Ii hiSSƏ t ə hsil sistemind ə psixoloji xidm



Yüklə 2,34 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə41/47
tarix01.01.2017
ölçüsü2,34 Mb.
#4244
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   ...   47

“Buz”
 
komandası 

 
292 
verildikd
ən sonra bütün iştirakçılar olduqları pozada donub qalırlar. Aparıcı bu komandaları 
növbə
 il
ə
 
bir neçə
 d
ə
f
ə
 verir v
ə
 h
ər komanda üzrə
 
ayrılan  vaxtı istədiyi kimi müə
yy
ə
n edir. 
Psixoterapiya  üzrə
  t
ə
mrinl
ə
r
ə
  b
ə
d
ən  terapiyası  ilə
 
yanaşı,  metafora  ilə
 
iş,  kreativliyin  inkişafı  üzrə
  treninql
ər,  geştalt
-
terapiya  üzrə
  oyunlar  v
ə
  s. 
daxildir. 
 
2.5.6.  Pedaqoji kollektivl
ərin psixologiyası
 
 
M
ə
lumdur  ki,  t
əhsil  müə
ssis
ə
l
əri  qarşısında
  qoyulan  m
ə
qs
ə
dl
ə
rin 
h
əyata  keçirilmə
sind
ə
  pedaqoq  v
ə
  t
ə
rbiy
əçilə
r,  m
ə
kt
ə
b  r
ə
hb
ə
rl
ə
ri 
ə
sas 
subyekt  rolunda  çıxış  edirlə
r.  H
ər  bir  pedaqoq  öz  peşə
  f
ə
aliyy
ə
ti  il
ə
 
bağlı 
funksiyaları  öz  imkanlarına  uyğun  şə
kild
ə
 
yerin
ə
 
yetirir. 
T
ə
hsil 
müə
ssis
ə
l
ə
rind
ə
  t
ə
rbiy
ə
e
dici,  öyrə
dici  v
ə
 
inkişafetdirici  funksiyaların 
s
ə
m
ə
r
ə
liliyi,  pedaqoji  m
ə
qs
ə
dl
ə
rin 
uğurla  yerinə
  yetirilm
ə
si 
ayrı
-
ayrı  müə
llim 
v
ə
  t
ə
rbiy
əçilə
rin  s
ə
yl
ə
rinin  birliyind
ən,  qarşılıqlı  münasibə
tl
ə
rin  xarakterind
ə

ə
h
ə
miyy
ə
tli  d
ə
r
ə
c
ə
d
ə
 
asılıdır.  Ona  görə
  d
ə
,  t
ə
h
sil  müə
ssis
ə
l
ə
rind
ə
 
çalışan 
pedaqoqların  fə
aliyy
ə
tin
ə
  n
ə
z
ə
r  yetir
ə
rk
ən  ilk  növbə
d
ə
 
onlar  arasındakı 
münasibə
tl
ə
rin strukturunu yaradan pedaqoji kollektivl
ərin psixologiyasına
  
istinad etm
ə
k  
lazımdır.
 
 
Psixoloq P.X.Şakurovun fikrincə
, pedaqoji kollektivin h
ə
yat v
ə
 f
ə
aliyy
ə
ti 
bütövlükdə
  onun  t
ə
lim-t
ə
rbiy
ə
    v
ə
  sosial-humanitar  olmaqla  iki 
ə
sas 
funksiyasında ə
ks  olunur.  Birinci  funksiya  c
ə
miyy
ətin, ikinci funksiya işçilə
rin 
maraqlarını ifadə
 edir. 
 
Pedaqoji  kollektivin  işgüzar  strukturu  kollektivi  təşkil  edə

ayrı
-
ayrı 
pedaqoqların pedaqoji fə
aliyy
ə
td
ə
 
uğurların ə
ld
ə
 edilm
ə
sin
ə
 
yönəlmiş işgüzar 
peşə
 
ə
m
əkdaşlığından  asılı  olaraq  formalaşır
.  Bu 
ə
m
əkdaşlıq  hə
m    formal, 
h
ə
m d
ə
 qeyri-
formal xarakter daşıyır, sosial
-psixoloji m
ə
zmun k
ə
sb edir. 
 
