Ii bob. Menejmentni tashkil etish

Nazorat savollari 
1. Tashkil etish nazariyasining mohiyatini tushuntiring. 
2. Tashkiliy munosabatning tarkibiy qismlarini aniqlash 
3. Tashkiliy va iqtisodiy munosabatlarning о‘zaro bog‘liqligi deganda nimani 
tushunasiz? 
4. Boshqaruv ishlarining maxsus turlariga nimani kiritish mumkin? 
5. Vertikal va gorizontal boshqaruv tashkiliy aloqalarini tushuntiring. 
 
Tayanch iboralar: tashkil etish, ishchi kuchi, mehnat qurollari, buyumlari, 
tashkiliy munosabat, vertikal va gorizontal boshqaruv tashkiliy aloqalari, shakllar, 
usullar. 
2.2. Menejment tizimlarini loyihalashtirish 
Har qanday tashkilotning faoliyati о‘zgaruvchan tashqi muhitda kechadi va 
korxonaning unga moslashishi kо‘p jihatdan uning yashovchanligini va 
samaradorligii belgilab beradi. Tashqi muhit bilan aloqani, birinchi galda, 
korxonani 
boshqarish 
tizimi 
amalga 
oshirishi 
tufayli, 
aynan 
uning 
moslashuvchanligi kо‘p jihatdan butun korxona faoliyatining natijasini belgilab 
beradi. Boshqaruv tizimlarini moslashtirishning ikkita xili mavjud: 
birinchidan, reaktiv moslashtirish, bunda tizimdagi о‘zgarishlar yuz bergan 
tashqi о‘zgarishlarga javoban kechadi, korxonaning о‘zi esa quvlab yetuvchi rolida 
ishtirok etadi; 
ikkinchidan, proyektiv moslashtirish, bunda boshqaruv tizimi tashqi muhit 
dinamikasining yо‘nalishlarini prognoz qiladi, о‘zi о‘zgaradi va boshqariladigan 
kichik tizimlarni о‘zgartiradi. 

---

115
Loyihalashtirish 
(lot. 
projectus 
- 
oldinga uloqtirilgan) 
loyihaviy 
moslashtirish mexanizmi hisoblanadi. Menejment tizimi nuqtai nazaridan 
loyihalashtirishning asosiy maqsadini о‘zining kuchli tomonlarini faollashtirib, о‘z 
kamchiliklarining faoliyatning yakuniy natijalariga ta’sirini mumkin qadar 
kamaytirgan holda, tashqi muhitning о‘ziga xos xususiyatlaridan tashkilot 
manfaatlari yо‘lida samarali foydalanish imkonini beruvchi boshqaruv tizimini 
yaratishdan iborat deb belgilash mumkin. Bunda tashkilot va о‘z navbatida, uning 
boshqaruv tizimi faoliyatining ikkita asosiy mezonini ta’kidlash mumkin: 
maqsadga muvofiqlik va samaradorlik. Maqsadga muvofiqlik deganda kerakli 
ishni qila bilish, samaradorlik deganda esa mavjud resurslardan tejamli foydalana 
olish tushuniladi. Maqsadga muvofiqlik samaradorlikka qaraganda muhimroq, 
chunki tashkilot iste’molchilarga kerakli narsani qilishi lozim va faqat ana shu 
holatda uning faoliyatining samaradorligi haqida sо‘z yuritish mumkin bо‘ladi. 
Menejment tizimlarini loyihalashtirish jarayoni - bu korxona tashqi 
muhitining holati va uni rivojlantirish istiqbollari, korxonaning missiyasi, 
faoliyatining maqsadlari va ularga erishishning tanlangan strategiyalari, korxona 
mulkdorlari va (yoki) rahbarlarining hayotiy maqsadlari va qadrlash yо‘nalishlari, 
tashkilotlar va ularni boshqarish tizimlarining obyektiv rivojlanish qonunlari, 
boshqaruv fani va boshqa gumanitar fanlar yutuqlari haqidagi axborotni 
о‘zgartirishdir. Korxonani boshqarish tizimining asosiy tarkibiy qismlari jumlasiga 
quyidagilar kiradi: 
- korxonani boshqarish tamoyillari; 
- bо‘linmalar funksiyalari va boshqaruv apparati xodimlarining tashkiliy 
rollari; 
- ta’minlovchi boshqaruv kichik tizimlari (yoki vositalari); 
- boshqaruvning tashkiliy tuzilishi; 
- boshqaruv jarayoni va boshqaruv qarorlarini qabul qilish va amalga 
oshirish mexanizmi; 
- korxonaning tashkiliy madaniyati. 

---

116
Menejment tizimlarini loyihalashtirish uchun quyidagi tamoyillar asos qilib 
olinishi mumkin. 
1. 
Maqsadlarning yagonaligi tamoyili, unga kо‘ra menejment tizimi, agar 
u tashkilot maqsadlariga erishishda individlarning hamkorlik qilishiga yordam 
bersa, samarali hisoblanadi. 
2. 
Samaradorlik tamoyili, unga kо‘ra menejment tizimi, agar u 
insonlarning eng kam noxush oqibatlar yoki harajatlar asnosida maqsadlarga 
erishishiga kо‘maklashsa, samarali hisoblanadi. Bunda harajatlar deganda nafaqat 
moddiy va moliyaviy resurslar tushuniladi. Shuningdek, bunga xodimlarning 
mavjud boshqaruv tizimidan yakka tartibda va guruh bо‘lib qoniqish hosil 
qilganligi ham kiradi. 
3. 
Zarur xilma-xillik tamoyili, unga kо‘ra boshqaruvchi tizimning 
murakkabligi boshqarilayotgan obyektning murakkabligidan kam bо‘lmasligi 
kerak. Tashkilotlar (korxonalar) tomonidan menejment tizimlarining yaratilishida 
bunga quyidagilar hisobidan erishiladi: 
1) 
menejmentning har biri nisbatan mustaqil uchastkada о‘z vazifasini 
hal etadigan turli kichik tizimlarini ajratish, ya’ni boshqaruv mehnatini funksional 
taqsimlash amalga oshiriladi; 
2) 
boshqaruv apparatini, menejment darajalarini ajratgan holda, iyerarxik 
tamoyil bо‘yicha qurish; 
3) boshqaruv axborotining katta hajmiga ishlov berish uchun yuksak axborot 
texnologiyalaridan foydalanish. 
Menejment tizimini loyihalashtirish jarayonini ikkita nuqtai nazardan kо‘rib 
chiqish mumkin: mazmuniy va tashkiliy. 
Loyihalashtirish jarayonini mazmuniy nuktai nazardan kо‘rib chiqishda 
uning asosiy bosqichlarini ajratish mumkin. 
1. Korxonani boshqarish tamoyillari tashkilotlar rivojlanishining obyektiv 
qonunlari, korxona rahbarlarining (mulkdorlarining) hayotiy qadriyatlari, 
gumanitar fanlar yutuqlari, korxona maqsadlaridan kelib chiqib ifodalanadi. 

---

117
2. Korxonaning maqsadlari, ularga erishishning tanlangan strategiyalari, 
korxonaning imkoniyatlari, tashqi muhitining holati va uning rivojlanish 
dinamikasi asosida boshqaruv tizimi oldiga qо‘yilgan maqsadlarga erishish uchun 
bajarishi lozim bо‘lgan ishlar aniqlanadi.