Ii hiSSƏ t ə hsil sistemind ə psixoloji xidm



Yüklə 2,34 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə37/47
tarix01.01.2017
ölçüsü2,34 Mb.
#4244
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   47

y
ə
 
kömə

ed
ən  ―qardaşları‖  1980
-
cı  ildə
 
çap  olunmuş  ―Sənin  şəxsi  rifahın  üçün‖  adlı 
kitabında belə
 
qruplaşdırmışdır:
 
1. 
Uşağın sahibi olan valideynlə
r v
ə
 
uşağın onlardan tam asılılığı;
 
2.  N
əyin yaxşı, nəyin pis olduğunu onlar müə
yy
ə
n edirl
ə
r; 
3. 
Uşaq  valideynlərin  günahına  görə
  m
ə
suliyy
ət  daşıyır.  Hər  şeyin 
günahkarı uşaqdır.
 
4.  Valideynl
ə
r h
əmişə
 
haqlıdır və
 onlar s
ə
hv ed
ə
 bilm
ə
zl
ə
r. 

 
268 
5. 
Uşağın  həyatda  özünü  tə
sdiq  etm
ə
si  onun  avtok
ratik  valideyn  olacağı 
t
əhlükəsi doğurur;
 
6. 
Uşaq nə
 q
ə
d
ər tez sındırılsa, bir o qə
d
ər yaxşıdır.
 
7.  H
ər  şeyi  vaxtında,  uşağın  mümkün  qə
d
ə
r  ki
çik  olduğu  yaşlarda  etmə

lazımdır ki, o bunu də
rk ed
ə
r
ə
k valideynl
ərini ifşa edə
 bilm
ə
sin. 
8. 
Uşağın  istə
kl
ə
rini  yerin
ə
  yetirm
ək  düzgün  deyil.  Ciddilik,  soyuqqanlılıq 
v
ə
 kobudluq h
əyata  yaxşı hazırlığın əsasıdır.
 
A.Millerin  ir
əli  sürdüyü    ―pedaqoji‖  prinsip
l
ər  tam  şə
kild
ə
 
qadağanlar 
üzə
rind
ə
 
qurulmuşdur.
 
Burada  uşağın  layaqətinin  alçaldılmasına  uşaq  hissə
l
ə
rin
ə
 
hörmə
tsiz 
münasibə

ə
sas yer tutur. 
Uşaqlara qarşı yönəlmiş seksual zorakılıq
 
öz nə
tic
ə
l
ə
rin
ə
 
görə
 
ən ağır 
psixoloji  x
ə
sar
ə
t  hesab  olunur.  Uzun  ill
ə

boyu  baş    vermiş  belə
 
halların 
statistikası  ə
halid
ən  gizli  saxlanmışdır.  M.A.Doqadi
n
anın  fikrincə
  Rusiyada 
uşaqlara qarşı hə
r il 7-
8 min  seksual zorlama halının olduğu və
 
bununla bağlı 
cinay
ət işlərinin açıldığı məlumdur. Əslində
  is
ə

real faktların bundan da çox 
olduğu  şübhə
 
doğurmur.  Rusiya  statistikasına  görə

seksual  zorakılıq 
qurbanları  olan  uşaqların  70%
-
i  öz  qohumları  və
 
tanışları,  28%
-i  is
ə
 
valideynl
ə
ri  v
ə
  q
əyyumları  tə
r
ə
find
ə
n  bu  t
əcavüzə
  m
əruz  qalırlar. 
N.K.Asan
ovanın  yazdığına  görə
,   
üçdə
  ikisi    ail
ə
 
şə
raitind
ə,  yalnız  üçdə
  biri 
ail
ə
d
ə
n k
ənar şə
raitd
ə
 
baş verir.
 
Q.İ.Q
indin  v
ə
  O.B.Duxova  qeyd  edir  ki,  son  5  ild
ə
 
Rusiyada  uşaq  və
 
valideynl
ə
r
ə
 
qarşı yönəlmiş seksual zorakılıq halları 12,5 də
f
ə
 
artmışdır. 
 
Xarici  ölkə
l
ə
rd
ə
  d
ə
  bu  sah
ə
d
ə
  v
ə
ziyy
ət  ağırdır.  ABŞ
-da  h
ə
r  il  150-200 
min  bel
ə
  hadis
ə
 
baş  verir.  Zorlamaya  məruz  qalan  uşaq  və
  yeniyetm
ə
l
ə

arasında zə
r
ər çəkmişlə
rin 12%-
i  12 yaşadə
k, 25%-i 13-
17 yaşlarındadır. 
 
Ail
ə
daxili  zorlamalara  m
əruz  qalanların  yalnız  2%
-I,  ail
ə
d
ə
nk
ə
nar 
zorlama halında isə
 
6% uşaq bu barə
d
ə
 m
ə
lumat verir, 
ə
ks
ə
riyy
ə
t is
ə
 
bu faktı 
cizli  saxlayırlar.  İ.S.Kon  qeyd  edir  ki,  uşaqların  seksual  hücumlara  mə
ruz 

 
269 
qalması  cə
miyy
ə
tin  m
ə
n
əvi  düşkünlüyü 
v
ə
 
deqradasiyasının  ə
lam
ə
tidir.  Bu 
halların  çoxu  yaşlı  və
 
seksual  baxımdan  xə
st
ə
  adamlar  t
ə
r
ə
find
ən  törə
dilir. 
Seksual  xarakterli  zorakılıq  adə
t
ən  kasıb  və
  natamam  ail
ə
l
ə
rd
ə,  uşağın 
aldanılması  yolu  ilə
 
baş  verir,  uşaq  seksual  təcavüzün  passiv  obyektinə
 
çevrilir. Uşaqlara qarşı seksual zorakılığın intim cinsi ə
laq
ə
d
ən başqa, qeyri
-
kontakt 
formaları  da  mövcuddur  ki,  bunlar  da  seksual  zorakılıq  ə
lam
ə
tl
ə
ri 
hesab olunur.  

  n
əvaziş,  tumarlama,  öpüş,  uşağın  bə
d
ə
ninin  intim  hiss
ə
l
ə
rin
ə
  gizli 
şə
kild
ə
 (m
ə
s
ə
l
ən, çimə
rk
ə
n) toxunma; 

 
uşağın cinsiyyət orqanların tamaşa etmə
k; 

  soyunma v
ə
 geyinm
ə
 
zamanı uşağın müşahidə
 edilm
ə
si; 

 
öz çılpaq bə
d
ənini uşağa nümayiş etdirmə
k; 

 
baxışlar, mülahizə
l
ə
r v
ə
 seksual ifad
ə
l
ə
rl
ə
 
uşağa yanaşma;
 

 
uşağın yanında intim münasibə
td
ə
 olmaq; 
Psixoloqların  fikrincə,  uşaqlar  hə
m  m
ə
kt
ə
bd
ə
,  h
ə
m  d
ə
  ail
ə
d
ə
 
müxtə
lif 
zorakılıqlara mə
ruz qa
lırlar.  
M
ə
kt
əb zorakılığı
 
zorakılığın
 
xüsusi növü olub, 
müə
lliml
ə
rl
ə
 
uşaqlar arasında baş verə
n v
ə
 
uşağa qarşı yönəlmiş emosional 
v
ə
  fiziki  xarakterli  t
ə
sirl
ə
rd
ə
n  ibar
ə
t  h
ə
r
ə
k
ə
tl
ə
rdir.    Bu  t
ə
sirl
ə
r  n
ə
tic
ə
sind
ə
 
zorakılıq qurbanı olan uşağın psixoloji və
ziyy
ə
ti  pisl
əşir. Mə
kt
ə
bd
ə
 
uşaqların 
qarşılaşdığı  fiziki  zorakılığa
 
ə
sas
ə

aşağıdakılar  aiddir:  döymə
,  z
ə
rb
ə
 
endirm
ə

əşyaların ə
lind
ən alınması və
 xarab edilm
ə
si.  
Uşaqlara  qarşı  mə
kt
ə
bd
ə
 
göstə
ril
ən  emosional  zorakılıq  onların 
emosional 
durumunun 
pisl
əşmə
sin
ə

g
ə
rginliyinin 
artırılmasına  və
 
alçaldılmasına  yönəlmiş  antipedaqoji  hə
r
ə
k
ə
tl
ə
rdir.  Bunlara  istehza  v
ə
 
lağaqoyma, lə
q
əb, yapışdırma, sə
b
ə
bsiz olaraq sonsuz x
ə
b
ərdarlıqlar, qeyri 
-
obyektiv qiym
ə
tl
ə
ndirm
ə
, m
əsğə
r
ə
y
ə
 
qoyma, başqa uşaqların yanında tə
hqir 
etm
ə

ə
lind
ə
kini zorla alma, t
ə
cridetm
ə, yoldaşları ilə
 bir partada oturmaqdan, 
m
ə
d
ə
ni-
kütlə
vi  t
ə
dbirl
ə
rd
ə
 
iştirakdan  mə
hrum  etm
ə
  v
ə
  s
.  daxildir.    Sağlam 
m
ə
n
ə
vi 

psixoloji  iqlim  olmayan  ist
ə
nil
ə
n  m
ə
kt
ə
bd
ə
  h
ər  bir  uşaq  bu  və
  ya 

 
270 
dig
ər zorakılıqdan  sığortalı d
eyildir.  Ad
ə
tin  h
ər hansı bir cə
h
ə
t
ə
 
görə
 
başqa 
uşaqlardan  zəif  olanları  həmyaşıdların  və
 
böyüklərin    daha  çox  zorakı 
t
ə
sirl
ərinin  qurbanı  olurlar.  Bu  xoşagə
lm
əz  halın  yaranması  aşağıdakı 
amill
ə
rl
ə
 
bağlıdır.
 

 
uşağın    fiziki  qüsurları.  Eynə
k  taxan, 
eşitmə
  v
ə
  h
ə
r
ə
k
ət  qüsurları  olan 
uşaqlara daha çox zorakılıq göstə
rilir. Onlar ad
ə
t
ən zorakılıq qarşısında 
aciz v
ə
 
müdafiəsiz qalırlar;
 

 
uşağın  davranış  xüsusiyyə
tl
ə
ri.  Ad
ə
t
ən  qapalı  (int
roverd  v
ə
  fleqmatik) 
v
ə
 
impulsiv  davranışlı  uşaqlar  mə
kt
ə
bd
ə
  aqresiya  v
ə
  istehzaya  daha 
çox
  m
əruz  qalırlar.  Hipera
k
tiv  davranışlı  uşaqlar  başqalarının  ―işinə‖ 
qarışır,  söhbə
tin
ə
 
müdaxilə
  edir,  oyunda 
növbəni  pozmağa  meylli  olur 
v
ə
 
buna görə
 d
ə
 
başqaları tə
r
ə
find
ən ―cavab zə
rb
əsi‖ almış olurlar;
 

 
uşağın xarici görkə
mi: h
ədsiz, kök və
 a
rıq, kürən saçlı, çil sifətli, qabarıq 
qulaqlı, uzun burunlu, doşan dodaqlı, əyri ayaqlı, baş quruluşu qeyri adi 
olan uşaqlar;
 

  sosial  v
ərdişləri  inkişafdan  qalmış  uşaqlar  (nitqi  qüsurlu,  pə
lt
ə
k, 
k
ə
k
ə
l
ə
y
ə
n, s
ə
liq
ə
siz v
ə
 s.); 

  m
ə
kt
ə
bd
ən  qorxan  uşaqlar.  Adə
t
ə

özlə
ri  oxuyark
ə
n  m
ə
kt
ə
bd
ə
 
ingidilmiş  valideynlər  öz  uşaqlarında  mə
kt
əb  haqqında  qorxulu 
t
əəssüratlar  oyadırlar.  Pis  müə
lliml
ə
r,  pis  qiym
ə
tl
ər  uşaqda  qorxu 
yaradır.  Mə
kt
ə
bd
ə
n  qorxan  h
ər  bir  uşaq  özünə
 
qarşı  inamsız  olur  və
 
h
əmyaşıdlarının zorakılıq obyekti
n
ə
 
çevrilir;
 

  kollektivd
ə
 
yaşamaq təcrübəsi olmayan uşaqlar (ev uşaqları)
.  M
ə
kt
ə
b
ə
  
daxil  olanad
ək  uşaq  tə
rbiy
ə
 
müə
ssis
ə
l
ə
rin
ə
  getm
ə
y
ən  uşaqlar  uşaq 
kollektivl
ə
rind
ə
 
yaşamaq  və
  f
ə
aliyy
ət  göstə
rm
ək  üçün  zə
ruri 
v
ərdişlə
rd
ə
n m
əhrum olur, ünsiyyət çə
tinlikl
ə
ri il
ə
 
qarşılaşırlar;
 

  x
ə
st
ə
likl
ə
r.    U
şaqlarda  olan  ep
ilepsiya,  epurez  (sidikburaxma)  v
ə
  nitq 
qüsurlarının
  h
əmyaşıdları tə
r
ə
find
ən lağa qoyulması onlarda dalğınlığa 
v
ə
 
psixoloji sarsıntıya sə
b
ə
b olur; 

 
271 

 
intelektin  aşağı  sə
viyy
ə
d
ə
 
olması  və
  t
ə
limd
ə
 
çə
tinlikl
ə
r.  U
şağın 
qabiliyy
ə
tl
ərinin  aşağı  sə
viyy
ə
d
ə
 
olması  onun  təlim  uğursuzluqlarını 
şə
rtl
ə
ndir
ə

ə
sas  s
ə
b
ə
bl
ə
rdir.  T
ə
limd
ə
 
uğursuzluqlar  uşaqlarda  aşağı 
özünüqiymə
tl
ə
ndirm
ə
y
ə
 s
ə
b
əb olur. ―Mən hamıdan zə
if
əm‖; ―Mən çə
tin 
ki,  düzə
l
əm‖  və
  s.  bel
ə
 
uşaqlar  arasında  mə
kt
əb  zorakılığı
na  m
ə
ruz 
qalanlara daha çox  təsadüf olunur. 
 
Psixoloqların  tədqiqatları  sübut  edir  ki,  südə
m
ər  yaş  dövründə
  ana 
t
ə
r
ə
find
ən  lazımi  qayğı  və
  n
əvazişlə
 
ə
hat
ə
  olunmayan  v
ə
  valideynl
ə
rin
ə
 
bağlılıqdan məhrum olmuş “sosial yetim”
 
uşaqlar normal ailə
l
ə
rd
ə
 
böyüyə

uşaqlara nə
z
ə
r
ən zorakılığa daha çox meylli olurlar.
 
Uşaqda  zorakı  ə
lam
ə
tl
ərin  formalaşmasına  təsir  göstə
r
ə
n  amill
ə

içə
risind
ə
 ail
ədaxili münasibə
tl
ə
rin d
ə
 rolu 
böyükdür.
 
Bu baxımdan aşağıdakı 
ail
ə
 tipl
ə
rind
ə
 
zorakılığa meyilli uşaqların yetişməsi daha yüksə
kdir; 
1.  Natamam ail
ə
l
ə
r; 
2. 
Ananın həyata neqativ münasibə
t b
ə
sl
ə
diyi ail
ə
l
ə
r; 
3.  Avtoritar ail
ə
l
ə
r; 
4. 
Konfliktli ailələr;
 
5. 
Genetik cəhətdən zorakılığa meyilli olan ailələr
 
 
2.5.3. Yetim v
ə
  valideyn himay
ə
sind
ə
n m
ə
hrum 
edilmiş uşaqlara 
psixoloji yar
dımın təşkili mə
s
ə
l
ə
l
ə
ri 
 
Uşağın  yetimliyi
  c
ə
miyy
ətin  ağır  sosial  problemlə
rind
ə
n  biridir.  Ail
ə
d
ə
 
boşanma  və
  ya  valideynl
ərin  vaxtsız  ölümü  kiçik  yaşlardan    uşaqların 
yetimliyin
ə
 s
ə
b
ə
b olan 
əsas amil hesab olunur. Yetimlik uşağın  fiziki, psixi o 
cümlə
d
ə

emosional  inkişafına  mə
nfi  t
əsir  göstərir.  Valideyn  qayğısının  və
 
emosional  yaxınlığın    itmə
sin
ə
  s
ə
b
əb  olan  yetimlik    uşağın    fiziki
-maddi  v
ə
 
emosional t
ə
l
əbatlarının təmin olunmasında çə
tinlikl
ər yaradır.
 