Pedaqoji  kollektivl
ə
ri
n  işgüzar  strukturu  kollektiv  qarşısında  duran 
m
ə
qs
ə
d  v
ə
  v
ə
zif
ə
l
ə
rd
ə
n  ir
ə
li  g
ə
l
ən  işgüzar  ə
laq
ə
l
ə
r  v
ə
 
münasibə
tl
ə
rin 
əsasında  yaranır.  Kollektivin  funksiyalarının  yerinə
  yetirilm
ə
si  s
ə
viyy
ə
si  v
ə
 

 
293 
t
ə
rzi    T
ə
hsil  Qanunu  m
ə
kt
ə
bin  Nizamnam
əsi,  Əsasnamə
si,  t
ə
limat  v
ə
 
qaydalar 
əsasında 
  t
ə
nziml
ə
n
ə
r
ə

onun  işgüzar  modelini  yaradır.  Bu  model 
n
ə
  q
ə
d
ər  ideal  olsa  da,  real  işgüzar  münasibə
tl
ə
rd
ə
 
kollektiv  üzvlə
rinin  v
ə
 
r
ə
hb
ə
rl
ərin  öz  sosial  rollarını  yerinə
  yetirm
ə
  s
ə
viyy
ə
sind
ən  asılı  olaraq 
müə
yy
ə
n  d
əyişikliklə
r
ə
 
uğrayır.
  Bel
ə
  d
əyiş
iklikl
ə
rin 
yaranmasında  kollektivdə
 
baş  verə
n  struktur  d
əyişmə
l
ə
ri,  kollektivin  t
ə
rkibc
ə
  yenil
əşmə
si,  kollektiv 
üzvlərinin  psixoloji  xüsusiyyə
tl
ə
ri  v
ə
 
bunun  şə
xsiyy
ə
tl
ərarası  münasibə
tl
ə
r
ə
 
t
ə
siri 
xüsusi
 rola malikdir
. Kollektivdaxili münasibə
tl
ərin pozulması müə
llim v
ə
 
m
ə
kt
ə
b  r
ə
hb
ə
rl
ərinin  sosial  rollarını  yerinə
  yetir
ə
  bilm
ə
m
ə
si, 
işdə
 
buraxılan 
kobud s
ə
hvl
ə
r, valideynl
ə
rl
ə
 
münasibə
tl
ərin pozulması, mə
kt
ə
bin t
ə
lim-t
ə
rbiy
ə
 
sah
ə
sind
ə
  n
ə
tic
ə
l
ə
rinin  get-ged
ə
 
aşağı  düşmə
si,  kollektivd
ə
 
ayrı
-
ayrı 
şə
xsl
ə
rin  iddia  s
ə
viyy
əsinin  yüksə
lm
ə
si,  m
ə
n
ə
vi-psixoloji    iqlimin  
korlanması demə
kdir. 
 
Pedaqoji  kollektivl
ə
rin  sosial-
psixoloji  strukturu  öz  tə
bi
əti  etibarı  ilə
 
psixoloji 
ə
laq
ə
l
ə
r  z
ə
mind
ə
 
formalaşır.  Bu  struktura  simpatiya  və
  antipatiya, 
hörmə
t v
ə
 
sayğısızlıq, qrup mə
qs
ə
dl
ə
ri, birg
ə
f
ə
aliyy
ə
t m
ə
qs
ə
dl
ə
rin
ə
 v
ə
 onun 
n
ə
tic
ə
l
ə
rin
ə
 
münasibə
t v
ə
 s. daxildir.  
 
Sadalanan amill
ər sırasına kollektivin sabit ə
hval-ruhiyy
ə
sini, t
ə
l
ə
bat v
ə
 
maraqları,  mə
n
ə
vi  d
ə
y
ə
rl
ə
r  v
ə
 
yönəlişliklə
r  sistemini  d
ə
 
ayırd  etmə
k  olar. 
Pedaqoji  kollektivin  soaial-psixoloji  strukturunun 
əsasını  şə
xsiyy
ə
tl
ərarası 
münasibə
tl
ə
r-
kollektiv  üzvlə
rinin  bir-birin
ə
 
münsibə
ti  t
əşkil  edir.  İnkişaf 
etm
ə
kd
ə
  olan  kollektivin  inteqrasiya  s
ə
viyy
ə
si    (h
ə
mr
ə
yliyi),  kollektivin  h
ə

bir  üzvünün  ə
hval-ruhiyy
ə
sini 
ə
ks 
etdir
ə

mikroiqlim, 
referentlik 
(pedaqoqların  qrup  etalonunu  qə
bul  etm
ə
si),  liderlik  (pedaqoji  kollektiv
ə
 
ə
h
ə
miyy
ə
tli  t
əsir  göstə
r
ən  real  şə
xsl
ərin  mövcudluğu)  onun  başlıca 
f
ə
rql
ə
ndirici 
ə
lam
ə
tl
ə
ridir. 
 
Pedaqoji  kollektivd
ə
 
peşə
kar  f
ə
aliyy
ə
tin  z
əruri  şə
rtl
əri  sırasında 
pedaqoji 
ə
m
ə
y
ə,  uşaqlara  mə
h
ə
bb
ət,  uşaq  kollektivi  ilə
 
ünsiyyə
t  meyli 
ə
h
ə
miyy
ətli  yer  tutur.  Müəllimin  uşaqlara  mə
h
ə
bb
əti  onları  bu  günkü  və
 

 
294 
g
ə
l
ə
c
ək  xoşbəxtliyi  üçün  fədakarcasına    çalışmaqda,  uşaqları
  anlamaqda, 
onların  uşaq  alə
min
ə
 
nüfuz
  etm
ə
k  qabiliyy
ə
tind
ə,  onlara  qarşı  diqqə
tli, 
h
əssas,  xeyrxah  münasibə
td
ə

yaranan  müxtə
lif  probleml
ə
rinin  h
ə
llind
ə
 
yardımçı  olmaq  sə
yl
ə
rind
ə
  ifad
ə
  olunur.  Pedaqoji  kollektivin  real  s
ə
m
ə
r
ə
li 
f
ə
aliyy
ə
t  qabiliyy
əti  iki  başlıca  amildə
n-
mütəşə
kkillikd
ə
n  (qrup 
üzvlə
rinin 
özünüidarə
  qabiliyy
ə
ti)  v
ə
  birg
ə
  f
ə
aliyy
ə
t
ə
 
hazırlıq  sə
viyy
ə
sind
ə
n 
asılıdır. 
Kollektivd
ə
  sosial-humanitar  v
ə
zif
ə
l
ə
rin  yerin
ə
  yetirilm
əsi  müə
lliml
ə
rin 
ə

müxtə
lif  t
ə
l
əbatlarının
  t
əmin  olunmasından  asılıdır.  Pedaqoji  kollektivdə
 
qarşılıqlı  işgüzar
 
münasibə
tl
ərin  formalaşmasında  və
  bu  z
ə
mind
ə
  sosial-
humanitar  v
ə
zif
ə
l
ə
rin  yerin
ə
  yetirilm
ə
sind
ə
  intellektual,  emosional  v
ə
  iradi 
kommunikativliyin  v
ə
  bu  amill
ə
rin  t
ə
siri  fonunda  yaranan 
“psixoloji iqlim”in
 
rolu olduqca 
böyükdür.  Bu anlayışı psixolog
iya elmin
ə
 ilk d
ə
f
ə
 H.C.Mansurov 
g
ətirmiş,
 
M.B.Şenel 
is
ə
 h
əmin anlayışa belə
 t
ərif vermişdir: 
 
 
“Psixoloji  iqlim  kollektiv  üzvləri  arasındakı  psixoloji  ə
laq
ə
l
ə
r, 
onların  yaxınlığı,  simpatiyası,  xarakterlə
rin,  maraq  v
ə
  meyll
ə
rin 
uyğunluğunun emosional 
t
əzahürüdü
r.

