I. M. Mustafayev O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Botanika instituti katta

XULOSA CHIQARAMIZ
•
Birgalikda yashaydigan organizmlar va ular yashaydigan muhit omillarining yig‘indisi 
ekosistema hisoblanadi.
•
Ekosistemalar tabiiy va sun’iy bo‘ladi.
•
Ekosistema tirik va notirik qismlardan tashkil topgan.
•
Ekosistemaning funksional guruhlari produtsentlar, konsumentlar, redutsentlar hi sob - 
lanadi.
•
Barcha ekosistemalar birgalikda biosferani tashkil etadi.
YANGI BILIMLARNI QO‘LLAYMIZ
Bilish va tushunish
1. Ekosistema nima?
2. Ekosistemada organizmlar o‘rtasidagi munosabat qanday 
namoyon bo‘ladi?
3. Tabiatda oziq to‘rining ahamiyati nima?
4. Tabiatda tirik organizmlarning bir-biriga ta’sirini qanday 
izohlaysiz? 
Qo‘llash
. “Ekosistemalardagi moddalar va energiyaning 
davriy aylanishi”ni sxemada ifodalang.
Tahlil
. Berilgan organizmlarni funksional guruhlarga ajrating va jadvalga yozing. Olcha, chumchuq, 
sebarga, chigirtka, qalpoqchali zamburug‘, chirituvchi bakteriya, jirafa, makkajo‘xori, burgut, qurbaqa 
produtsent
konsument
redutsent
Sintez. 
Birinchi tartib konsumentlarning ikkinchi va uchinchi tartib konsumentlardan farqli to
-
monlarini aniqlang.
Baholash
. “Tabiatdagi ayrim turlar zararli, ayrim turlar foydali” degan fikr to‘g‘rimi? Siz bu fikrga 
qanday qaraysiz?
11.14-rasm
. Biosfera
Topshiriq
Biosferadagi global eko logik 
muammo va uning yechimi yu
-
zasidan takliflar ishlab chiqing.

---

169
11.4. AMALIY MASHG‘ULOT. 
OZIQ ZANJIRI VA OZIQ TO‘RI TUZISH
Maqsad: 
tabiatda organizmlar o‘rtasidagi biotik munosabatlar va trofik bog‘lanishlarni 
o‘rga nish.
Oziq zanjiridagi har bir organizm muayyan trofik darajaga tegishli bo‘ladi. Organizmning 
oziq zanjiridagi o‘rni 
trofik daraja
deyiladi. Trofik darajalar soni oziq zanjiri bo‘g‘inlari soniga 
teng bo‘ladi. Avtotrof organizmlar birinchi trofik darajani tashkil etadi. Ikkinchi trofik darajaga 
o‘txo‘r organizmlar kiradi. Go‘shtxo‘rlar uchinchi trofik darajaga mansub bo‘ladi.