I-tema. «Buxgalteriya esabi hám saliqqa tartiw» PÁniniń predmeti reje

Uzaq múddetli aktivlerge tiykarǵı qurallar, materiallıq emes aktivler, uzaq múddetli investiсiyalar, ornatılatuǵın ásbap-úskeneler, kapital qoyılmalar hám uzaq múddetli debitorlıq qarızları hámde keshiktirilgen qárejetler kiredi. Bulardıń mazmunın túsiniw ushın ayrımlarına tolıǵıraq toqtalıp ótemiz.
Aǵımdaǵı aktivler dep, tiykarınan qayta, tákirar satıw maqsetinde yamasa qısqa múddette uslap turılǵan hám onnan esabat kúninen keyingi 12 ay dawamında paydalanılatuǵın aktivlerge aytamız.
Kárxananıń aǵımdaǵı aktivlerine tovar-materiallıq rezervler, kelesi dáwir qárejetleri hám keshiktirilgen qarızlar, alınatuǵın schetlar (debitorlıq qarızlar), pul qarjıları, qısqa múddetli investiсiyalar hám basqalar kiredi.
Xojalıq júritiwshi sub’ekt aktivleri quramında aǵımdaǵı aktivlerdiń dizimi keń hám hár qıylı bolıp, olar udayına aylanısta bolǵanlıǵı sebepli uzaq múddetli aktivlerge qaraǵanda salıstırmalı joqarı likvidli esaplanadı. Aǵımdaǵı aktivlerdi naq pulǵa aylandırıw ańsat bolǵan bólimi joqarı likvidli deyiledi.
«Buxgalteriya esabı tuwrısında»ǵı nızamǵa muwapıq kárxananıń jeke kapitalı: ustav kapitalı, qosılǵan kapital, rezerv kapitalı hám bólistirilmegen paydadan quraladı.
Ustav kapitalın dúziwshi hújjetlerinde belgilengen úleslerdiń (pul kórinisindegi) jıyındısı bolıp tabıladı. Ustav kapitalına úles túrinde qosılatuǵın materiallıq hám materiallıq emes aktivler dúziwshiler kelisiwine yamasa yuridikalıq tárep orınlawshı organınıń qararına kóre bahalanadı hám esapqa alınadı.
Qosılǵan kapital aksiyalardı nominal qunınan bálent dáramatın dáslepki satıwdan alınatuǵın emissiya dáramatın sáwlelendiredi.
Rezerv kapitalı mal-múlkti qayta bahalaw paytında payda bolatuǵın inflyasiya rezervlerin, sonday-aq, mutqa alınǵan mal-múlk qunın sáwlelendiredi.
Bólistirilmegen payda paydanıń jamǵarılıp atırǵanlıǵın kórsetedi hám múlkdarlardıń qararına muwapıq ustav kapitalına qosılıwı múmkin.