 
 
Psixoloji  iqlim  müə
yy
ə
n  konkret  kollektiv  v
ə
 
onun  üzvləri  üçün 
ə
h
ə
miyy
ə
tli olan psixoloji  v
ə
ziyy
ə
tl
ə
rin  nisb
ə
t
ən davamı sistemidir.  O, fə
rdin 
gündə
lik 
ə
m
ə
k  f
ə
aliyy
ətinin  gedişinə
,  onun  f
ə
aliyy
ə
t  motivl
ə
rin
ə,  davamlılığı 
v
ə
  s
ə
m
ə
r
ə
liliyin
ə,  yaradıcı  fəallığına  təsir  göstə
rir.  Pedaqoji  kollektivin 
yaradıcılığa  və
 
peşə
kar  s
ə
f
ə
rb
ə
rliy
ə
  istiqam
ə
tl
ə
nm
ə
sind
ə
   
psixoloji  iqlim  çox 
mühüm  amildir.  Mə
kt
ə
bd
ə
 
sağlam  mə
n
əvi  psixoloji  iqlimin  formalaşmasında 
müə
lliml
ərin  peşə
 
azadlığı  əsas  şə
rt  kimi  q
ə
bul  edilm
ə
lidir. 
Müasir  mə
kt
ə
bin 
müəllimi  demokratizmi  yüksə
k  qiym
ə
tl
ə
ndirir,  inzibati-
amillik  metodları  ilə
 
idar
ə
etm
ə
ni,  avtoritarizmi    q
ə
bul  etmir.  M
ə
kt
ə
bl
ə
rd
ə
 
istedadlı  və
 
üstün 
qabuiliyy
ətli  müə
lliml
ərin  yetişmə
sind
ə
  h
ər  şeydə

ə
vv
ə
l  m
ə
kt
ə
bd
ə
 
formalaşmış  təşkilati  və
  idar
ə
etm
ə
  m
ə
d
ə
niyy
ətinin  güclü  rolu  vardır. 
Kollektivd
ə
 
çalışan  yüksək  peşəkar  müə
lliml
ə

ə
slind
ə
  h
ə
min  kollektivin 
başlıca qüvvə
si v
ə
 
əsas yaradıcı potensialıdır. Onların ə
m
ə
yi v
ə
 f
ə
aliyy
əti öz 

 
295 
h
əmkarları,  bütövlükdə
 
kollektiv  üçün  sitimullaşdırıcı  amildir.  Bu  cür 
münasibə
tl
ər  mühiti
ni  psixoloqlar 
şə
xsi-aktiv  psixoloji  iqlim 
adlandırır. 
Kollektivd
ə
 
formalaşmış  davamlı  ə
n
ə
n
ə
l
ər,  xeyrxah  şəxsi  qarşılıqlı 
münasibə
tl
ə
r, 
m
ə
kt
əb  müdiriyyətinin  qayğısı  pedaqoqların  peşə
kar 
f
ə
aliyy
ə
tin
ə
 
sitimul yaradır. Mə
kt
ə
bi do
ğma evi kimi qiymə
tl
ə
ndir
ən müə
lliml
ə

peşə
  borcuna  daha  m
ə
hsuliyy
ətli  yanaşır,  müə
llimliyi 
ən  yüksək  peşə
  kimi 
d
ə
y
ə
rl
ə
ndirirl
ə
r.  Kollektivd
ə
 
dostbazlıq,  qohumbazlıq,  yerliçilik  kimi  halların 


salması  peşə
  t
ə
l
əbkarlığının,  intizamın  zə
ifl
ə
m
ə
sin
ə
,  n
ə
tic
ə
d
ə
  t
ə
lim-
t
ə
rbiy
ə
  n
ə
tic
ə
l
ərinin aşağı düşmə
sin
ə
 s
ə
b
ə
b ola bil
ər. Bu cür psixoloji mühit 
tipi  kollektivd
ə
 
şə
xsi-passiv  tip  kimi  n
ə
z
ə
rd
ən  keçirilir.  Pedaqoji  kollektivdə
 
özünüidarə
etm
ə
  onun  h
ə
yat  v
ə
  f
ə
aliyy
ə
tinin  t
əşkilinin  əsas  formasıdır. 
Pedaqoji  kollekti
v  qarşısında  mə
qs
ə
d  qoyan  m
ə
kt
ə
b  direktoru  bir  qayda 
olaraq  onun  yerin
ə
  yetirilm
ə
si  t
ə
l
ə
bi  il
ə
 
çıxış  edir. 
M
ə
kt
ə
b  psixoloqu  daim 
pedaqoji  kollektivd
ə
 
baş  verə
n  prosesl
ə
ri  izl
ə
m
ə
lidir.  H
ər  şeydə

ə
vv
ə
l  o, 
sosiometriya  vasit
ə
sil
ə
 
şə
xsiyy
ə
tl
ərarası  münasibə
tl
ərin  diaqnostikasını 
keçirmə
li,  kollektivd
ə
 
baş  verən  inkişaf  və
  d
əyişikliklə
ri 
görmə
lidir.  Psixoloq 
kollektivd
ə
 
əlverişli, emosional mühiitin formalaşmasına
, konfliktl
ərin qarşısını 
almağa
  v
ə
 
ya  onların 
  h
ə
llin
ə
 
nail  olmalıdır.    Pedaqoji  kollektivlə
rd
ə
 

sb
ə

psixoloji  iqlimin 
əsas  göstə
ricil
ərinin  müə
yy
ə
nl
əşdirilmə
sin
ə
 
rus  psixoloqları 
E.S.Kuzmin    v
ə
  A.T.Kovalev  t
ə
r
ə
find
ə
n  c
əhd  göstərilmişdir.  Belə
  meyarlar 
sırasına şə
xsiyy
ə
tl
ərarası, mə
n
əvi, emosional, hüquqi qarşılıqlı münasibə
tl
ə
r, 
h
əmçinin kollektivin
  daha  s
ə
m
ə
r
ə
li f
ə
aliyy
ə
tini  t
ə
min  ed
ə
n   
aşağıdakı ümumi 
xarakteristikalar daxildir:  

 
kollektiv üzvlə
rinin   kollektivd
ə
 
olmalarından, buradakı proseslə
rd
ə
n  v
ə
 
ə
m
ə
yin n
ə
tic
ə
l
ə
rind
ən razılığı; 
 

  kollektivin  r
ə
hb
ə
rinin,  formal  v
ə
  qeyri-formal  liderl
ərin  nüfuzun
un 
tanınması;
 

  kollektivd
ə
 h
əyati yaşam əhvalının olması;
 

 
296 

 
kollektiv üzvlə
rinin kollektivin idar
ə
sind
ə
 v
ə
 
özünüidarə
d
ə
 
yüksək iştirak 
s
ə
viyy
ə
si; 

 
kollektiv üzvlə
rinin h
ə
mr
ə
yliyi v
ə
 
mütəşə
kkilliyi; 

 
şüurlu intizam;
 

 
ə
m
ə
yin m
əhsuldarlığı;
 

  kollektivd
ən kadr axınının olmaması; 
 
 
Kollektivin    ümumi    iqlimi  onun  üzvlərinin    şə
xsi,    intellektual,  
emosional,  iradi    xarakter   
ə
lam
ə
tl
ə
rind
ən    asılıdır.    Kollektivin    ayrı
-
ayrı  
üzvlə
rinin  idrak    f
əallığı,  yenilik    hissi,  ixtiraçılığı    pedaqoji    kollektivin  
innovasiya  f
ə
aliyy
ə
tin
ə
  - 
yeni    texnologiyaların    axtarışına  stimul  yaradır. 
Pedaqoji    kollektivin    r
ə
hb
əri  güclü  iradə
  sahibi  olduqda, 
kollektivin    bütün  
üzvlərini  öz    arxasınca    apara    bilər.  Kollektiv    üzvlə
rinin    intellekti, 
emosionallığı  və
 irad
ə
si pedaqoji  f
ə
aliyy
ə
tin  m
ə
qs
ə
dl
ə
ri  
ətrafında  sə
f
ə
rb
ə
r  
olunarsa,  dem
əli,  onun  uğurlarına  etibarlı  təminat  yaradılmışdır. Konkret  
bir  adamın  kollektivə
,  onun  sosial-psixoloji    iqlimin
ə
  t
ə
sirinin 
əsas  uğurları  
inandırma,   tə
lqin  v
ə
 
şəxsi  nümunə
dir.  
 
İnandırma    insanların    rə
y    v
ə
  qiym
ə
tl
ə
ndirm
ə
l
ə
rinin    d
əyişdirilmə
sin
ə

inandıran  adamda  mövcud  olan norma  və
  
davranış qaydalarının
 
müvafiq  
qaydada  d
əyişdirilmə
sin
ə
 
yönəlmiş    təsir    üsuludur.    Bu    zaman    inandıran  
şəxs    faktların,  mə
ntiq    v
ə
    arqumentl
ə
ri
n  gücündə
n    istifad
ə
    etm
ə
kl
ə

müsahiblərinin  yalnız  düşüncə
sin
ə
  deyil,  h
ə
m  d
ə
  hissl
ə
rin
ə
  t
əsir  göstə
rir. 
T
ə
lqin    prasesind
ə
 
bir    adamın    başqa  adama    və
 
ya  bütövlükdə
    kollektiv
ə
  
ixtiyari  v
ə
  ya  qeyri 

ixtiyari  t
əsiri  baş    verir.  Təlqinin  kömə
yi  il
ə
    pedaqoji 
kollektivd
ə
 
ə
hval-ruhiyy
ə
   
yüksə
ldilir,    pedaqoji    m
ə
d
ə
niyy
ə
tin    ideya  v
ə
  
d
ə
y
ə
rl
ə
ri    t
əsdiq  olunur.    Şə
xsiyy
ə
tin    kollektivd
ə
 
müsbə
t    sosial-psixoloji  
iqlimin    formalaşdırılmasına    tə
sirinin    s
ə
m
ə
r
əli    üsullarından    biri  də
 
nümunə
dir.   Bu   c
ür  nümunə
   
öz  işinə, peşə
    h
əmkarlarına, kollektiv  rə
y
ə
  
v
ə
  
özünə
 
münasibə
tl
ə
  
bağlı ola  bilər. Nümunə
  h
əmişə
  
konkretdir, davranış  
v
ə
  f
ə
aliyy
ət  üçün  yol  göstə
rir.  

 
297 
 
Pedaqoji  kollektivl
ərin  formalaşması  və
 
inkişafında, müsbə
t  psixoloji  
iqlimin  b
ə
rq
ərar olunmasında 
konfliktl
ə
rin   
xüsusi rolu  və
 t
əsiri vardır. 
 
 
Bir  çox  mütə
x
ə
ssisl
ə
r  sosial-psixoloji  konfliktl
ə
r
ə
  
insanların  vasitə
siz  
ünsiyyə
ti    fonunda      ziddiyy
ə
tl
ə
rin  q
ə
fl
ə
t
ə
n    k
ə
skinl
əşməsi  kimi  baxırlar. 
Pedaqoji  kollektivl
ə
rd
ə
  yaranan  konfliktl
ər  öz  tə
bi
əti  etibarı  ilə
   
şə
xsiyy
ə
tl
ə
r-
arası    konfliktlər    olub,    insanların    qarşılıqlı    fə
aliyy
ət    situasiyalarını    ə
ks  
etdirir.  Konfliktl
ər    müxtə
lif  s
ə
b
ə
bl
ə
rin    n
ə
tic
əsi  kimi  meydana    çıxa    bilə
r. 
Pedaqoji  kollektivl
ə
rd
ə
 konfliktl
ə
r  
ə
sas
ə
n  pedaqoji  birg
ə
f
ə
aliyy
ət  qaydaları  
v
ə
 
ə
laq
ə
l
ərin  pozulmasına    görə
   
yaranır.  Bu  ə
laq
ə
l
ə
r  h
ə
m   
Yüklə 2,34 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   ...   47




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin