Ii hiSSƏ t ə hsil sistemind ə psixoloji xidm



Yüklə 2,34 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə39/47
tarix01.01.2017
ölçüsü2,34 Mb.
#4244
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   47

nuklear tipli (ata-ana v
ə
 
uşaqlar) olduğuna görə

bel
ə
  ail
ə
l
ə
rd
ə
  valideynl
ər  uşaqların  tə
rbiy
ə
si,  ail
ə
  probleml
ə
rinin 
h
ə
llind
ə,  uşaqların    bağçaya  və
  m
ə
kt
ə
b
ə
 
aparılmasında  çə
tinlikl
ə
rl
ə
 
qarşılaşırlar.  Belə
  probleml
ər  daha  çox  azyaşlı  uşaqları  olan  işlə
y
ə
n  
anaların    ailə
  h
əyatında  özünü  göstərir.  Şübhəsiz  müasir  ailə
d
ə
    bel
ə
  
halların  olması cə
miyy
ə
tin problemidir. 

  Ail
ə
 
üzvlərinin doğum  göstə
ricil
əri hesabına azalması həm şə
h
ə
r, h
ə

d
ə
  k
ə
nd  ail
ə
l
ə
rind
ə
 
müşahidə
  olunan 
ə
sas  demoqrafik  problemdir. 
Bunun  s
ə
b
ə
bl
əri  çoxcə
h
ə
tli  v
ə
 
mürə
kk
ə
bdir:  valideynl
ərin  işlə
m
ə
si, 
m
ə
kt
ə
b
ə
q
ə
d
ər  uşaq
-t
ə
rbiy
ə
 
müə
ssis
ə
l
ərinin  azlığı,  uşağın  tə
rbiy
ə
si  v
ə
 
ona  qulluq  üçün    maddi  xə
rcl
ərin    yüksək  olması,  qadın
-
ananın  
qayğılarının çoxluğu, ailə
nin m
ə
nzil- m
əişət şə
raitinin 
əlverişsiz olması,  
valideynl
ərin ―özü üçün yaşamaq‖  və
 s. kimi eqoistik meyll
ə
ri. 

 
Boşanma    hallarının  artması.  Psixoloq  və
 
sosioloqların  fikrincə

s
ə
b
ə
bind
ən asılı olmayaraq bütün hallarda boşanma uşağın psixikasına 
sarsıdıcı  zə
rb
ə
  vurur.  Statistik  m
əlumatlara  görə,  boşanmanın    90%
-
ə
 
q
ə
d
ə
ri  ail
ə
 
cütlüyünün    birinci  üç  ilində
 
baş  verir.  Bunun  ə
sas  s
ə
b
ə
bi 

 
280 
cütlüklə
rin  ail
ə
  h
əyatına  hazır  olmaması,  məişə
t  h
əyatını  qura 
bilm
ə
m
ə
si v
ə
 n
ə
tic
ə
d
ə
 ail
ə
 
münaqişə
l
ərinin yaranması ilə
 
bağlıdır. 
 

  T
əkuşaqlı  ailə
l
ərin  sayının  artması.  Təkuşaqlı  ailə
 
uşağı  ün
siyy
ə
t  v
ə
 
kollektiv f
ə
aliyy
ə
t t
əcrübə
sinin  
ə
ld
ə
 edilm
əsi baxımından  böyük çə
tinlik 
qarşısında  qoyur.  Belə
 
uşaqlar  böyük  bacı  və
 
qardaşın  himayə
sind
ə

m
ə
hrumdur. Bel
ə
 ail
ə
l
ə
rd
ə
 
uşaq ailə
nin m
ə
rk
ə
zi fiqurudur, ail
ənin bütün 
diqq
əti,  qayğı  və
  n
əvazişi  ona  yönə
ldildiyind
ə
n  bel
ə
 
uşaqlarda 
infantil 
ə
lam
ə
tl
ə
r
, eqoizm, kollektivçilik hisslə
rinin o
lmaması özünü  göstə
rir. 
 
Aydındır  ki,  uşağın  normal  psixi  inkişafı,  onun  şə
xsiyy
ə
tinin 
formalaşması    ə
h
ə
miyy
ə
tli  d
ə
r
ə
c
ə
d
ə
  ail
ə
  t
ə
rbiy
əsi  üslubundan  asılıdır.  
Psixoloqlar  bel
ə
  hesab  edirl
ər  ki,  uşağın  şə
xsiyy
ətinin  inkişafında  
valideynl
ərin uşağa münasibə
ti v
ə
 n
ə
zar
ə
tin xarakteri 
ən mühüm amillə
r kimi 
n
ə
z
ə
rd
ən  keçirilə
  bil
ər.  Bu  baxımdan  valideynlər  üç  əsas  qrupa  ayrılır: 
demokratik, avtoritar v
ə
 liberal valideynl
ə
r. 
 
Demokratik  t
ə
rbiy
ə
 
üslubu
    ail
ə
d
ə
 
uşağa  qarşı  münasibə
td
ə
  f
ə
al 
ə
m
əkdaşlığa əsaslanır. Demokratik valideynlə
r ail
ə
d
ə
 
öz uşaqlarına sə
rb
ə
stlik 
verir,  onların  şə
xsiyy
ə
tin
ə
 
hörmə
t  b
ə
sl
əyir,  isti  münasibət  göstə
rirl
ə
r.  Onlar 
uşaqlara  qarşı  tə
tbiq  edil
ə
n  c
ə
zalardan  maksimum  d
ə
r
ə
c
ə
d
ə
   
uzaq  olmağa 
çalışırlar.  Demokratik  tə
rbiy
ə
   
mühitində
 
uşaqların    azad  inkişafı,    fəallıq  və
 
yaradıcı  qabiliyyə
tl
ərinin  inkişafı  üçün  əlverişli  şə
rait  t
əmin  olunduğundan, 
bel
ə
  ail
ə
l
ə
rd
ə
 
böyüyən  uşaqlarda  başqa  adamlarla  ə
m
əkdaşlıq  etmə

qabiliyy
ə
tl
əri  yüksə
k  s
ə
viyy
ə
d
ə
 
inkişaf  edir,    onların  başqa  adamlarla 
münasibə
tl
ər qurmaqda ünsiyyət çə
tinlikl
ə
ri olmur. 
 
Demokratik  t
ə
rbiy
ə
 
üslubunun hakim olduğu ailə
l
ə
rd
ə
 
uşağa və
 ail
ə
nin 
dig
ər  üzvlə
rin
ə
 
qarşı 
humanist  d
ə
y
ə
rl
ə
r
,  qarşılıqlı  hörmə
t,  sevgi  v
ə
 
m
ə
h
ə
bb
ə
t hissl
əri daha üstün mövqeyə
 malik olur. 
 
Müasir  cə
miyy
ə
td
ə
  avtoritar  t
ə
rbiy
ə
 
üslubunun
 
hökm    sürdüyü  
ail
ə
l
ə
r
ə
   
daha çox  təsadüf  olunur.    Avtoritar  valideyinlər    uşaqlardan  onların  
t
ə
l
ə
bl
ərini  sözsüz  və
  qeyri-
şə
rtsiz,  qeyri-m
ə
ntiqi    olaraq    q
ə
bul    edilm
ə
sini, 

 
281 
qayda-qanuna    tam   
ə
m
ə
l  edilm
ə
sini,  ail
ə
   
ə
n
ə
nl
ə
l
ə
rin
ə
    v
ə
  valideyinl
ə
rin 
nüfuzuna  tabe  olmalarını tə
l
ə
b  edirl
ə
r. Qeyd  etm
ək  lazımdır  ki, avtoritar  
t
ə
rbiy
ə
      ciddi    sur
ə
td
ə
    m
əcburi    intizama  yönəlmiş
    t
ə
rbiy
ə
dir.  Bel
ə
  
ail
ə
l
ə
rd
ə
 avtoritar  t
ə
rbiy
ə
  
üsulları eyni vaxtda  valideyinlərin uşaqlara  qarşı   
soyuq    münasibə
ti    il
ə
     
çulğalaşdıqda,    uşaqlarda    aqressivliyə
    v
ə
  
konfiliktl
ə
r
ə
    c
ə
hd    daha    tez-
tez    müşahidə
    olunur.    Avtoritar    ail
ə
l
ə
rd
ə
n   
çıxmış  uşaqlar   yeni  hə
yat  
şə
raitin
ə
   
uyğunlaşmaqda  çətinlik  çə
kirl
ə
r.  El
ə
  
avtoritar  ail
ə
l
ə
r
ə
  d
ə
 t
əsadüf  olunur  ki,  orada  valideyinlər  uşağın  gə
l
ə
c
ə
yi  
üçün    hədsiz    narahatçılıq    keçirdiklə
rind
ə
n  bir  t
ə
r
ə
fd
ən  övladlarına  isti   
münasibət    göstə
rir,  dig
ə
r    t
ə
r
ə
fd
ə
n    is
ə
   
onların    hər    addımını    izlə
yir  v
ə
 
n
ə
zar
ə
t   edirl
ə
r.  Bel
ə
  ail
ə
l
ə
rd
ən çıxmış  uşaqlarda  təşəbbüskarlıq  olmur,  
onlar  qapalı, qə
tiyy
ətsiz,  müti,  ünsiyyə
tsiz,   infantil v
ə
  eqosentrik  t
ə
bi
ə
tli 
olurlar. 
Bir  çox  ailə
l
ə
rd
ə
 
uşaqların  gün  rejimi  düzgün  planlaşdırılmadığından 
onlar  yaşlarına  uyğun  olmayan  televiziya  verlişlə
rin
ə
  v
ə
  seriallara  h
ə
dsiz 
maraq göstə
rir v
ə
 
onlardan ayrıla bilmirlə
r. 
 
Psixoloqlar liberal   t
ə
rbiy
ə
  
üslubuna
   
 malik  olan valideyinl
əri xüsusi  olaraq   
 
f
ə
rql
ə
ndirm
ə
kl
ə
  
yanaşı,   belə
  t
ə
rbiy
ə
    
 
üslubunun  da  zə
r
ərli  olduğu  qə
na
ə
tin
ə
  
 g
əlmişlər.   Uşaqlara  qarşı  laqeyid  və
  
 
etinasız  olan  valideyinlər övladlarına  heç 
                                 
ġə
kil   33
  
bir  isti  n
ə
f
ə
s,   lazimi  diqq
ət, qayğı  və
  n
ə
zar
ə
t  
göstə
rm
ə
diyind
ə
n,   onlar   
nec
ə
  deyirl
ər ―özbaşına‖   böyüyürlər.  Onlarda  bu  baxımsızlıq hüquqa  zidd  
ə
m
ə
ll
ə
r
ə
  q
ə
d
ər ciddi davranış  pozğunluqlarının  yaranmasına  gətirib çıxara  
bil
ə
r. T
əsadüfi  deyildir  ki, azyaşlı  cinayə
tkarlar  v
ə
  qanunpoz
anlar  arasında  
m
ə
hz  bel
ə
  ail
ə
l
ə
rd
ən  çıxmış  uşaqlar  çoxluq  təşkil  edir. 
 
 
Uşaqların    ailə
    t
ə
rbiy
əsi    işində
        valideyinl
ərin    qarşılaşdığı    ə
sas  
çə
tinlikl
ə
r   yeniyetm
ə
l
ərin  böyüdüyü  ailə
l
ə
rd
ə
  
özünü  biruzə
  verir. T
ə
rslik,  
hövsə
l
ə
sizlik,  s
özəbaxmazlıq  və
  
kobudluq  çə
tin yeniyetm
ə
 
yaşlı  dövrünün  

 
282 
tipik  xüsusiyyə
tl
ə
ridir.  Yeniyetm
ə
l
ərin  bu  cür  davranışı  öz 

özlüyündə
 t
ə
bii  
olaraq    meydana      g
ə
l
ən yaş böhranının  simptomlarıdır.   Çox  vaxt isə
  bel
ə
 
qarşıdurma halları və
 konfliktl
ə
r y
aşlıların yeniyetmənin müstə
qillik c
ə
hdl
ə
rinin 
anlamadığından, onun şə
xsiyy
ə
tin
ə
 
qarşı hörmətsiz münasibə
tind
ən  törə
yir. 
Yeniyetm
ə
 n
ə
 q
ə
d
ər böyükdürsə, o,  azadlığının məhdudlaşdırılmasına qarşı 
bir  o  q
ə
d
ər  dözümsüzdür.    Məlumdur  ki,    bir  çox  valideynlə
r  yeniyetm
ə
nin 
dostluq  etdiyi  yaşıdları  haqqında    öz  rə
yl
ə
rini  avtoritar  formada  bildir
ə
r
ə
k, 
onun maraqlarına təsir göstə
rm
ə
y
ə
 
çalışırlar. Bə
z
ə
n is
ə
 valideynl
ə
r yeniyetm
ə
 
övladlarının  mə
ktub v
ə
 
gündə
likl
ərini, telefon mesajlarını xə
lv
ə
t oxuyur, buna 
haqları
 
olduğunu  söylə
yirl
ə
r.  Yeniyetm
ə
l
ə
r  is
ə,  onların  sirlərini  öyrə
nm
ə
y
ə
 
c
ə
hd  ed
ə
n,    h
əyatlarına  soxulan  adamları    heç  də
 
xoşlamırlar.
  Ail
ə
d
ə
 
yeniyetm
ə
y
ə
 
qarşı  belə
 
münasibə
t    onun  valideynl
ə
rd
ə
n    ruh
ə

uzaqlaşmasına, ünsiyyə
t v
ə
 
ə
laq
ə
l
ə
rin  itirilm
ə
sin
ə
 g
ə
tir
ib çıxarır.  Aydındır ki, 
ail
ə
d
əki  bütün  uşaqlara,  o    cümlə
d
ə
n  yeniyetm
ə
nin  h
ə
r
ə
k
ə
tl
ə
rin
ə
  n
ə
zar
ə
t  
valideynin  yalnız  hüququ  yox,  hə
m  d
ə
  v
ə
zif
ə
sidir.    B
ə
s  yeniyetm
ə
y
ə
  nec
ə
 
n
ə
zar
ə
t  etm
əli,    onun  qarşısında  hansı  tə
l
ə
bl
əri  qoymalı,  ona  necə
  optimal 
t
əsir göstə
rm
əli? Şübhə
siz ki, valideyn olan h
ə
r bir k
ə
si m
ə
hz bu suallar daim 
düşündürür.  Yeniyetmənin    valideyni  üçün    əsas  problem  uşağa  qarşı 
münasibə
tin,  ad
ət  edilmiş  müraciət  formalarının  dəyişdirilmə
sind
ə
n,  t
ə
r
ə
fl
ə

arasında  dialoqun  qurulmasından    ibarə
tdir.  Valideyn  yeniyetm
ə
 
övladı  ilə
 
münasibə
td
ə
  h
ər  şeydə

ə
vv
ə
l  psixoloji  m
ə
saf
əni  gözlə
m
ə
li
―üz 
açmamalı‖


p
ə
rd
ə
 
saxlamağı‖
 
bacarmalıdır.  Övladı  ilə
 
münasibə
td
ə
  optimal 
m
ə
saf
ə
ni  tapan  valideynl
ə
r  xeyirxah  m
ə
sl
ə
t
əhçi  olmaqla  yanaşı
,  eyni 
zamanda  öz nüfuzlarını qoruyub saxlayaraq tə
l
ə
bl
ə
rinin yerin
ə
  yetirilm
ə
sin
ə
 
nail olmağı bacarırlar.  Belə
 
münasibə
tl
ər  uşaq və
 yeniyetm
ənin şə
xsiyy
ə
tin
ə
 
hörmət  üzə
rind
ə
  qurula  bil
ə
r.  Yeniyetm
əni  öz  maraq  və
  meyll
ə
rind
ə
n, 
ehtiraslarından  avtoritar  tə
rzd
ə
  m
ə
hrum  etm
ə
k,  onu  ya
şıdlarından  tə
criq 
etm
ək heç də
 arzu edil
ə
n n
ə
tic
ə
nin 
ə
ld
ə
 edilm
ə
sin
ə
 
yol aça bilmə
z. 

 
283 
 
Müasir  ailə
  t
ə
rbiy
əsi  psixologiyasında  optimal    valideyn  mövqeyi
 
haqqında    tə
s
əvvürlər  yayılmaqdadır.  Uşaqların  tə
rbiy
ə
sind
ə
    valideynl
ə
rin 
mövqeyi  o halda optimal hesa
b edil
ə
 bil
ər ki, onlar uşağı başa  düşsün, ona 
isti  münasibət  göstə
rsin,    onu    obyektiv  qiym
ə
tl
ə
ndirsin  v
ə
  t
ə
rbiy
ə
 
işini  bu 
qiym
ə
tl
ə
ndirm
ə
y
ə
 
adekvat  qurmağı  bacarsın.  Əgə
r  valideyinl
ə
r  t
ə
rbiy
ə
 
işinin 
forma  v
ə
 
metodlarını  uşağın  həyatında  baş  verə
n  d
əyişik
likl
ə
rl
ə
 
düzgün 
uzlaşdıra  bilsə
l
ə
r  v
ə
  t
ə
rbiy
ə
  s
ə
yl
əri  uşağın  gə
l
ə
c
ə
k  h
əyatı  ilə
 
bağlı 
perspektivl
ə
r
ə
 
ə
saslanan  t
ə
l
əbkarlığa və
 
uşaq şə
xsiyy
ə
tin
ə
 
hörmə
tin optimal 
uzlaşdırılmasına ə
saslanarsa,  valideyinl
ə
rin t
ə
rbiy
ə
 
işində
 
optimal mövqeyin
-
d
ən danışmaq ola

 
Optimal  valideyin  mövqeyi  uşağın  xoşbə
xtliyin
ə
 
yönəlmişdir.  O, 
valideyinl
ə
rd
ə
n  t
ə
rbiy
ə
 
işində
 
yol  verilmiş  sə
hvl
ə
r
ə
  t
ənqidi  münasibə
t, 
demokratik prinsipl
ə
r
ə
 v
ə
 
uşağın hüquqlarına hörmə
tl
ə
 
yanaşmağı tə
l
ə
b edir. 
Bu is
ə
 
öz növbə
sind
ə
 
uşağa olan ə
sil m
ə
h
ə
bb
ə
t dem
ə
kdir. 
 
H
ər  bir  uşaq  lap  erkən  yaşlarından  valideynlə
rin  emosional  r
əğbə
t  v
ə
 
stimullarına  ehtiyac  hiss  edir.  Nəvaziş,  bə
y
ə
nm
ə
,  t
ə
qdir  etm
ə
  v
ə
  t
ə
rif 
uşaqlarda  öz  qüvvə
sin
ə
 
inam  yaradır.  Danlaq  və
 
qadağanlar  isə
 
ə
ksin
ə

uşaqda  ruh  düşkünlüyü,  bacarıqsız  və
  f
ə
ras
ətsiz  olması  haqqında 
t
ə
s
əvvürlərin  yaranmasına  sə
b
ə
b  olur.  Ail
ə
d
ə
  valideyn  n
əvazişi  almayan, 
sevgid
ən doymayan uşaqlar
 
bu boşluğu tə
rbiy
əçi və
 
müə
llimd
ə

ə
ld
ə
 etdiyi 
qayğı  və
  sevgi  il
ə
 
―doldurmağa‖  çalışır.  Uşağın  özünə
 
inamsızlığı  yalnız 
qorxa
qlığın deyil, hə
m d
ə
 
utancaqlığı

ə
sas s
ə
b
ə
bidir. Ad
ə
t
ən yüksək iddialı 
olması  ilə
 
tanınan  uşaqlarda  tə
k
əbbür  və
 
özündənrazılıq  halları  müşahidə
 
olunur. 
 
Bu  cür  uşaqların  davranışı    psixoloji  terminologiyada  “affektiv” 
davranış
 
adlanır.  Affektiv  uşaqlara  e
l
ə
  g
ə
lir  ki,  valideynl
əri  onları  sevmir. 
M
ə
kt
ə
bd
əki  uğursuzluqlar,  yoldaşlarının  tə
limd
ə
 
onları  qabaqlaması, 
ə
dal
ə
tsizlikl
ə
r  onlarda  d
ərin  sarsıntılara  sə
b
ə
b  olur.  Onlar  h
ə
r  vasit
ə
  il
ə
 
öz 
sinif  yoldaşlarının    diqqə
tini  c
ə
lb  etm
ə
y
ə,  müə
lliml
ə
rin  r
əğbə
tini  q
azanmağa 

 
284 
çalışsalar  da
,  buna  nail  ola  bilmirl
ər.    Affektiv    davranışlı    uşaqlar  ə
sas
ə
n  
valideyn  m
ə
h
ə
bb
ə
tinin  v
ə
 
qayğısının çatışmadığı, hə
dsiz t
ə
l
əbkarlıq və
  ciddi 
münasibətin  olduğu  ailə
l
ə
rd
ə
 
yetişirlə
r.  Bel
ə
  ail
ə
l
ə
rd
ə
  valideynl
ə
r  h
əmişə
  
özlərini  haqlı 
hesab  edir,  h
ə
tta  ail
ə
d
ə
 
uşaqlara  qarşı  münasibə
tin 
d
əyişdirilmə
sinin z
əruriliyi haqqında
 
psixoloqların və
 
müə
lliml
ərin tövsiyə
l
ə
rini 
q
ə
bul  etmirl
ər.  Onlar  müə
lliml
ə
rl
ə
  dia
loji  ünsiyyə
tl
ə
rd
ən  qaçır,  heç  kimin 
m
ə
sl
ə
h
ə
tl
ə
rin
ə
 
ehtiyaclarının olmadığını söylə
yirl
ər. Uşaqlara qarşı etinasızlıq 
çox vaxt ata və
 
ananın  şə
xsiyy
ə
tinin  f
ərdi xüsusiyyə
tl
əri, özünə
  v
ə
 
öz şə
xsi 
probleml
ə
rin
ə
 
münasibə
ti il
ə
 
bağlı olur. Valideynlərin uşaqlara qarşı  etinasız 
v
ə
 m
ənfi münasibətinin bir sıra sə
b
ə
bl
əri vardır: boşanma nə
tic
ə
sind
ə
 ail
ə
nin 
tamlığının  pozulması;  valideynlərin  uşağın  şə
xsiyy
ə
tin
ə
 
hörmət  qoymaması, 
uşağa  yaşına  uyğun 
olmayan  h
ə
dsiz  t
ə
l
əbkarlıqla  yanaşılması;  gücü 
çatmayan işlə
r
ə
 
sövq edilmə
si n
ə
tic
ə
sind
ə
 
uşağın ə
ld
ə
 etdiyi s
ə
viyy
ə
 il
ə
 qane 
olmamaq;  daim  uşağa  qabi
liyy
ə
tsiz  v
ə
 
bacarıqsız    olduğu  barə
d
ə
  t
ə
nqidl
ə

ünvanlamaq  və
  s.  Valideyn  m
ə
h
ə
bb
əti  mühitində
 
böyüyən  uşaqlarda  
müdafiə, özünə
 v
ə
 
öz qüvvə
sin
ə
 
inam hissi yüksə
k olur. Ail
ə
d
ə
 
mövqeyi qə
bul 
edil
ən uşaqlarda  ə
dal
ə
tlilik, q
ə
r
ə
zsizlik v
ə
 q
ə
bah
ə
tli h
ə
r
ə
k
ə
tl
ə
rin
ə
 
görə
 
günah 
hissi    formalaşır.  Əksinə
,  istehza  v
ə
 
gülünc  hə
d
ə
fin
ə
 
çevrilən  uşaqlar  daim 
sıxıntı içində
 olur, q
əmgin görünürlə
r. Onlar daim p
ə
rt edildiyind
ə
n utancaq v
ə
 
kinli  olur,    böyüyüb  sə
rb
ə
stlik 
ə
ld
ə
  etdikd
ə
n  sonra, 
uşaq  vaxtı  ona  edilmiş 
haqsızlıqlara  görə
    valideynl
ə
rin
ə
 
qarşı  soyuq  və
   
etinasız  münasibə

göstə
rirl
ə
r.  
 
