I-tema. «Buxgalteriya esabi hám saliqqa tartiw» PÁniniń predmeti reje

Támiyinlew proсessinde kárxana tovar jetkerip beriwshilerden tiykarǵı qurallar, shiyki zat, materiallar, janılǵı hám ónim islep shıǵarıw hám de islep shıǵarıw proсessin támiyinlew ushın zárúr bolatuǵın basqa buyımlardı satıp aladı. Bunday tovar – materiallıq zapaslar esapta haqıyqıy ózine túser baha boyınsha kórsetiledi. Satıp alınatuǵın tovar - materiallıq baylıqlardıń haqıyqıy ózine túser bahası eki tiykarǵı muǵdar: olardı satıp alıw bahası hám transport - tayarlaw qárejetlerinen ibarat.
Satıp alıw bahası - bul qarıydar hám tovar jetkerip beriwshi ortasında dúzilgen shártnamaǵa muwapıq tovar jetkerip beriwshiler tárepinen toltırılatuǵın tovar hám de esap - kitap hújjetlerinde (Schet - faktura; tólew talapnaması h. t. b.) kórsetilgen qun bolıp tabıladı. Erkin ekonomikalıq sharayatta tovar – materiallıq zapaslar talap hám usınıs dárejesinen kelip shıqqan halda bazar bahasında satıp alınadı.
Transport – tayarlaw qárejetleri tovar – materiallıq zapasların tovar jetkerip beriwshilerden temir jol, suw transportı yamasa avtotransportta tasıp keltiriw, olardı júklew hám túsiriw, tabiyi kemeyiwi nátiyjesinde jolda joǵalıwı hám de támiyinlew – sawda kárxanalarınıń ústeme qárejetlerinen dúziledi. Transport - tayarlaw qárejetleri sanaattıń bir qansha tarmaqlarında tovar – materiallıq baylıqlardıń sezilerli bólegin payda etedi. Olardıń muǵdarı júklerdi tasıw aralıǵı, sawda támiyinlew kárxanalardıń uzaqlıǵı, transport qurallarınıń túrleri hám basqa faktorlarǵa baylanıslı. №4 “Tovar – materiallıq zapaslar” BEMS na muwapıq transport – tayarlaw qárejetleri satıp alınǵan tovar – materiallıq baylıqlardıń qunına qosıladı.
Támiyinlew proсessi kárxananıń támiyinlew grafigi tiykarında ámelge asırıladı. Onıń tiykarǵı kórsetkishleri tómendegilerden ibarat: kárxana tárepinen satıp alınatuǵın tovar – materiallıq baylıqlardıń muǵdarı, múddeti, túrleri h.t.b. Usı múnásebet penen támiyinlew proсessin esapqa alıwdıń tiykarǵı wazıypaları támiyinlewdiń haqıyqıy kólemin hám satıp alınatuǵın tovar – materiallıq baylıqlardıń qunınıń haqıyqıy ózine túser bahasın anıqlawdan ibarat. Buxgalteriya esabınıń analitikalıq hám sintetikalıq schetlar sistemasında satıp alınatuǵın tovar – materiallıq baylıqlardıń qunınıń muǵdarı hám túrleri tuwrısındaǵı maǵlıwmatlar payda bolıp, olar támiyinlew proсessin muǵdar hám qun sıpatınan qadaǵalawdı támiyinleydi. Sonday - aq buxgalteriya esabı sistemasınan kárxananıń barlıq túrdegi tovar – materiallıq baylıqlardı satıp alıw kólemi tuwrısındaǵı maǵlıwmatlardı da alıw múmkin.