I-tema. «Buxgalteriya esabi hám saliqqa tartiw» PÁniniń predmeti reje

1.6. Buxgalteriya esabınıń predmeti, aktivler, menshik kapital, minnetlemeler, finanslıq nátijeler haqqında túsinik
Bizge belgili bolǵanınday, ol yamasa bul tarawdı úyreniwshi hár bir pán óz predmeti, yaǵnıy úyreniletuǵın obektlerine hám metodı, yaǵnıy usı predmetti úyreniw usıllarınıń ilimiy tiykarlanǵan kompleksine iye bolıwı lazım. Sonday-aq, buxgalteriya esabı da ekonomikalıq pánlerdiń ǵárezsiz bir tarmaǵı sıpatında óz predmeti hám metodına iye.

Xojalıq qarjıları (aktivler), olardıń derekleri (passivler) hám qarjılardıń keńeyittirilgen qayta óndiris processindegi ishki aylanısı hámde xızmet nátiyjeleri buxgalteriya esabınıń predmeti bolıp esaplanadı.

Kárxanalar xojalıq xızmeti ámeldegi nızamshılıq hám tastıyıqlanǵan biznes-rejesine muwapıq ámelge asırılıp, óndiristi toqtawsız ósiriwge, miynet ónimdarlıǵın asırıwǵa, resurslardı júdá tejep sarıplawǵa, ónim sapasın jaqsılaw hám ózine túser bahasın páseyittiriwge, paydanı kóbeyittiriw hám nátiyjede rentabellikti ósiriwge orınlawǵa beriwi kerek.

Aktivler – sub’ektler qadaǵalaytuǵın, keleshekte olardan dáramat alıw maqsetinde hám aldınǵı jumısı nátiyjesinde alınǵan ekonomikalıq resurslar bolıp esaplanadı.
Kárxana, shólkem hám mekemelerde aktivler tiykarınan tómendegi túrlerge bólinedi:

• 
  Uzaq múddetli aktivler
  

• 
  Aǵımdaǵı aktivler
  

Uzaq múddetli aktivler dep, uzaq aylanıs múddetine iye bolǵan (12 aydan artıq) hám investiсiyalaw maqsetinde saqlap turılǵan hám de esabat kúninen baslap 12 ay dawamında satılıwı múmkin bolmaǵan aktivler esaplanadı.
Tómendegi kriteriyalarǵa juwap beretuǵın materiallıq aktivler tiykarǵı qurallar quramına kiritiledi:
a) xızmet múddeti 1 jıldan artıq;
b) bir birligi (komplekti)niń qunı Ózbekstan Respublikasında belgilengen eń kem is haqınıń 50 esesinen joqarı bolǵan (satıp alıw waqtında) predmetler.
Tiykarǵı qurallarǵa jer, jerdi abadanlastırıw, binalar, qurılmalar, uzatıw qurılmaları moslamalari, mebel hám ofis úskeneleri, kompyuter úskeneleri hám esaplaw texnikası transport quralları, isshi hám ónimdar haywanlar hám basqa usıǵan uqsaǵanlar kiredi.
Tiykarǵı qurallardı esapqa alıw metodları №5-«Tiykarǵı qurallar» atlı BEMSda keltirilgen. (Ózbekstan Respublikası Ádillik Ministrliginde 20 yanvar 2004 jıl 1299-sanı menen dizimge alınǵan).