Ail
ə
d
ə
  t
ə
rbiy
ə
 
işi  uşağın  mə
nafel
ə
rin
ə
 
yönə
lm
əli,  onun  hüquqlarına  və
 
şə
xsiyy
ə
tin
ə
 
hörmət  mühitinə
   
əsaslanmalıdır.  Çox  vaxt  ailə
d
ə
 
uşağın 
q
ə
bah
ə
tli h
ə
r
ə
k
ə
tl
ə
rin
ə
 
görə
 c
əzaların seçilmə
sind
ə
 valideynl
ər arasında fikir 
ayrılıqları  olur.  Tə
r
ə
fl
ə
rd
ə
n  biri  daha  k
ə
skin,  dig
ə
ri  is
ə
  daha  yum
şaq,  
uşaqlarda  incikliyə
 s
ə
b
ə
b olmayacaq  c
əzaya üstünlük verirlə
r. T
ə
rbiy
ə
 
üsulu 
kimi  c
ə
za  problemi  indi  d
ə
  pedaqoji  c
ə
h
ə
td
ən  fikir  ayrılığına  sə
b
ə
b    olan 

 
285 
probleml
ə
rd
ə
n  biridir.  H
ətta  dünyanın  elə
 
ölkə
l
əri  vardır  ki,  orada  uşaqlara 
qarşı heç bir cə
za t
ə
dbiri t
ə
tbiq olunmur.  
 
T
ə
rbiy
ə
 
üsullarından 
biri  kimi    c
əzanın  formasının    düzgün  seçilmə
si, 
onun uşağın yaş sə
viyy
ə
sin
ə
 v
ə
 q
ə
bah
ə
tli h
ə
r
ə
k
ə
tl
ə
rin
ə
 ad
ekvat olması ə
sas 
m
ə
s
ə
l
ədir.  Sinif  yoldaşının  ad  gününə
  getm
ə
kd
ə
n  m
ə
hrum  etm
ə
 
kiçik 
m
ə
kt
ə
blid
ə
  
inciklik hissi doğurduğu halda, yeniyetmə
d
ə
 
kobudluğa sə
b
ə
b ola 
bil
ə
r.  
Anaya qarşı kobudluq etdiyinə
  
görə
 
ata oğlunu onun üçün marağı 
 
olan televiziya veriliş
l
ə
rin
ə
  baxmaq- 
dan m
ə
hrum ed
ə
r
ə
k c
əzalandırdıqda
 
 bu kobudluq  daha s
ərt  şə
kild
ə
 
 
ataya qarşı yönə
l
ə
 bil
ə
r. Bu halda 
 yeniyetm
ə
y
ə
 
qarşı ə
n t
ə
sirli c
ə
za  
ananın oğluna qarşı soyuq  görün

m
əsi, ―yadlaşması‖ ola bilər. Çox 
   
 
 
 
 
Şə
kil  34 
vaxt  b
ə
zi  ail
ə
l
ə
rd
ə
 
uşaqlarda,    xüsusən  oğlanlara  qarşı  fiziki  cəzanın  
verilm
ə
sin
ə
 
haqq qazandırılır. Valideynlər öz uşaqlıqlarını xatırlayaraq  onları 
da valideynl
ə
rinin fiziki c
ə
h
ə
td
ə
n c
əzalandırdıqlarını, döydüklərini  söylə
yirl
ə
r. 
―Döyülmə
y
ən  düyüdən  aş  olmaz‖,  ―ata  şapalağı  dərmandır‖  kimi    zə
rb 
m
ə
s
ə
l
ə
l
ə
r
ə, atalar  sözlə
rin
ə
    istinad  edirl
ə
r.  Psixoloqlar  is
ə
  ail
ə
d
ə
 
uşaqların 
fiziki baxımdan  ağır cəzalandırılmasına  və
 
döyülmə
sin
ə

başqa sözlə
, fiziki 
zorakılığa  fə
rqli 
mövqedən  yanaşırlar.  Onların  fikrincə

ə
g
ə
r  valideynl
ə

uşaqlarını  döyürlə
rs
ə
,  dem
ə
li,  onlar  t
ə
rbiy
ə
  m
ə
qs
ə
dl
ə
rin
ə
 
çatmamışlar. 
Yaşlılar güclü olmaq imkanlarından istifadə
y
ə
 
əl atırsa, demə
li, t
ə
rbiy
ə
 
işində
 
ciddi  probleml
ər  vardır.  Belə
  c
əza  yaşlı  ilə
 
uşağın  bir
-birini  anlamaq 
imkanlarına  olan    son  ümüdi
  d
ə
  m
əhv  etmiş  olur.  Fiziki  cəza  alan  uşaqda 
c
ə
zaver
ən qarşısında qorxu ə
m
ə
l
ə
 g
əlir. Onun yanında özünü ə
d
ə
bli aparsa 
da, 
ətrafdakılara  qarşı  münasibə
td
ə
 
etinasız  və
 
saymaz  olur.  Uşaq  üçün  ə


 
286 
böyük  cə
za  onun  h
ə
r
ə
k
ə
tl
ə
rin
ə
 
görə
  valideynl
ə
rin  q
ə
mgin  v
ə
  m
ə
yus 
görünmə
l
ə
ridir.  
 
Alman psixoloqu İ.B. Hippenreyter  valideynlə
r
ə
 
uşaqla ünsiyyət zamanı 
aşağıdakı qaydalara ə
m
ə
l etm
əyi tövsiyə
 edir:  
1. 
Bütövlükdə
 
uşaqdan  deyil,  onun  ayrı
-
ayrı  hə
r
ə
k
ə
tl
ə
rind
ən  narazı 
olduğunuzu bildirin.
 
2.  N
ə
  q
ə
d
ə
r  yolverilm
ə
z  olsa  bel
ə
,  onun  hissl
ə
rini  deyil, 
ə
m
ə
ll
ə
rini 
m
ə
z
ə
mm
ə
t edin. 
3. 
Heç vaxt uşaqdan mümkün olmayan və
 ya yerin
ə
 yetirilm
əsi çə
tin olan 
işlə
r t
ə
l
ə
b etm
ə
yin. 
Yaxşısı
 budur, fikir verin, 
ə
trafda n
ə
yi d
əyişdirmə

mümkündür.
 
4. 
Uşağın hə
r
ə
k
ə
tl
ə
rind
ən narazı olduğunuzu tez
-
tez üzə
 vur
mayın. Əks 
halda o, düşünmək imkanını itirmiş olar.
 
5. 
Uşağın  emosional  problemlərini  öz  üzə
riniz
ə
 
köçürmə
y
ə
  v
ə
  onunla 
yüklə
nm
ə
y
ə
 
çalışmayın.
 
6. 
Uşağa öz mə
nfi h
ə
r
ə
k
ə
tl
ə
rinin n
ə
tic
ə
l
ə
ri il
ə
 
üzləşmək imkanı veri
n. Bu 
ona öz sə
hvl
ərini anlamaqda kömə
k ed
ə
r. 
7. 
Uşaq yardım istə
m
ə
dikd
ə

onun işlə
rin
ə
 
müdaxilə
 etm
əyin. Əgər uşaq 
çə
tinlikl
ə
 
rastlaşmışsa və
 sizd
ən kömə
k ist
ə
yirs
ə
, bunu 
ə
sirg
ə
m
ə
yin. 
8. 
Ə
g
ər  uşağın  hə
r
ə
k
ə
tl
əri  sizi  hövsə
l
ə
d
ən  çıxarırsa,  bu  barə
d
ə
  onu 
x
ə
b
ə
rdar edir. 
9. 
Artıq bu problem və
 konfliktl
ə
rd
ə
n uzaq olmaq 
üçün öz imkanlarınızın 
uşağınkından üstün olduğunu göz önünə
 g
ə
tirin. 
10.  T
ə
dric
ə
n, 
lakin  durmadan  uşağınızın  şə
xsi 
ə
m
ə
ll
ə
rin
ə
 
görə
 
m
ə
suliyy
ə
td
ən uzaq olmağa çalışın. Qoy uşağınızın özü hə
r
ə
k
ə
tl
ə
rin
ə
 
görə
 m
ə
sulyy
ət daşıdığını anlasın.
 
11. 
Öz hisslərinizi uşaqdan g
izl
ə
tm
ə
y
ə
 
çalışmayın. Uşağınız haqqında fikir 
v
ə
  hissl
ə
rinizi  bildirm
ə
kd
ə
 
ehtiyatlanmayın.  Onun  davranışı  və
 
h
ə
r
ə
k
ə
tl
əri haqqında uzunçuluqdan çə
kinin. 

 
287 
Yüklə 2,34 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   47




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin