I-mavzu: Korxonalarning tashkiliy huquqiy asoslari

Moddiy yо‘naltirish - materiallar uchun transport xarajatlarini kamaytirish 
uchun, ayniqsa, bu material kо‘p mehnat talab qiladigan korxonalar uchun 
muhimdir. 
Mehnat resurslariga e’tibor qaratish - ikkita holat hisobga olinadi: 
mintaqadagi mehnat resurslari miqdori va ish haqi bahosi. 
Tovarlarni sotish va soliqlarni yо‘naltirish - turli mintaqalarda soliq, 
moliyaviy qо‘llab-quvvatlash, soliq siyosati turlicha bо‘lgan holatlarda korxona 
ushbu sharoitlar eng qulay bо‘lgan joyda joylashadi. 
Avtotransportga yо‘nalish berish - kompaniyaga eng daromadli kafolatli 
transport xizmatlarini taqdim etadigan joyni tanlash. Transport markazlari (portlar, 
aeroportlar, magistral yо‘llar) yaqinida korxonalarni joylashtirish qulay. 
Energiya sarflaydigan korxonalar joylashuviga asosan ular uchun ayniqsa 
muhim bо‘lgan energiya manbalarining mavjudligiga e’tibor qaratish 
lozim. Biroq, bugungi kunda bu elektr energiyasidan kо‘proq foydalanish 
oldingidek muhim emas. 
Sо‘nggi yillarda atrof-muhitga yо‘naltirilganlik tobora muhim ahamiyat 
kasb etmoqda va ba’zi hududlarda ekologik sabablarga kо‘ra ayrim korxonalarni 
qurishni imkonsiz qilmoqda. 
Xaridorga yо‘naltirilganlik chakana savdo korxonalari uchun ayniqsa 
muhimdir. 
Transport kompaniyalari uchun landshaft va iqlimning о‘ziga xos 
xususiyatlarini hisobga olish kerak bо‘lgan hududning yо‘nalishi muhim rol 
о‘ynaydi. 
Xorijiy sheriklarga yо‘naltirish - kompaniya xorijiy yetkazib beruvchilar 
yoki mijozlar bilan bevosita bog‘liq bо‘lgan holatlarda e’tiborlidir. 
Korxonalarni quyidagi omillarga qarab kichik, о‘rta yoki katta deb tasniflash 
mumkin: ishchilar soni, yillik oborot, asosiy kapital hajmi, ish о‘rinlari soni, ish 
haqi, xom ashyodan foydalanish kabi kо‘rsatkichlar ular bir nechta turlarga 
bо‘linadi. 
Har bir korxona boshqa korxonalardan avvalo ishlab chiqarayotgan 
mahsuloti, shuningdek, ishlab chiqarishning tavsifi va miqyosi, joylashishi, xalq 
xо‘jaligining boshqa tarmoqlari bilan aloqalari va boshqa kо‘rsatkichlari bilan farq 
qiladi. Biroq bularning barchasi ishlab chiqarishni tashkil etish, rejalashtirish va 
boshqarish masalalarini har bir korxona uchun individual tarzda alohida ishlab 
chiqish kerak, degani emas, albatta. Alohida korxonalar guruhiga nisbatan qо‘llash 
mumkin bо‘lgan umumiy qarorlarni tayyorlash mumkinligi nazariy va amaliy 
jihatdan isbotlab berilgan. 

---

Bu bilan korxonalarning ishlab chiqarish, mehnat va boshqaruvni 
tashkillashtirish masalalarini bir xil tipda hal qilish mumkin bо‘lgan guruhlarini 
aniqlash maqsadida ularni tasniflashning maqbulligini izohlash mumikn. 
Korxonalarning eng muhim xususiyatlari ularning qaysi tarmoqqa 
qarashliligi; hajmi; ishlab chiqarishning turli jabhalarini qamrab olganligi;
ixtisoslashtirish darajasi va bir tipdagi mahsulotlarni ishlab chiqarish 
miqyosi;ishlab chiqarishni tashkillashtirish usuli hamda uni mexanizatsiyalash va 
avtomatlashtirish; tashkiliy-huquqiy shakllarini prognozlashtirishga bog‘liq 
bо‘ladi.