I. M. Mustafayev O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Botanika instituti katta

produtsentlar
deyiladi. Ularga yashil o‘simliklar, fotosintezlovchi va 
xemosintezlovchi bakteriyalar kiradi. Tayyor organik birikmalar bilan oziqlanadigan geterotrof 
organizmlar iste’mol qiluvchilar – 
konsumentlar
deyiladi. Konsumentlarga barcha hayvonlar 
va parazit o‘simliklar kiradi. Organik birikmalarni anorganik moddalargacha parchalaydigan 
organizmlar 
redutsentlar
deyiladi va ular geterotrof usulda oziqlanadi. Ularga saprofit 
bakteriyalar va zamburug‘lar kiradi 
(11.11-rasm). 
Redutsentlar qoldiq organik birikmalar bilan 
oziqlanib, ularni mineral moddalarga parchalaydi. Hosil bo‘lgan mineral moddalar tuproqda 
to‘planib, produtsentlar tomonidan o‘zlashtiriladi. Ekosistemaning tirik va notirik komponent-
lari oʻrtasida produtsentlar, konsumentlar va redutsentlar ishtirokida moddalarning biotik 
aylanishi sodir boʻlib turadi. Barcha ekosistemalar birgalikda 
biosfera
ni tashkil etadi. 
Produtsentlar Konsumentlar Redutsentlar
11.11-rasm
. Biotsenozning tarkibiy qismlari.

---

167
Ekosistemada moddalarning aylanishi to‘liq amalga oshishi uchun produtsentlar, 
konsumentlar va redutsentlar bo‘lishi va ular o‘rtasida trofik (oziq) zanjir hosil bo‘lgan holda 
trofik bog‘lanishlar ko‘rinishidagi doimiy munosabatlar amalga oshishi zarur. 
Oziq zanjir 
bir oziq manbaidan ikkinchi bo‘g‘inga moddalar va energiya o‘tadigan or
-
ganizmlarning tizimli ketma-ketligi bo‘lib, bir necha bo‘g‘indan iborat. Zanjirning 
birinchi 
bo‘g‘ini 
asosan yashil o‘simliklardan iborat, undan keyingi bo‘g‘inlarni o‘simlikxo‘r hayvonlar 
(umurtqasizlar, umurtqali hayvonlar, parazit o‘simliklar), so‘ng yirtqichlar va parazitlar tashkil 
etadi 
(11.12-rasm).
Oziq zanjirida turlarning joylashgan o‘rniga qarab ekosistemalarning