 
272 
 
Uşağın  valideynlə
rl
ə
 
bağlılığı  onun  şə
xsiyy
ə
tinin 
normal  inkişafının  ə

mühüm  amili  və
  z
əruri  şə
rtidir.  Ail
ə
d
ə
,  valideynl
ə
rin 
ə
hat
ə
sind
ə,  onların 
gündəlik  qayğısı  mühitində
 
böyüyən  uşaqda  təhlükə
sizlik  v
ə
  inam  hissi 
formalaşır. Uşağa kiçik yaşlarından göstə
ril
ə
n qulluq, n
əvaziş, daimi ünsiyyə

onun    valideynl
ə
r
ə
 
bağlılığının  əsas  amilidir.  Ana  uşağı  fiziki  və
  emosional 
qayğıdan  mə
hrum  ed
ə
rs
ə,   uşaqda ona  qarşı    bağlılıq  hissi zə
ifl
ə
m
ə
sin
ə
  v
ə
 
inamın  itmə
sin
ə
  s
ə
b
ə
b  ola  bil
ər.  Psixoloqların  fikrincə
,  aylarla  n
ə
n
ə
nin 
yanında  qalan  və
  ya  onun  himay
ə
sin
ə
  verilm
iş  iki  yaşlı  uşağın  inkişafında 
artıq müə
yy
ə
n t
əhlükə
 
yaranmış olur.
 
 
Çağalıq  və
 
körpəlik    dövründə
 
emosional  baxımdan  pis  rəftar  edilmiş 
uşaqda ziddiyyə
tli ist
ə
kl
ər baş qaldırır: bir tə
r
ə
fd
ə
n o daim valideynl
ə
rl
ə
 birg
ə
 
olmaq ist
ə
yir, dig
ə
r t
ə
r
ə
fd
ə
n bu yax
ınlıqdan yaranacaq  cə
za onu  qorxudur. 
Bu  is
ə,  artıq  ailə
d
ə
 
uşağa  qarşı  körpə
   
yaşlarından  fiziki  və
  emosional-
psixoloji  zorakılığın  başlandığına  işarədir.  Ayaq  açıb  yeriyən  uşaqlar  onlarla 
pis  r
ə
ftar  edildiyin
ə
,  daim  haray-
qışqırığa  məruz  qaldıqlarına  gö
r
ə
 
mümkün 
q
ə
d
ə
r valideynl
ə
rd
ən qaçmağa, onlardan uzaq olmağa çalışırlar. Belə
 
uşaqlar 
daim qorxu içində
 
olduqlarına görə
 bir yerd
ə
 
donuq şə
kild
ə
 oturur, t
əlaş içində
 
ətrafda  baş  verə
  bil
ə
c
ə
k  dava
–haraydan  ehtiyatlanırlar.  Onlar  ətraflarındakı 
h
ər şeydə
n  qo
rxur, yaşlılara qarşı inamsız olurlar. Daim pis rəıftarla üzləşə

bel
ə
 
uşaqlarla ünsiyyət yaratmaq çox çə
tin olur. 
 
Yetim  uşaqlar  və
  valideyn  himay
ə
sind
ə
n  m
əhrum  edilmiş  uşaqlar  üç 
yaşınadək uşaq evlə
rind
ə
,  sonralar  is
ə
 
internat tipli müə
ssis
ə
l
ə
rd
ə
  t
ə
rbiy
ə
 
olunurlar.  Fiziki  v
ə
  psixi  c
ə
h
ə
td
ən  sağlam  uşaqlarla  yanaşı,  psixi  və
  fiziki 
c
ə
h
ə
td
ən  qüsurlu  uşaqlar  üçün  də
 
ayrıca,  xüsusi  tipli  internat  mə
kt
ə
bl
ə
ri 
d
ə
 
mövcuddur. 
 
 
Bel
ə
 
müə
ssis
ə
l
ə
rd
ə
  t
ə
rbiy
ə
 
olunan  uşaqların  ünsiyyə
t  dair
ə
si  m
ə
hdud 
olduğu  üçün    onlar  d
aim  m
ə
h
ə
bb
ə
t
ə
,  diqq
ə
t
ə
  v
ə
 
qayğıya  xüsusi  ehtiyac 
duyurlar.  Onlar  sosial  c
ə
h
ə
td
ən  xüsusi  qrup  uşaqlar  kimi  seçilir,  tə
rbiy
ə
 
olunduqları  müə
ssis
ə
d
əki  uşaqların  eyni  taleyə
 
malik  olduğunu  də
rk  edirl
ə
r. 

 
273 
Yad,  müə
ssis
ə
d
ə
nk
ənar  adamlar  arasında  bir
-
birini  müdafiə
  ets
ə
l
ə
r  d
ə
,  
müə
ssis
ə
  daxilind
ə
  bir-biri  il
ə
 
münasibə
tl
ə
rind
ə
  kobudluq  v
ə
  h
ə
tta  q
ə
ddar 
r
əftar  hallarına  tez
-tez  rast  g
əlinir.  Bu  mövqenin  və
  r
ə
ftar  t
ə
rzinin 
yaranmasının  ə
sas  s
ə
b
ə
bi  h
ər  şeydə

ə
vv
əl  uşağın  qapalı  mühitdə
  t
ə
rbiy
ə
 
olunması,  emosional  və
ziyy
ə
tinin  daim  qeyri-
stabil  olması,  nəvaziş  və
 
qayğıya  olan  tə
l
əbatın  ödə
nilm
ə
m
ə
sidir.  Bel
ə
 
mühitdə
 
böyüyən  uşaqlarda 
ə
l
əbaxımlıq,  istihlakçılıq  psixologiyası,  mə
suliyy
ə
tsizlik  hissl
əri  daha  güclü 
inkişaf edir, intizam formal xarakter daşıyır. 
 
 
Uşaq evlə
rind
ə
 v
ə
 internat tipli m
ə
kt
ə
bl
ə
rd
ə
 
böyüyən uşaqlar üçün 
psixi 
deprivasiya 
halları
-h
ə
yati  vacib  t
əlabatların  tə
min  edilm
əsi  imkanlarından 
m
ə
hrum  olma  v
ə
 
ya  onların  məhdudluğu  halı  sə
ciyy
əvidir.  Deprivasiyanın 
depressiya, qorxu, h
ə
y
əcanlılıq, intelektual dalğınlıq kimi sindromlarına yetim 
uşaqlarda daha çox təsadüf olunur. 
 
H
ə
l
ə
 1760-ci ild
ə
 
İspan yepiskop

larından biri yazmışdı ki, yetim 
 
evl
ə
rind
ə
 
uşaqlar kə
d
ə
rli olur v
ə
  
k
ə
d
ər çə
kdikl
əri üçün ölürlə
r. Bu  
faktın mə
nfi elmi n
ə
tic
ə
l
ə
ri XX  
ə
srd
ə
 
qapalı uşaq müə
ssis
ə
l
ə
rinin  
şə
b
ə
k
əsinin genişlə
nm
ə
si il
ə
  
ə
laq
ədar olaraq öz təsdiqini tapmış
                                               
ġə
kil 31  
oldu.  Bu  fenomen  ilk  d
ə
f
ə
 
sistemli  şə
kild
ə
  amerikan  t
ədqiqatçı  R.Ş
pits 
t
ə
r
ə
find
ə
n  t
əhlil  edilmiş  və
 
o  bunu,    ―qospitalizm‖  fenomeni  adlandırmışdır. 
R.Ş
pitsin k
əşfinin mahiyyə
ti  ondan  ibar
ət idi ki, qapalı uşaq müə
ssis
ə
l
ə
rind
ə
 
uşaqlar  yalnız  pis qidalanma,  tibbi  xidmə
td
ə
n  v
ə
  bel
ə
 
müə
ssis
ə
l
ə
rin  spesifik 
şə
raitind
ə
n  deyil,  h
ə
m  d
ə
 
yoxsul  stimul  mühitində

əzab  çə
kirl
ə
r.  Yetim 
evl
ə
rind
ə
n  birind
əki  şə
raiti  t
ə
svir  ed
ən  R.Şpits
 
qeyd  edirdi  ki,  körpə
 
uşaqlar 
15-
18  aylığa  kimi  şüşə
 
qutunun  içində
 
yatırdılırdı.  Onlar  özlə
ri  s
ə
rb
ə
st  ayaq 
üstə
  qalxanad
ək    başları  üstündəki  tavandan  başqa  heç  nə
 
görə
  bilmirdil
ə
r. 

 
274 
Ə
trafda 
is
ə
 
p
ə
rd
ə
l
ər 
asılmışdı. 
Onların 

r
ə
k
ə
tl
ə
ri 
yataqla 
m
əhdudlaşdırılmışdı. Oyuncaqlar isə
  olduqca  az  idi.  Psixoloq  v
ə
 
pediatrların 
fikrinc
ə
,  t
əcrid  olunmuş,  belə
 
Yüklə 2,34 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   47




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin