məcəlləsinin 1.1‐ci maddəsinə əsasən Azərbaycan Respublikasının ailə qanunvericiliyi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasından, bu Məcəllədən, bu Məcəlləyə uyğun olaraq qəbul edilmiş digər müvafiq qanunvericilik aktlarından və Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrdən ibarətdir [43]. Göründüyü kimi bu halda qanunverici beynəlxalq müqaviləni normativ bazaya daxil etməklə kifayətlənmiş, onun milli qanunlara münasibətdə mövqeyini müəyyən etməmişdir. Eyni məzmunlu müddəaya yeni Gömrük Məcəlləsində və Şəhərsalma və Tikinti Məcəlləsində rast gələ bilərik.
|