I-tema. «Buxgalteriya esabi hám saliqqa tartiw» PÁniniń predmeti reje

5. Analizlik funksiya xojalıq júritiwshi sub’ektler finanslıq-xojalıq xızmetin hám onıń nátiyjelerin analiz qılıwdan ibarat. Informaсiyadan paydalanıwshılar (ishki hám sırtqı) esap-ekonomikalıq maǵlıwmatlarǵa tiykarınan xojalıq júritiwshi sub’ekttiń múlklik jaǵdayı, tólew qábiliyeti, shetten kapital tartıwı, ishki hám sırtqı qatnasıqları, xızmet nátiyjeliligi, rawajlandırıw keleshekleri hám basqalar tuwrısında zárúr maǵlıwmatlardı alıwǵa umtıladı. Basqarıw maqsetleri ushın resurslardıń barlıq túrlerinen paydalanıw, óndiris hám realizaсiya qárejetleri; paydanıń qáliplesiwi, bólistiriliwi hám jumsalıwı hámde soǵan uqsaslar analizleniwi lazım. Analiz proсessinde haqıqıy kórsetkishler, reje, normativ, smeta kórsetkishleri menen salıstırılıp, ayırmashılıq sebepleri anıqlanadı. Demek, operativ basqarıw, basqarıw qararların tayarlaw, tiykarlaw hám qabıl qılıw hámde kárxananıń finanslıq-xojalıq xızmetin prognozlawda buxgalteriya esabı analizlik funksiyasınıń áhmiyeti sheksiz.


1.4. Buxgalteriya esabı sub’ektleri hám ob’ektleri
«Buxgalteriya esabı tuwrısında»ǵı Nızamınıń 6 - statyasına muwapıq Mámleketlik hákimiyatı hám basqarıwshı organları, Ózbekstan Respublikasında dizimge alıngan yuridikalıq tárepler, olardıń Ózbekstan Respublikası aymaǵında hámde onnan tısqarıda jaylasqan sıńar kárxanaları, vakolatxonalari, filialları hám basqa quramlıq bólinbeleri buxgalteriya esabı sub’ektleri bolıp esaplanadı.
YUridikalık tárep shólkemlestirmesten isbilermenlik iskerligi menen shuǵıllanıyashı tárepler, puqaralardıń ózin ózi basqarıw organları, sonday-aq, shet el yuridikalıq tárepleriniń Ózbekstan Respublikası aymaǵındaǵı vakolatxonalari, filialları hám basqa quramlıq bólinbeleri nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte esap júrgizedi hámde esabat tapsıradı.
Buxgalteriya esabı tuwrısındaǵı nızam»nıń 7-statyasına muwapıq «Aktivler, minnetlemeler, jeke kapital, rezervler, dáramatlar, qárejetler, payda, zıyanlar hámde olardıń háreketi menen baylanıslı xojalıq operaсiyaları buxgalteriya esabınıń obektleri bolıp esaplanadı». Buxgalteriya esabı ob’ektleri sintetikalıq hám analitikalıq esaplarda júrgiziledi.
Buxgalteriya esabınıń ob’ektin ulıwmalastırǵan halda tómendegilerden ibarat boladı: xojalıq qarjıları, xojalıq qarjılarınıń payda bolıw derekleri, xojalıq háreketi hám finanslıq nátiyjeleri.
Tómendegi sızılmada buxgalteriya esabınıń ob’ektleri kórsetip berilgen.

Buxgalteriya esabınıń ob’ektleri

Xojalıq qarjıları



Xojalıq qarjılarınıń payda bolıw derekleri



Xojalıq háreketi



Finanslıq nátiyjeler