I mövzu: Kursun predmeti, məzmunu və vəzifələri

8. Bazar əmtəələrin mübadilə məkanı kimi
1.Bazar anlayışı

2.Bazarın növləri

3.İstehlakçılar bazarı və alıcılara təsir edən amillər

4.İstehsalçılar bazarı

5.İstehlakçılar bazarı haqqında qərar qəbulu prosesi

6. Müəssisələr bazarı

7. Sənaye təyinatlı əmtəə bazarı.

8. Müəssisələr bazarı və istehlakçı bazarı arasında olan fərqlər.

9. Aralıq satcılar bazarları.

10. Dövlət idarələri bazarları.

Bazar dedikdə- əmtəə təsərrüfatının iqtisadi kategoriyası kimi konkret malların alqı-satqı aktlarının baş verdiyi proses və ya yer başa düşülür. Mal bazarları isə konkret malların (xidmətin) və ya mal qruplarının satış sferasıdır. Bazar tələbatın daha dolğun ödənilməsi məqsədi ilə istehsal edilən məhsulun istehlakçıya çatdırılması funksiyasını yerinə yetirir.

Bazarın formalaşması və təşəkkürü üçün aşağıdakı şərtlər mövcud olmalıdır:

1. 
   Müəyyən əmtəə və xidmətə bir qrup istehlakçının, yaxud da təşkilatın ehtiyacı və tələbatı olmalıdır.
   
2. 
   Bir qrup istehlakçılar, yaxud da təşkilatlar əmtəəni ala bilməsi üçün alıcılıq qabiliyətinə malik olmalıdırlar.
   
3. 
   Bazarı formalaşdıran istehlakçıların yaxud da təşkilatların hər biri bazarın üzvüdür.
   

Hər bir firmanın ilk vəzifəsi girəcəyi məqsədli bazarı, yaxud da bazarları müəyyənləşdirməkdən ibarətdir. Bunun üçün marketinq xadimləri daim bazar tədqiqatları aparmalı və topladığı informasiyaları təhlil edərək, bazarın xüsusiy- yətlərini də aydın bir şəkildə müəyyənləşdirməlidir. Müəssisənin bazardakı nailiyyətləri bazarın xüsusiyyətləri haqqında bildikləri informasiyaların həcmindən və marketinq kompleksi fəaliyyətləri bu xüsusiyyətlərlə uzlaşdırılmasından asılıdır.

Bazarı bir çox əlamətlərə görə təşnifləşdirirlər:

1. Ərazi xüsusiyyətlərinə görə

• 
  Daxili
  
• 
  Xarici
  
• 
  Regional
  

Mütəxəssislərin fikrincə, daxili və xarici bazarların tədqiqi strateji xarakter daşıyır və iri mal qrupları üzrə aparılır. Regional mal bazarlarının tədqiqində ərazi xüsusiyyətləri ilə yanaşı daxili bazarın vəziyyəti də nəzərə alınmalıdır.

2.Alqı-satqı obyektlərindən asılı olaraq ölkənin daxili bazarı: istehsal vasitələri bazarına və xalq istehlakı malları bazarına bölünür.

İstehsal vasitələri bazarları - daxili bazarın tərkib hissəsi olub, burada alqı-satqı obyekti istehsal vasitələridir.

Xalq istehlakı malları bazarı - bu bazarda alqı-satqı əməliyyatları, bir tərəfdən xalq istehlakı malları istehsal edən, ikinci tərəfdən topdan və pərakəndə ticarət təşkilatları və ayrı-ayrı vətəndaşlar arasında aparılır.

Son istifadə xarakterinə görə bazar aşağıdakı kimi təsnifləşdirilir:

• 
  istehlak təyinatlı mallar bazarı
  
• 
  istehsal təyinatlı mallar bazarı
  

İstehlakçıların, yaxud da təşkilatların xüsusiyyətlərinə görə

• 
  İstehlakçılar bazarı
  

xxxxxxxxxxxxxxxx

• 
  Müəssisələr bazarı:
  

1. 
   Sənaye təyinatlı əmtəələr bazarı
   
2. 
   Aralıq satıcılar bazarı (vasitəçi –satıcılar bazarı)
   

1. 
   Dövlət idarələri bazarları
   

3. 
   İctimai –siyasi təşkilatlar bazarı
   
4. 
   Beynəlxalq bazarlar
   

Müəssisələr bazarları - əmtəələri istehsal prosesində mənfəət qazanmaq, xərcləri azaltmaq və hansı bir ictimai və hüquqi vəzifələri yerinə yetirmək məqsədi ilə alırlar.

Müəssisələrin tədarük haqqında qərar qəbulu prosesində istehlakçının bazarlığına nisbətən daha çox şəxs iştirak edir.

Müəssisələr bazarları üç növ olur:

1. 
   Sənaye təyinatlı əmtəələr bazarı
   
2. 
   Aralıq satıcılar bazarı
   
3. 
   Dövlət müəssisələri bazarı
   

Bu bazar əmtəələrin və xidmətlərin istehsalı zamanı istifadə olunan malları və xidmətləri tədarük edən şəxslərin və təşkilatların məcmusudur.

Sənaye təyinatlı əmtəələr bazarını təşkil edən aşağıdakı sahələrdir:

1. 
   Kənd, meşə, balıq təsərrüfatı
   
2. 
   Dağ-mədən sənayesi
   
3. 
   Emal sənayesi
   
4. 
   Tikinti
   
5. 
   Nəqliyyat
   
6. 
   Rabitə
   
7. 
   Kommunal təsərrüfat
   
8. 
   Bank, maliyyə, sığorta
   
9. 
   Xidmət sahəsi
   

Sənaye təyinatlı əmtəələr bazarı müəyyən fərqləndirici əlamətlərə malikdir:

1. 
   Alıcıların sayı azdır.
   
2. 
   Çoxlu pul vəsaiti dövr edir.
   
3. 
   Sənaye əmtəələrlə olan tələbat geniş istehlak mallarına olan tələbatla müəyyənləşir.
   
4. 
   Sənaye təyinatlı əmtəələr bazarı coğrafi cəmləşir.
   

Müəssisənin ehtiyacları üçün tədarük məsələsi ilə tədarük üzrə bir neçə agent və ya tədarük üzrə vitse-prezident başçılıq etdiyi iri maddi-texniki təchizat şöbəsi məşğuldur. Bir sıra hallarda maddi texniki təchizat üzrə mütəxəssislər əmtəələrin xüsusiyyətləri və malgöndərənlərin seçilməsi haqqında qərarı müstəqil qəbul edirlər.

Tədarük üzrə agentlərə təsir göstərən müxtəlif şərtlərdir. Məsələn, ətraf şərait amilləri, təşkilatın xüsusiyyətləri, şəxsiyyətin fərdi xüsusiyyətləri, şəxslərarası münasibətlər və s.

Sənaye təyinatlı əmtəələrin aıcıları bazarlıq haqqında qərar qəbul edərkən 8 mərhələ keçirlər:

1. 
   Problemin dərk olunması
   
2. 
   Ehtiyacin ümumiləşdirilmiş təsviri
   
3. 
   Əmtəənin əlamətlərinin qiymətləndirilməsi prosesinin işlənib hazırlanması
   
4. 
   Malgöndərənlərin axtarılması
   
5. 
   Təkliflərin sorğusu
   
6. 
   Malgöndərənlərin seçilməsi
   
7. 
   Sifarişin verilməsi
   
8. 
   Malgöndərənlərin işinin qiymətləndirilməsi
   

1.Problemin dərk olunması. Tədarük prosesi ehtiyacın firma işçilərdən kiminsə dərk etməsi anından başlayır. Problemin dərk edilməsinə həm daxili həm də xarici amillər təsir edir.

2.Ehtiyacın ümumiləşdirilməsi. Ehtiyacı dərk etdikdən sonra tədarük üzrə agent lazım olan əmtəənin tələb olunan miqdarını müəyyənləşdirir.

3.Əmtəələrin xassələrinin qiymətləndirilməsi sonrakı mərhələdə alıcı təşkilat əmtəənin texniki xassələrinin icmalını tərtib etməyə başlayır. Burada əmtəə diqqətlə öyrənlir. Əmtəənin optimal əlamətlərini müəyyənləşdirdikdən sonra mütəxəssislər onun üçün müvafiq texniki tələblər tərtib edirlər.

4.Malgöndərənlərin axtarılması. Əmtəənin xassələrinin qiymətləndirilmə-sindən sonra münasib olan malgöndərənlər aşkar edilir. Bu məqsədlə tədarük üzrə agent ticarət üzrə sorğu kitablarını, informasiya axtarışını təşkil edir. Nə qədərki axtarılan əmtəə mürəkkəb və qoyulan vəzifə yeni olarsa malgöndərənlərin axtarılması çoxt vaxt aparacaqdır.

5.Təkliflərin sorğusu. Bu mərhələdə ticarət agenti malgöndərənlərdən təkliflərini sorğu edəcəkdir. Əgər əmtəə mürəkkəb və bahalıdırsa, malgöndə-rənlərdən yazılı şəkildə təkliflər tələb olumalıdır.

6.Malgöndərənlərin seçilməsi. Malgöndərənlərin təklifləri yığıldıqdan sonra tədarük mərkəzinin üzvləri malgöndərənləri seçməyə başlayırlar. Sonra münasib qiymətlər və göndəriş şərtlərinə nail olmaq üçün malgöndərənlə danışıqlar aparılır. Son mərhələdə bir və ya bir neçə malgöndərənlər seçiləcəkdir.

7.Sifarışlərin verilməsi prosesinin işlənib hazırlanması. Malgöndərənlərin seçilməsini qurtardıqdan sonra agent onlara malın alınması üçün sıfarış tərtib etməyə başlayır. Bu sifarişdə o əmtəənin texniki xassələrini , onun tələb olunan miqdarını, göndərmə vaxtını, geri qaytarma şərtlərin, zəmanətlərini və s göstərilir.

8.Malgöndərənlərin işinin qiymətləndirilməsi. Bu mərhələ tədarük üzrə agent istifadəçilərlə əlaqə yaradıb onlardan öz razılıq səviyyəsinin qiymətləndirməsini xahiş edə bilər. Bu aparılan qiymətləndirmə əsasında agentlər malgöndərənlərlə əməkdaşlıq edə bilər, ya da imtina edə bilər.

Müəssisələr bazarının ikinci növü aralıq satıcılar bazarıdır. Aralıq satıcılar bazarı əmtəələri özü üçün mənfəət əldə edərək başqa istehlakçılara satan və ya icarəyə verən təşkilatların məcmusudur. Aralıq satıcıları bazarı satış firmalarını və pərakəndə satış firmalarını birləşdirir.

Aralıq satıcı da əmtəəni hansı malgöndərəndən hansı qiymətlərlə almaq haqqında qərar qıbul etməlidir. O hansı mal çeşidi ilə məşqul olacağını da müəyyənləşdirməlidir.

1. Aralıq satıcısı qapalı çeşidlə, yəni bir istehsalçının əmtəələri ilə iş apara bilər (Firma təkcə kodak fotoaparatı satır)

2. O zəngin çeşidlə iş apara bilər, yəni müxtəlif istehsalçıların çoxlu sayda oxşar əmtəələrini ala bilər ( firma müxtəlif fotoaparatlar satır)

3. O geniş çeşidlə iş apara bilər, yəni bir-biri ilə əlaqədar olan bir neçə əmtəə ilə ticarət edə bilər (məs, bütün mədəni-məişət malları ilə)

4. O qarışıq çeşidlə iş apara bilər, bir-biri ilə əlaqəsi olmayan mallarla iş apara bilər (fotoaparat və təsərüffat malları -kafel, boyalar və s).

Dünya təcrübəsində kiçik firmalarda əmtəənin alınıb satılması ilə firmaların sahibi özü məşğul olur. Lakin orta və iri müəssisələrdə əmtəənin alınıb satılması ilə xüsusi işçilər məşğul olurlar. İstehlakçı bazarında əmtəənin satıcısına və alıcısına təsir edən amillər aşağıdakılardır: təşkilatın xüsusiyyətləri, şəxslərarası münasibətlər, ətraf mühit, şəxsiyyətin fərdi xüsusiyyətləri.

Dövlət idarələri bazarı müəssisələr bazarının üçüncü növüdür. Dövlət idarələri bazarlarını hökümət təşkilatları, dövlət və yerli orqanları təşkil edir ki, bunlar da özlərinin əsas hakimiyyət funksiyasını yerinə yetirmək üçün əmtəələri alır və ya icarəyə götürür. Bir çox dövlətlərdə hökümətin özü ən böyük istehlakçıdır.

Dövlət müəsisələri bazarı iri həcmlidir. Dövlət müəsislərinin tədarük etdiyi əmtəə barəsində əlavə qərarlar qəbul edilməlidir. Onu hansı miqdarda, harada və nə qiymətə almalı və bununla bərabər hansı xidmətləri tələb etmək lazımdır. Vergi ödəyənlərin xərclərinin mümkün qədər ixtisar olunması imkanlarını nəzərə almalıdırlar.

Dövlət tədarükləri adətən ən aşağı qiymətlə əmtəələr və xidmətlər təklif edən satıcılara üstünlük verirlər.

Dövlət müəssisələri adından tədarükləri hökümətin dövlət tədarük orqanları həyata kecirir. Ən iriləri həm mülki, həm də hərbi məqsədlər üçün əmtəələr alan hökümətin tədarük təşkilatlarıdır. Lakin hökümətin tədarük təşkilatları bütün tədarükləri həyata keçirmir və idarələrin çoxu öz tədarüklərinin əsas hissəsini müstəqil yerinə yetirirlər. Dövlət idarələrinin tədarüklərinə ətraf şərait, təşkilatın xüsusiyyətləri, şəxslərarası münasibətlər, şəxsiyyətin fərdi xüsusiyyətlərinin amilləri təsir göstərir. Dövlət idarələri tədarüklərinə cəmiyyətin müxtəlif qrupları nəzarət edirlər, onlar cəmiyyətin vəsaitlərinin necə xərcləndiyini izləyirlər. Bu nəzarətə məruz qaldıqda hökümət idarələri kağız dəftərxana işlərinə çoxlu vəsait sərf edirlər. Tədarükləri edən zaman saysıs-hesabsız sənədləri doldurmaq və imzalamaq lazım gəlir. Dövlət idarələri bazarında əsas məsələlərdən biri qiymətlərin imkan daxilində aşağı olmasıdır. Yəni məhsulun keyfiyyətinə əsaslı xələl gətirmədən dövlət çalışır ki, əmtəələri və xidmətləri ən aşağı qiymətə alsın.

9. Məqsədli bazarlar və seçmə metodları

1. 
   Məqsədli bazar anlayışı
   
2. 
   Kütləvi marketinq
   
3. 
   Bazarın seqmentləşdirilməsi metodu
   

1.Marketinq xidmətlərinin əsas vəzifələrindən biri də daxil olduğu məqsədli bazar və yaxud bazarları müəyyənləşdirməkdən ibarətdir.Bundan sonra isə bu bazara uyğun marketinq kompleksini işləyib hazırlamağa səy gostərməlidir.

Müasir marketinq anlayışında müəyyən bir əmtəənin və ya xidmətin tək bir bazarı yoxdur. Ümumiyyətlə, istənilən bir firma üçün fəaliyyət göstərə biləcəyi çox sayda və geniş bazarlar mövcuddur. Bu bazarları formalaşdıran istehlakçıların və təşkilatın bir birindən fərqli ehtiyaclarını,tələbatlarını ödəyən bilən əmtəə və ya xidmətləri tək bir firmanın istehsal etməsi qeyri mümkündür.

Alıcıların həddən artıq çox olması, bunların geniş bir ərazidə məskunlaşmış olması, ehtiyaclarının, təlabatlarının və davranışlarının bir-birlərindən fərqli olası ilə marketinq xadimi ardıcıl olaraq bu tədbirləri həyata keçirməlidir.

1.Marketinq xadimi hər şeydən əvvəl bazarı seqmentləşdirməlidir. Yəni bazarı müxtəlif dəyişiklərə görə (yaş,gəlir səviyyən,həyat tərzi və s) müxtəlif alıcı qruplarına bölməlidir.

2.Marketinq xadimi bu seqmentləri qiymətləndirməli və ən cox iqtisadi səmərə verən bir və ya bir neçə seqmenti seçməlidir.

3.Üçüncü tədbir olaraq işə bazarda əmtəə və ya xidmətlərin mövqeyini müəyyənləşdirməlidir.Yəni rəqib firmalarla rəqabət edə biləcək bir marketinq kompleksini işləyib hazırlamalıdır.

2. Marketinq xadimləri məqsədli bazarı və ya bazarları seçərkən aşağıdakı 2 metoddan istifadə edir.

• 
  Kütləvi marketinq metodu
  
• 
  Məqsədli marketinq metodu (bazarın seqmentləşdirilməsi metodu)
  

Kütləvi marketinq metodunun tətbiqində hər hansı bir əmtəə kütləvi şəkildə istehsal olunur, yəni kütləvi şəkildə paylanılır və bazarı formalaşdıran bütün istehlakçıların , yaxud da təşkilatların əmtəəni satın alacaqlarına ümid edilir. Bu medtodda bazarı ayrı-ayrı seqmentlərə ayırmadan , bütün bazar məqsədi bazar olaraq seçilir. Bu metodun tətbiqində əmtəə çeşidi az olduğundan bunlar kütləvi şəkildə istehsal edilib paylandığından istehsal, anbarlaşdırma, daşınma və reklam xərcləri də nisbətən aşağı səviyyədədir. Ayrıca bazar seqmentləri üçün xüsusi marketinq tədqiqatlarına və bu seqmentlər üzrə planlara ehtiyac duyulmaması , bu sahədə cəkilən xərcləri də xeyli azaldır.Bu və ya digər xərclərin aşağı səviyyəsi isə əmtəənin satış qiymətlərinin də aşağı səviyyəsi il müşayiət olunur.

Kütləvi marketinq Metodunun uğurlu tətbiqi üçün marketinq xadimi bu 2 şərtin mövcudluğuna da diqqət etməlidir.

1.Bazarı formalaşdıran istehlakçıların yaxud da təşkilatların böyük bir hissəsinin bu əmtəə və ya xidmətlərə qarşı duyduqları ehtiyacları və təlabları eyni olmalıdır.

2.Firma istehlakçıların ehtiyaclarını ödəyəcək hər hansı bir marketinq kompleksini işləyib hazırlamağa və bunu uğurla tətbiq etmə qabilliyətinə malik olmalıdır.

Bəzən bazarda firmalar arasında kəskin rəqabət bu metodun uğurlu tətbiqinə müxtəif maneələr yaradır.Bu maneələri aradan qaldırmaq və əmtəə satışlarını sürətləndirmək məqsədilə marketinq xadimləri əmtəə fərqləndirmə strategiyasına müraciət edə bilir. Bu strategiyaya görə firmalar rəqib əmtəələrdən dizaynı, keyfiyyəti və başqa xüsusiyyətləri etibarı ilə fərqlənəcək əmtəə çeşidlərini bazara təklif etməklə, bazar paylarınıda asanlıqla artıra bilər.

3. Bazar seqmentləşdirmə metodu kütləvi marketinq metodundan fərqli olaraq, ən müxtəlif cəhətlərinə görə seqmentlərə ayrılır və məqsədli bazar seqmenti üçün də uyğun marketinq kompleksi işləyib hazırlayır. Bu metodu üstün cəhətləri aşağıdakılardır:

1. 
   Yeni bazar fürsətlərinə yol açır
   
2. 
   Bazarın təlabatına uyğun əmtəə və xidmət istehsalına artırır
   
3. 
   Bazarda baş verən hadisələri ,dəyişikləri daha yaxından izləmə imkanı vardır.
   
4. 
   Daha əlverişli və təsirli marketinq kompleksini işləyib hazırlamaq mümkün olur.
   
5. 
   Bölgü kanallarında istehsal metodlarında, stimullaşdırma vasitələrində asanlıqla ixtisarlaşa bilirlər.
   

Məqsədli marketinq 3 əsas tədbirlərin həyata keçirilməsini tələb edir:

1. 
   Bazarın seqmentləşdirilməsi
   
2. 
   Bazarın məqsədli seqmentinin seçilməsi - yəni öz məhsulu ilə çıxmaq üçün bazarın bir və ya bir neçə seqmentlərini qiymətləndirilməsi və seçilməsi
   
3. 
   bazarda əmtəənin mövqeyinin müəyyənləşdirilməsi, əmtəənin bazarda rəqabətə davam gətirən mövqeyinin təmin edilməsi və dəqiq marketinq kompleksinin işlənib hazırlanması
   

Bazarın seqmentləşdirilməsinin hər hansı bir vahid üsulu yoxdur. Marketinq xadimləri bir və ya bir neçə müxtəlif dəyişən cəhətlər əsasında seqmentləşdirmə variantları sınaqdan keçirməlidir. Bazarın seqmentləşdirilməsi zamanı müxtəlif əlamətlərdən istifadə edilir.Bazarın seqmentləşdirilməsi 4 prinsip əsasında aparılır: Coğrafi,demoqrafik, psixoqrafik və davranış prinsipi üzrə.

Coğrafi prinsip üzrə seqmentləşdirmə bazarın müxtəlif coğrafi vahidlərə dövlətlərə, ştatlara, regionlara, əhalinin sayı, sıxlığına və s. bölünməsi nəzərdə tutur. Firma bir və ya bir neçə coğrafi rayonda və yaxud da coğrafi cəhətdən müxtəlif ehtiyacları və üstünlükləri nəzəzrə almaqla, bütün rayonlarda fəaliyyət göstərmək haqqında qərar qəbul edə bilər.

Demoqrafik prinsip üzrə seqmentləşdirmə bazarın cins, yaş,ailənin ölçüsü və həyat tsikli, gəlir səviyəsi, məşquliyyət növü, təhsili, dini etiqadı, irq və milliyəti kimi demoqrafik dəyişikləri əsasında qruplara bölünməsini nəzərdə tutur. Demoqrafik göstəricilər istehlakçılar qruplarinin fərqləndirilməsi üçün əsas kimi götürülən ən kütləvi amildir. Bunun ən əsas səbəbi isə demoqrafik əlamətlərin daha asan ölçülməsidir.

Psixoqrafik prinsipə görə seqmentləşdirmə zamanı alıcılar ictimai sinifə mənsubluğu həyat tərzi və şəxsiyyətin xüsusiyyyətləri kimi əlamətlərinə görə qruplara bölüşdürülməsi nəzərdə tutulur.

Davranış prinsipləri üzrə seqmentləşdirmə alıcıların bilikləri, münasibətləri, əmtəədən istifadə xarakteri və bu əmtəəyə qarşı reaksiya əsasında qruplara bölünməsidir.

2.Bazarın seqmentləşdirilməsindən sonra məqsədli seqmentlərin seçilməsi tədbiri həyata keçirilir.Bu mərhələdə firma iki problemi nəzərdən keçirir:

1. 
   Neçə seqmenti əhatə etmək
   
2. 
   Özü üçün ən əlverişli seqmentləri müəyyənləşdirmək
   

Firma bazarı əhatə etməyin üç stratejiyasından istifadə edə bilər:

1.Fərqləndirilmiş marketinq. Bu halda firma bazarın bir neçə seqmentinə çıxış etməyi qərara alır və onların hər biri üçün ayrıca təklif hazırlayır.

2. Fərqləndirməmiş marketinq. Firma seqmentlərə məhəl qoymayaraq bütün bazara eyni bir təkliflə müraciət edir. O, kütləvi bölgü və kütləvi reklam vasitələrindən istifadə edir. Fərqləndirilməmiş marketinqə əl atan firma adətən bazarın ən iri seqmentləri üçün nəzərdə tutulur. Lakin bir neçə firma bu təcrübəyə əl atdıqda iri seqmentlərdə rəqabət meydana çıxır.

3.Təmərgüzləşmiş marketinq. Vəsaiti məhdud olan firmalar xüsusi ilə bu marketinqən istifadə edirlər. Səylərinin böyük bazarın kiçik hissəsində cəmləşdirməkdənsə, firma onu bir və ya bir neçə subbazarın böyük bir hissəsində cəmləşdirir.

Firma özü üçün ən əlverişli seqmentləri seçmək üçün:

1. 
   Seçkisini hansi strateqiya üzərində saxladığını müəyyənləşdirməlidir.
   
2. 
   Seçilmiş seqmentlər haqqında informasiya toplamalıdır (satışın həcmi, satışın gözlənilən artım tempini, mənfəətin proqnozlaşdırılması)
   

Konkret bazarın seçilməsi firmanın həm rəqiblərini, həm də mövqeyini müəyyənləşdirmək imkanlarını aydınlaşdırır. Firma rəqiblərinin mövqeyini öyrənib, onlardan birinin mövqeyinə yaxın yer tutmaq və ya bazarda aşkar olunmuş boş yeri doldurmaq qərarına gəlir. Əgər firma rəqiblərinin birinin mövqeyinə yaxin yer tutarsa, o öz təklif etdiyi əmtəədə , yer qiymət, ya keyfiyyət fərqlənməsi yaratmalıdır. Mövqeyinin dəqiq müəyyənləşdirilməsi haqqında qərar marketinq kompleksinin dəqiq planlaşdırılmasına imkan verir.

10. Əmtəə və xidmətlər. Markalar, qablaşdırma və xidmətlər

1. Əmtəə anlayışı

2. Əmtəələrin təsnifləşdirilməsi

3. Sənaye təyinatlı əmtəələrin təsnifatı

4. Əmtəə nomenklaturası ilə əlaqədar qərarlar

6. Markalar anlayışı və marka strategiyaları ilə qərarlar

7. Qablaşdırma

Firmalar müxtəlif bazarlarda müxtəlif növ və çeşiddə əmtəələrlə çıxaraq istehlakçıların və ya təşkilatların ehtiyaclarını və tələbatlarını ödəməyə çalışırlar. Firmanın nailiyyəti hər şeydən əvvəl bazara uyğun əmtəə və ya xidmət istehsal edib satmasından asılıdır. Əmtəə və xidmətlər marketinq kompleksinin ən əsas tərkib elementlərindən biridir.

Firmalarda hər şeydən əvvəl hər hansı əmtəə və ya xidməti işləyib hazırlama ideyası yaranır, sonra bu əmtəənin satılacağı bazarlar müəyyənləşdirilir və daha sonra isə əmtəə və ya xidmətin kommersiya məqsədi ilə geniş istehsalı planlaşdırılır.

Marketinq elmində əmtəə anlayışına aşağıdakı tərif verilir:

Əmtəə müəyyən bir ehtiyacı və tələbatı ödəyə bilmə xüsusiyyəti olan, alınması, istifadə və ya istehlak olunması məqsədi ilə bazara təklif olunan və oluna bilən hər bir şeydir.

Əmtəə anlayışı fiziki obyektləri, xidmətləri, təşkilatları və ideyaları əhatə edir.

Bu tərifdən aşağıdakı nəticələri çıxartmaq mümkündür:

1. Müxtəlif markalı əmtəələr tamamilə bir-birindən fərqli əmtəələrdir.

2. Hər hansı bir əmtəənin xassələri, funksiyaları və xarici tərtibatında bir dəyişiklik edilərsə, bu tamamilə başqa əmtəə olacaqdır. Məsələn, əmtəənin ölçülərində, dizaynında ediləcək bir dəyişiklik istehlakçının nəzərində fərqli əmtəə olacaqdır.

Məlum olduğu kimi əmtəələri iki yerə istehlak və istehsal təyinatlı qruplara ayırırlar. Adətən istehlak mallarının alınması fərdin, ailənin arzusunu əks etdirən akt hesab edilir. İstehsal təyinatlı əmtəələrin alınması isə kolleqial xarakter daşıyır.

Şəxsi istehlak malları adətən aşağıdakı qruplara ayrılır:

1. Uzunmüddətli istifadə olunan əmtəələr – avtomobil, soyuducular, geyim əşyası və s.

2. Qısamüddətdə istifadə olunan məmulatlar – qida məhsulları, bəzi kosmetik vasitələr və s.

3. Xidmətlər – bu fəaliyyət nəticəsində hər hansı bir səmərə əldə edilir.

Əmtəələrin təsnifləşdirilməsinin ən geniş yayılmış metodlarından biri istehlak vərdişləri əsasında onların qruplara bölüşdürülməsidir. Bu əlamətlərə görə əmtəələri gündəlik tələbat malları, qabaqcadan seçilən əmtəələr, xüsusi tələbat malları və passiv tələbat mallarına bölürlər.

Gündəlik mallar elə əmtəələrdir ki, istehlakçılar onları tez-tez fikirləşmədən alırlar (tütün, qəzet, sabun və s.)

Qabaqcadan seçilən əmtəələr elə əmtəələrdir ki, bazarlıq prosesində istehlakçı onları yararlılıq, keyfiyyət, xarici görünüş kimi göstəricilərinə görə müqayisə edirlər (mebel, elektrik cihazları, geyim və s.)

Xüsusi tələbat malları nadir xüsusiyyətlərə malik markalı əmtəələrdir ki, onların alınması üçün alıcılar böyük səylər göstərməlidirlər (bahalı avtomobillər, brilyant məmulatları, bahalı geyimlər)

Passiv tələbat malları elə əmtəələrdir ki, alıcılar onları tanımır və ya mövcudluğunu bilirlər, lakin almaq haqqında düşünmürlər (ev qoruyucu sistemi, həyatın sığortalanması, qanvermə fəaliyyəti və s.)

Marketinq fəaliyyətində istehsal təyinatlı əmtəələri aşağıdakı kateqoriyalar üzrə təsnifləşdirirlər:

1. Materiallar və detallar. Bu istehsalda istifadə olunan əmtəələrdir. Onları iki qrupa bölmək olar:

a) xammal

b) yarımfabrikat və detallar.

2. Əsaslı əmlak qismən hazır məmulatın tərkibində olan mallardır. Onlar öz arasında iki qrupa bölünür:

a) stasionar qurğular (zavod binaları, fabrikləri, inzibati binalar və stasionar avadanlıqlar – generatorlar, kranlar və s.)

b) köməkçi avadanlıqları – hərəkət edən zavod avadanlıqları (əl alətləri, avtokadlar) və dəftərxana avadanlığını (fakslar, stollar) birləşdirir. Bu tipdə avadanlıqlar istehsal prosesində iştirak etməsə də ona yardımçı olur. Onun xidmət müddəti stasionar qurğulardan azdır.

3. Köməkçi materiallar və xidmətlər. Hazır məmulatda ümumiyyətlə iştirak etməyən obyektlərdir. Onlar iki cür olur:

a) işçi materiallar (yazı kağızı, sürtkü yağları)

b) texniki xidmət və təmir üçün materiallar (rənglər, şotkalar və s.)

Xidmətlər iki cür olur:

a) texniki xidmətlər (təmir, ofisin yuyulması və s.)

b) konsaltinq xidməti.

Xidmətlər birbaşa satışa çıxarılan, yaxud da əmtəə satışları ilə birlikdə alıcılara verilən faydalar və ehtiyacların ödənilməsidir.

Xidmətləri əsasən iki qrupda fərqləndirmək mümkündür:

a) Şəxslər və ya təşkilatlar tərəfindən qazanc məqsədi ilə satılan xidmətlər;

b) Qazanc məqsədi güdməyən təşkilatların satdığı xidmətlər. Məsələn, tədris müəssisələrinin, xeyriyyə cəmiyyətlərinin və dövlət idarələrinin verdiyi xidmətlər tipik misallardır.

Qazanc məqsədi ilə satılan xidmətləri aşağıdakı kimi təsnifləşdirmək olar:

1. Mehmanxana xidmətləri

2. Kommunal xidmətlər

3. Əyləncə xidmətləri (restoran, kino, konsert klublarında verilən xidmətlər)

4. Səhiyyə xidmətləri

5. Hüquq məsləhətxanaları və vəkillik xidmətləri

6. Sığorta və maliyyə xidmətləri

7. Nəqliyyat və rabitə xidmətləri.

Firmalar seçdiyi məqsədli bazara müxtəlif növ və çeşiddə əmtəə və ya xidmətlər təklif edə bilir. Əmtəə növü və çeşidi isə əmtəə nomenklaturasını formalaşdırır.

Əmtəə nomenklaturası konkret satıcı tərəfindən alıcılara, yaxud da bazara təklif olunası bütün əmtəə növü və çeşidlərinin məcmusudur. Məsələn, “Samsunq” markalı televizorlar, videolar, soyuducular və s.

Əmtəə növü əmtəə nomenklaturasında funksiyaları eyni olan, eyni istehlakçı yaxud da təşkilat qrupuna eyni tipdə vasitəçi firmalar tərəfindən təklif olunan, bir-biriləri ilə yaxın əlaqəsi və oxşarlığı olan əmtəə qruplarıdır. Məsələn, “Kent” və “Marllboro” siqaretləri, yaxud da “Coca-Cola” firmasının satdığı məhsulların hər biri əmtəə növüdür.

Əmtəə çeşidi əmtəə nomenklaturasında əlamətləri, qiymətləri, dizaynı və digər xassələrinə görə bir-birlərindən fərqlənən əmtəələrdir. Məsələn, “Versage” köynəklərindən uzun və qısa qollu, yaxud da ayrı bir dizaynı olan bütöv köynəklərin hər biri ayrı çeşiddir.

Firma rəhbərliyi əmtəə nomenklaturasını yaxşılaşdırmaq məqsədi ilə bu üç yolun birindən istifadə edə bilərlər:

- Mövcud əmtəələrdə dəyişikliklər etmək;

- Əmtəəni nomenklaturadan çıxartmaq;

- Tamamilə yeni əmtəələr işləyib hazırlamaq.

Mövcud əmtəələrin modifikasiyası həmin əmtəələrin xassələrindən birini və ya bir neçəsini dəyişdirmək deməkdir. Bəzi firmalar rəqiblərə nisbətən üstünlük qazanmaq üçün isehsal etdiyi əmtəənin dizaynı, qabı, rəngi və başqa xassələrində müəyyən dəyişikliklər edirlər.

Firma rəhbərliyi əmtəədə dəyişiklik etmək qərarını verərək bu şərtlərin də mövcud olub olmadığına diqqət yetirməlidir:

a) Mövcud əmtəə üzərində hər hansı bir dəyişiklik etməyə uyğun olmalıdır.

b) Əmtəənin alıcıları üzərində ediləcək bu dəyişiklikləri qəbul etməlidirlər.

c) Dəyişiklik alıcıların ehtiyaclarını və tələbatlarını ödəməlidir.

Əmtəənin üzərində ediləcək dəyişikliklər bu əmtəənin ölçüləri, rəngi, dizaynı kimi fiziki xassələrində olduğu kimi keyfiyyəti və funksiyalarında da ola bilir.

Keyfiyyət dəyişikliyi əmtəənin uzunömürlüyünü artırmaq üçün edilən dəyişikliklərdir. Bu isə əmtəənin istehsalında daha keyfiyyətli material, mütərəqqi texnika və texnologiyanın istifadəsi ilə mümkün olur.

Funksiyalarında edilən dəyişiklik isə əmtəənin istifadəsini daha da asanlaşdırmaq və etibarlılığını təmin etmək məqsədil ilə edilən dəyişikliklərdir. Əmtəəyə yeni bir funksiya əlavə etməklə, yaxud da mövcud funksiyaları daha da qüvvətləndirməklə firma bazar paylarını da əhəmiyyətli dərəcədə artıra bilər.

Firmalar aşağıdakı səbəblərdən əmtəəni nomenklaturadan çıxarmaq qərarını qəbul edirlər:

1. Qazancların aşağı səviyyəsi;

2. Bazar payının azalması;

3. Rəqib əmtəələrin daha üstün cəhətlərə malik olması;

4. Alıcıların ehtiyacları və tələbatlarında baş verən dəyişikliklər;

5. Müsbət imicin itirilməsinin qarşısını olmaq istəyi və s.

Bu cür əmtəələri nomenkulaturadan çıxarmaq üçün aşağıdakı yollardan istifadə olunur:

a) Əmtəənin istehsalı kəsilir və ya bölgü kanalları genişləndirilərək, yaxud qiymətlərində müxtəlif güzəştlər edilərək satışları sürətləndirmək.

b) Səmərəsiz əmtəələr tez bir zamanda nomenklaturadan çıxarılır.

İstənilən firma əmtəələri işləyib hazırlamağı bacarmalıdır. Alıcıların zövqlərinin dəyişməsi, texnologiyada aparılan dəyişikliklər və rəqabətin səviyyəsi nəzərə alınmaqla yeni əmtəələr işlənib hazırlanmalıdır.

Əmtəənin həyat dövrünün mövcudluğu o deməkdir ki, firmanın qarşısında həmişə ikidən artıq problem durur:

1. Firma bazarda satılmayan və getdikcə tənəzzülə uğrayan məhsulun yenisi ilə əvəz edilməsi haqqında düşünmək;

2. Hazırda mövcud olan lakin tənəzzül dövrü yaxınlaşan əmtəənin modifikasiyası haqqında qərar qəbul etməlidir.

Müasir şəraitdə hər bir firmanın yeni əmtəələrin işlənilməsi strategiyası olmalıdır. Firma iki yolla əmtəəni əldə edə bilər:

1. Yeni əmtəənin istehsal texnologiyasının lisenziyasını almaqla onun istehsalına başlamaq;

2. Firmanın özündə konstruktor bürosu açmaqla yeni əmtəənin layihəsini işləyib hazırlamaq.

Yeni əmtəənin hazırlanmasının bir neçə mərhələsi vardır:

I mərhələ ideyaların formalaşmasıdır. Bu o deməkdir ki, yeni əmtəənin layihəsini hazırlamazdan əvvəl onun haqqında informasiya toplanmalıdır. Əks halda firma üçün yeni görünən əmtəə başqa bazarlarda mövcud ola bilər.

II mərhələ ideyanın seçilməsidir.

III mərhələ niyyətin seçilməsi və onun yoxlanmasıdır. Bu mərhələnin vəzifəsi əmtəəni ideyadan niyyətə çevirməkdir.

Bütün bu mərhələlərdən sonra marketinq strategiyasının işlənməsi prosesi başlanır. Burada nəzərdə tutulan yeni əmtəənin bazara çıxarılma strategiyası işlənib hazırlanmalıdır.

Marketinq strategiyasının işlənməsi 3 hissədən ibarətdir:

I hissədə əmtəənin mövqeləndirilməsi nəzərdə tutulur və burada bazarın ölçüsü, strukturu, yaxın bir neçə il üçün bazarın satış həcmi, bazar payı, gözlənilən gəlirin həcmi göstərilir. Strategiyaın II hissəsində yaxın bir il üçün əmtəənin gözlənilən qiyməti, onun bölüşdürülməsinə ümumi yanaşmalar və xərclər smetası haqqında məlumat verilir. III hissədə satış və gəlirin göztərilməsi üzrə perspektiv məqsədlər və həmçinin marketinq strategiyasının perspektiv göstəriciləri təsvir edilir.

Firma bazara əmtəə çıxararkən onun istehlakçılar tərəfindən tanınmasına çalışmalıdır. Konkret əmtəələrin marketinq strategiyası işlənib hazırlanarkən satıcı onların marka adı ilə təklif ediləcəyi haqqında qərar qəbul etməlidir. Əmtəənin marka adı altında bazara təklif edilməsi bir sıra xərclərlə, o cümlədən, reklam xərclərinə qənaət olunmasına imkan yaradır.

Əmtəə markası müxtəlif əmtəə istehsalçılarını fərqləndirmək üçün tələb olunan ad, nişan şəklində və ya onların qarışığıdır.

Öz əmtəəsini bazara çıxararkən istehsalçı ona marka adının verilib və ya verilməyəcəyini fikirləşməlidir. Burada əsas məqsəd əmtəənin yüksək keyfiyyətli olmasını və onun stabil xarakter daşımasını alıcıya çatdırmaqdır. İstehsalçılar öz əmtəələrinə marka adının verilməsini bir neçə yolla həyata keçirirlər:

1. Əmtəəni bazara öz markası ilə çıxara bilər;

2. Vasitəçinin markası altında çıxara bilər;

3. Öz markası və satıcı markası ilə birgə çıxara bilər;

4. Markanın lisenziya yolu ilə alınması.

Marka adı altında bazara çıxarılan əmtəə ən yüksək keyfiyyət xüsusiyyətlərinə malik olmalıdır. Məhz həmin xüsusiyyətlərə görə əmtəəyə marka nişanı verilir.

Əmtəələr alıcılara çatdırılmaq üçün yüklənən zaman qablaşdırma və markalanma qaydalarına ciddi əməl olunmasına fikir verilir.

Qablaşdırma əmtəə üçün qabın və ya örtüyün işlənib hazırlanması olub, aşağıdakı funksiyaları yerinə yetirir:

1. Əmtəənin zədələnmə və xarabolmadan qorunması;

2. Əmtəənin daşınması, yükləmə və boşaldılması, satışı üşün əlverişli şəraitin yaradılmasını təmin etmək;

3. Reklam daşıyıcısı olmaq.

Qablaşdırmaya olan tələblər bunlardır:

1. O, rəqiblərin qablaşdırılmasından fərqli olmalıdır;

2. Alıcıya malın axtarılmasında kömək etməlidir;

3. Əmtəənin qiymətinə uyğun imic verməlidir.

Bu tələb bir çox əmtəələr üçün xüsusilə vacibdir. Məsələn, gözəl qablaşdırılmış orta keyfiyyətli ətiri daha yaxşı və tez satmaq olar, nəinki ucuz və yaraşıqsız qablaşdırmada yüksək keyfiyyətli ətiri.

Qablaşdırılmış əmtəə etiketlər və yarlıqlar vasitəsilə markalanmalıdır. Etiketdə əmtəənin sortu, hazırlanma müddəti, istehlak üçün istifadə müddəti, istifadə qaydaları və s. göstərilir.

Hal-hazırda əksər əmtəələrin markalanması ştrix sisteminə keçirilir. Qablaşdırılmanın üzərində etiket formasında müxtəlif qalınlıqda və rəqəmlərdə ştrixlər yerləşdirilir. Ştrixli kodlaşdırma əmtəəni müşayət edən bir çox sənədlərdən imtina olunmasına, məhsul istehsalçısı, onun texniki xarakteristikası haqqında informasiyanın operativ surətdə alınmasına imkan verir.

11. Qiymət. Qiymətqoyma metodunun və strategiyasının seçilməsi

1. Qiymət anlayışı və qiymətqoyma qərarlarına təsir edən amillər

2. Müxtəlif tipli bazarlarda qiymətqoyma

3. Qiymətin yaranma prosesi və qiymətqoyma məsələsinin müəyyən edilməsi

4. Tələbin təyin edilməsi

5.Qiymətqoymada məsrəflərin qiymətləndirilməsi, rəqiblərin qiymətləndirilməsi

6. Qiymətqoyma metodunun seçilməsi

7. Yeni əmtəəyə qiymətqoyma strategiyası

8. Bazara möhkəm daxil olmaq strategiyası

9. Coğrafi prinsiplər üzrə qiymətqoyma

10. Güzəştli və zaçotla qiymətqoyma

11. Satışın stimullaşdırılması üçün qiymətqoyma

Qiymət - əmtəə dəyərinin pulla ifadəsidir. Müasir marketinq prosesində qeyri qiymət amillərinin rolunun artmasına baxmayaraq müxtəlif tipli bazarlarda qiymət mühüm göstərici olaraq qalır.

Qiymətin əmələ gəlməsi sahəsindəki qərarlara həm daxili, həm də xarici amillər təsir göstərir:

1. Daxili amillərə təşkilatın və marketinqin məqsədi, marketinq kompleksinin strategiyası, istehsal xərclərinin həcmi və qiymətqoyma fəaliyyətinin təşkili daxildir.

2. Xarici amillərə isə bazarın tipi, məhsulun dəyəri ilə onun qiyməti arasındakı nisbətin qiymətləndirilməsi, rəqabət, iqtisadi vəziyyət, dövlətin tənzimi və s. Kompaniyanın marketinq məqsədlərinə kompanıyanın mövcudluğu, cari mənfəətin maksimumlaşdırılması, bazar payının maksimumlaşdırılması və bazarda keyfiyyətcə üstünlük qazanılması aid ola bilər. Marketinq məqsədlərinə nail olmaq üçün marketinq kompleksinin əsas elementlərindən biri qiymətdir. Marketinq kompleksinin əsas elementlərinin hər hansı birinin parametrlərindəki dəyişikliklər qiymət siyasətinə yenidən baxılmasını tələb edir. Beləliklə, qiymət planlaşdırılarkən satıcı marketinq kompleksini bütövlükdə nəzərə almalıdır.

İstehsal xərclərinin həcmi, kompaniyanın öz məsulunu satmaq üçün minimal qiyməti müəyyənləşdirir. Kompaniyaların rəhbərləri təşkilatda əmtəəyə qiymətin kim tərəfindən qoyulacağı müəyyənləşdirməlidir. Kompaniyalar qiymətin əmələ gəlməsi prosesini müxtəlif üsullarla tənzimləyirlər. Kiçik təşkilatlarda qiymət çox vaxt ali rəhbərlik tərəfindən qoyulur. İri kompaniyalarda adətən qiymətlər şöbə rəhbərləri tərəfindən təyin olunur. Bütün bunlardan başqa qiymətlərin formalaşmasına həmçinin satış üzrə menecer, istehsalat meneceri, maliyyə meneceri və mühasiblər də təsir göstərirlər.

Satıcının qiymət siyasəti bazarın tipindən asılıdır (xarici amillər). Ümumiyyətlə iqtisadçılar 4 cür bazar strukturunu fərqləndirirlər:

1) Xalis rəqabət bazarı çoxlu sayda oxşar əmtəələrin alıcı və satıcılarından ibarətdir. Ayrılıqda hər bir alıcı və ya satıcı əmtəənin cari bazar qiymətlərinə böyük təsir göstərə bilmir. Satıcı bazar qiymətlərindən yuxarı qiymət qoymaq iqtidarında deyildir. Çünki, alıcılar lazım olan əmtəəni başqasından ala bilərlər. Bazar qiymətindən aşağı qiymət qoymağa heç bir ehtiyac yoxdur, çünki, mövcud qiymətlə əmtəəni satmaq mümkündür. Xalis rəqabət bazarında marketinq xərclərinə xərclər mimimuna və ya sıfıra yenir.

2) İnhisarçı rəqabət bazarı vahid bazar qiymət ilə deyil, geniş qiymətlər diapazonunda mübadilə edən satıcı və alıcılar çoxluğundan ibarətdir. Satıcılar əmtəənin keyfiyyət və digər xüsusiyyətlərini müxtəlif edə bilir. Bu da qiymətlərin geniş diapazonun yaranmasına gətirib çıxarır.

3) Oliqopolist rəqabət bazarı bir-birinin qiymət siyasəti və marketinq strategiyasına çox həssas olan az sayda satıcılardan ibarətdir. Az sayda satıcının olması onunla izah olunur ki, yeni satıcının bazara daxil olması çox çətindir. Oliqopolist satıcı heç vaxt əmin deyildir ki, qiyməti endirməklə bazarda uzunmüddətli üstünlük əldə edəcəkdir. Digər tərəfdən əgər qiyməti qaldırarsa, rəqiblər bunu etməyə bilər və bununla da 2 seçim qarşısında qalmış olur: köhnə qiymətə qayıtmaq (aşağı salmaq) və ya rəqiblərin xeyrinə alıcılarını itirmək.

4) Xalis inhisarçılıq bazarında yalnız bir satıcı olur – bu, dövlət təşkilatı, şəxsi müəssisələr (tənzimlənməyən) və ya tənzimlənən şəxsi müəssisələr ola bilər. Burada qiymətqoyma müxtəlif şəkildə aparıla bilər.

Dövlət inhisarı alıcı üçün çox mühüm olan, lakin tam dəyərini ödəyə bilmədiyi məhsulun qiymətini maya dəyərindən aşağı səviyyədə qoya bilər. Qiymət xərcləri ödəyə biləcək səviyyədə ola bilər və yaxud da həmin məhsula olan tələbi aşağı salmaq məqsədi ilə qiymət səviyyəsi yüksəldilə bilər. Bu tənzimlənən inhisarçılıqda ola bilər. Tənzimlənməyən inhisarçılıq bazarın qəbul edə biləcəyi istənilən qiymətin qoyulmasında azaddır, lakin bir sıra səbəblərdən onlar həmişə yüksək qiymət təyin etmirlər. Burada rəqiblərin diqqətini cəlb etmək qorxusu və aşağı qiymətlərlə bazara daha yaxşı səy göstərmək və dövlətin tənzimlənməsi rol oynayır.

Firma ilk növbədə əmtəəyə qiymət qoymaqla hansı məsələyə çatacağını müəyyən etməldir. Bu məqsədlər müəyyən edilmişsə, qiymətqoyma problemi və marketinq kompleksinin işlənilməsi asanlaşır.

1. Firmanın mövcudluğunun təmin olunması. Bu vaxt firmanın əsas məqsədi rəqabətə davam gətirib firmanı saxlamaqdır. Bu xüsusən o halda vacibdir ki, bazarda çox sayda istehsalçı vardır, rəqabət kəskindir, müştərilərin təlabatı kəskin sürətdə dəyişir. Belə vəziyyətdə qiyməti aşağı salmaq firma üşün vacib şərtdir.

2. Cari gəlirin maksimumlaşdırılması. Firmaların əksəriyyəti çalışırlar ki, imkan daxilində cari gəlir ən yüksək səviyyədə olsun. Bunun üçün elə qiymət seçilməlidir ki, müəyyən müddət ərzində əmtəədən çox satılsın və maksimal gəlir götürülsün, lakin bu zaman yüksək keyfiyyətli əmtəə istehsal etmək lazımdır.

3. Bazarda liderlik qazanmaq. Qiymətqoyma məsələsinə yanaşmanın metodlarından biri bazar payını genişləndirən əmtəənin qiymətinin təyin edilməsidir. Bu metod əmtəənin keyfiyyətini saxlamaqla qiymətin aşağı salınmasını tələb edir.

4. Əmtəənin keyfiyyət göstəricisi üzrə liderliyinin qazanılması. Dünyanın aparıcı firmaları məhsula ən yüksək keyfiyyət verməklə bazarın böyük payına sahib olmaq istəyirlər. Belə bir marketinq strategiyası mürəkkəb strategiyadır və bunu yalnız yüksək texnologiyaya malik olan çox varlı şirkətlər edə bilər. Çünki, dünya standartlarına cavab verən məhsullar əvvəlcə elmi-tədqiqat və layihə konstruktor işlərinin aparılmasını tələb edir.

Qiymətqoymada məqsəd müəyyən edildikdən sonra tələbin təyin edilməsi başlanır. İstənilən bir qiymət əmtəənin tələbinə mütləq təsir göstərir. Adi şəraitdə tələb qiymətlə tərs mütənasibdir. Lakin prestij əmtəələrdə qiymət qalxdıqca, əksinə tələb artır.

Firmaların əksəriyyəti tələbin dəyişməsini ölçməyə çalışır. Bununla yanaşı tələbin dəyişməsinin səbəblərini də müəyyən etmək lazım gəlir. Tələbin səviyyəsi ilə qiymətin arasındakı fərqlər bazarın tipindən asılıdır.

Əmtəəyə olan tələbi ölçmək üçün müxtəlif qiymətlərlə onu qiymətləndirmək lazımdır. Lakin bu zaman marketinq mütəxəssisləri və istehsalçılar bilməlidirlər ki, əmtəəyə olan tələbin səviyyəsinə qiymətdən başqa digər amillər də təsir göstərir.