Ii hiSSƏ t ə hsil sistemind ə psixoloji xidm



Yüklə 2,34 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə42/47
tarix01.01.2017
ölçüsü2,34 Mb.
#4244
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   47

işgüzar
  (v
ə
zif
ə
  
borcu il
ə
 
ə
laq
ə
dar m
ə
kt
ə
b  r
ə
hb
ə
rl
ə
ri  v
ə
  
müə
lliml
ər  arasında) hə
m  d
ə
  rol 
davranışı 
 
(peşə
  
etikası  və
  
normalarının  pozulması) x
arakterli ola bil
ə
r. Bu  
cür    şə
xsi    xarakterli    konfliktl
ərin    yaranmasında    kollektiv    üzvlə
rinin    f
ə
rdi 
psixoloji  xüsusiyyə
tl
ə
ri   
əsas    amildir.  Pus    pedaqoqu    L.B.Simonovanın  
fikrinc
ə
,  pedaqoji  kollektivd
ə
  yaranan  konfliktl
əri  üç  əsas qrupa ayır
maq  
olar.  
I qrup  konfliktl
ə
r -  
peşə
  konfliktl
ə
ri  
adlanır.  Bu  cür  konfliktlər  peşə
kar  
pedaqoji  f
ə
aliyy
ət  zamanı  qarşıya  qoyulan  mə
qs
ə
d
ə
 
çatmaqda ə
ng
ə
ll
ə
rin  
yaranması ilə
  
bağlı olub,  özünü  işgüzar ə
laq
ə
l
ərin pozulmasında  göstə
rir.  
Onlar  
ə
sas
ən  müə
lliml
ə
rin  s
əriştə
sizliyi, pedaqoji  f
ə
aliyy
ə
tin  m
ə
qs
ə
dl
ə
rini 
başa  düşmə
m
əsi,  işdə
 t
əşəbbüskarlığın  olmaması  və
  s. kimi  s
ə
b
ə
bl
ə
rd
ə
n  
törə
yir. 
II    qrup    konfliktl
ə
r      - 
gözlə
m
ə
    konfliktl
ə
ri  olub,   
müə
llimin 
davranışının 
q
əbul    edilmiş    qarşılıqlı    münasibət    normaları  ilə
   
uyğun    gə
lm
ə
m
ə
si,    rol  
gözlə
m
ə
l
ə
rinin    t
əmin    olunmaması  nə
tic
ə
sind
ə
    meydana    g
əlir.    Müə
llimin  
kollektiv    üzvü    olan    həmkarlarına,  şagirdlə
r
ə
   
münasibə
tind
ə
ki    neqativ  
hallar, kollektivin  t
ə
l
ə
bl
ə
rin
ə
  
ə
m
ə
l olunm
aması,  peşə
  
etikasının  pozulması  
gözlə
m
ə
  konfliktl
ərinin  yaranmasını  şə
rtl
ə
ndir
ə
n  
ə
sas  s
ə
b
ə
bl
ə
rdir. 
III    qrup    konfliktl
ə


 
şə
xsi    birg
ə
f
ə
aliyy
ə
t  z
ə
minind
ə
    yaranan  
konfliktl
ə
r   
olub,    pedaqoji    prosesin    iştirakçıları  kimi    müə
lliml
ə
rin    f
ə
rdi 

 
298 
psixoloji    xüsusiyyə
tl
ərinin,    xüsusilə
,    xarakter    v
ə
    temperamentinin  
uyğunsuzluğu  nə
tic
ə
sind
ə
 
yaranır.  Bu  qrupa  aid  konfliktlərin yaranmasında  
s
ə
brsizlik    v
ə
   
dözümsüzlük, 
h
ədsiz    emosional    reaktivlik,    yüksək    özünü
 
qiym
ə
tl
ə
ndirm
ə
 v
ə
  eqoizm,  h
ədsiz küsə
y
ə
nlik  v
ə
  s.  
əsas  rol oynayır.
 
 
Psixoloq v
ə
 konfliktoloqlar konfliktl
ərin  aradan  qaldırılması  mə
ntiqind
ə
   
aşağıdakı    ardıcıllığıa    ə
m
ə
l    edilm
əsini  tövsiyə
  edirl
ər:  konfliktin    qarşısının  
alınması; o artıq  baş  verdikdə
  onun  idar
ə
 ol
unması; konfliktli  situasiyanın 
optimal  h
ə
ll  yolunun  q
ə
bul  edilm
əsi; konfliktin  aradan  qaldırılması.
 
 
X
ə
b
ərdarlıq  adlanan    birinci    mə
rh
ə
l
ə
d
ə
  konflikt
ə
 
daxil  olmağa  
hazırlaşan  tə
r
ə
fl
əri  başa  salmaq,  nə
 
üçün  belə
  h
ə
r
ə
k
ət  etdiyini    aydınlaş
-
dırmaq  lazımdır. Pedaqoji kollektivin  rə
hb
ə
ri  yaranmaqda  olan  konfliktl
ə
r
ə
 
etinasız    qala    bilmə
z.    O,  t
ə
r
ə
fl
əri    açıq    müzakirə
y
ə
  d
ə
v
ə
t  etm
ə
li, 
münasibə
tl
əri  aydınlaşdırmalı,    yaranmış    və
ziyy
ə
ti    birg
ə
    t
ə
hlil  etm
ə
lidir.  
Konfliktin  idar
ə
 
olunması  mə
rh
ə
l
ə
sind
ə
  kollektivin  t
ə
hb
ə
ri konfliktin  h
ə
r  bir  
iştirakçısı ilə
  f
ərdi  söhbət  aparır, onları psixoloji  cə
h
ə
td
ən  növbəti  görüşə
,  
ünsiyyə
t
ə
 
hazırlayır.
 
 
Ə
g
ər    başlanğıc    mə
rh
ə
l
ə
d
ə
    konflikti  daya
ndırmaq,    qarşısını    almaq  
mümkün  olmamışdırsa,    onun   
h
ə
ll    edilm
ə
sinin  strategiya    v
ə
 
taktikası  
müə
yy
ə
nl
əşdirilmə
lidir.  Bu    m
ə
kt
ə
b    direktoru    v
ə
 
ya    onun    müavini  
t
ə
r
ə
find
ə
n  h
əyata keçirilir,  zə
ruriyy
ət  yarandıqda mə
s
ə
l
ə
  
pedaqoji  şuraya  
çıxarılır.  Peşə
    v
ə
 
rol    gözlə
m
ə
l
ə
ri  il
ə
   
ə
laq
ə
dar  konfliktl
ə
r   
ə
m
ək    şə
raitinin 
d
əyişdirilmə
si,    t
ə
lim-t
ə
rbiy
ə
    prosesinin    t
əşkili    və
    m
ə
kt
əbin    iş    rejiminin 
d
əyişdirilmə
si yolu il
ə
  
aradan  qaldırıla  bilər. Şə
xsi keyfiyy
ə
tl
ə
r v
ə
  xarakterl
ə
  
bağlı    konfliktlər  daha  mürə
kk
əbdir.    Onların    aradan  qaldırılması    üçü
n  
kollektiv  üzvlə
rinin f
ərdi  xüsusiyyə
tl
ə
ri n
ə
z
ə
r
ə
  
alınmaqla  problemin  hə
llin
ə
  
daha  optimal yanaşma  tə
l
ə
b  olunur. 
Kollektivd
ə
 
psixoloji iqlimin öyrə
nilm
əsi metodikası
 
 
Kollektivd
ə
 
psixoloji 
iqlimin 
öyrə
nilm
ə
si 
sah
ə
sind
ə
 
etibarlı 
metodikalardan  biri  rus  psixoloqu  R.S.Nemov  t
ə
r
ə
find
ə
n  t
əklif  edilmişdir. 

 
299 
Kollektiv üzvünə
 v
ə
 
ya üzvlə
rin
ə
 A v
ə
 
B variantları əsasında hazırlanmış hə

biri  13  sualdan    ibar
ət  sorğu  blankı  və
  qiym
ə
tl
ə
ndirm
ə
 
şkalası  tə
qdim  edilir. 
Şkalada:
 
 


 
xüsusiyyə
tin kollektivd
ə
 daim; 
 
2 - 
ə
ks
ə
r hallarda; 
 


 nadir hallarda; 
 


 bu v
ə
 ya dig
ər xüsusiyyə
tin eyni d
ə
r
ə
c
ə
d
ə
 t
əzahür etdiyini bildirir.
 
S. 

A variantı üzrə
 psixoloji iqlimin 
xüsusiyyə
tl
ə
ri 
Qiym
ə
t-
l
ə

B variantı üzrə
 psixoloji iqlimin 
xüsusiyyə
tl
ə
ri 

Şə
n  v
ə
  h
ə
yatsev
ə

ə
hval-ruhiyy
ə
 
üstünlük təşkil edir.
 
3210123 
G
ə
rgin  v
ə
  m
ə
yus 
ə
hval-ruhiyy
ə
 
üstündür
 

Münasibə
tl
ə
rd
ə
 
xeyirxahlq 
v
ə
 
qarşılıqlı simpatiya hökm sürür
 
3210123 
Münasibə
tl
ə
rd
ə
 
konflikt 
v
ə
 
antipatiya hökm sürür.
 

Kollektiv  daxilind
ə
k
i  qruplaşmalarda 
qarşılıqlı 
anla
şma 

 
r
əğbə

mövcuddur.
 
3210123 
Qruplaşmalar  arasında    konflikt 
mövcuddur.
 

Qrup  üzvlə
ri  asud
ə
 
vaxtı  birlikdə
 
keçirmə
yi,  birg
ə
  f
ə
aliyy
ə
td
ə
 
iştirak 
etm
əyi xoşlayırlar.
 
3210123 
Qrup 
üzvləri 
kollektivçilikdə

uzaqdır,  onlar  arasında  mə
nfi 
münasibə
tl
ə

v
ə
 
ü
nsiyy
ə

çatışmazlığı vardır.
 

Qrup üzvləri arasında sə
mimiyy
ə
t var, 
uğurlara  və
 
uğursuzluqlara  hə
r  bir 
qrup üzvü şə
rikdir. 
3210123 
Qrup  üzvləri  yoldaşlarının  uğuru 
v
ə
 
ya 
uğursuzluğuna 
qarşı 
etinasızdır və
 
ya paxıllıq edir.
 

Başqalarının 
fikirlə
rin
ə
 
hör
m
ə
tl
ə
 
yanaşılır
 
3210123 
H
ə
r  bir  k
əs  öz  fikrini  ə
sas  hesab 
edir, 
başqalarının 
fikirlə
rin
ə
 
dözünsüzlük göstə
rir. 

Qrup uğur və
 
uğursuzluqlarını hə
r k
ə

özününkü hesab edir
 
3210123 
Qrupun  uğur  və
 
uğursuzluqları 
heç kimdə
 h
ə
mr
əylik yaratmıq
 

Çətin  günlə
rd
ə
 
qrup  üzvləri  arasında 
emosional  v
ə
hd
ət  vardır:  ―hamı  bir 
n
ə
f
ə
r,  bir  n
ə
f
ər  hamı  üçün‖  prinsipi 
əsasdır. 
 
3210123 
Çətin  günlə
rd
ə
 
qrupda  münasi
-
b
ə
tl
ər  daha  da    qabarır,    müna
-
qişə
 
v
ə
 
mübahisə
l
ər  qızışır, 
qarşılıqlı 
günahlandırmalar 
güclə
nir. 

 
300 

R
ə
hb
ə
rlik  kollektiv
ə
 
görə
  iftixar  hissi 
keçirdiyini qeyd edir.
 
3210123 
Qrup  t
ə
rif  v
ə
  r
əğbə
t
ə
 
qarşı 
etinasızlıq göstə
rir. 
10 
Qrup  yüksə
k  enerjiy
ə
  v
ə
  f
əallığa 
malikdir 
3210123 
Qrup süst və
 passivdir 
11 
Qrup  yenilikl
ə
r
ə
 
qarşı  xeyirxahdır, 
onların 
öyrə
nilm
ə
sind
ə
 
bir-birin
ə
 
kömək göstə
rilir. 
3210123 
Yenilikl
ə
r
ə
 
qarşı  ögey  münasibə

var. 
Çoxları  onlara  qarşı  düşmə

münasibə
ti b
ə
sl
ə
yir 
12 
Bütün kollektiv üzvlə
rin
ə
 
qarşı ə
dal
ə
tli 
yanaşma  var,  zə
if  v
ə
 
imkansızlar 
müdafiə
 
olunur, kömək göstə
rilir. 
3210123 
Qrup  imtiyazlara  bölünmüşdür. 
Z
ə
ifl
ər sıxışdırılır.
 
13 
Birg
ə
 
işdən  hamı  razıdır,  kollektiv 
işdən hamı mə
mnundur. 
3210123 
Qrupu birg
ə
  f
ə
aliyy
ə
t
ə
   
yönə
ltm
ə

mümkün  deyil,  hə
r  bir  k
əs  öz 
maraqları haqqında düşünür. 
 
 
N
ə
tic
ə
l
ərin hesablanması və
 qiym
ə
tl
ə
ndirilm
ə
si 
 
Soldakı 13 su
ala  veril
ən cavab ballarını (3, 2, 1, 0) cə
ml
ə
yin.  Bu  c
ə
mi 
―A‖ ilə
 
işarə
  edin. 
Sağ tə
r
ə
fd
ə
ki  13  suala  veril
ən cavab ballarını ( 0, 1, 2, 3) 
c
ə
ml
ə
yin v
ə
 
―B‖ ilə
 
işarə
 edin. A il
ə
 B-nin f
ərqini tapın: C = A –
 B. 
 
Ə
g
ər    C  sıfıra  və
  ya  m
ə
nfi 
ə
d
ə
d
ə
  b
ə
rab
ə
r  olarsa,  bu  f
ə
rdin  n
ə
z
ə
rind
ə
  
kollektivd
ə
 
aydın ifadə
li 
əlverişsiz psixoloji iqlimin hökm sürdüyünü  göstə
rir; 
Əgə
d  C  25-d
ən  böyükdürsə
,  dem
ə
li  kollektivd
ə
 
əlverişli  psixoloji  iqlim 
mövcuddur. Əgə
r C 25-d
ən kiçikdirsə
, psixoloji iqlim o q
ə
d
ə
r d
ə
 
əlverişli deyil

Kollektivd
ə
 iqlimin orta qrup qiym
ə
ti  C=
M
C
, burada M-
qrup üzvlərinin sayıdır),  
 
Kollektivd
ə
    iqlimi   
əlverişsiz    hesab    edə
nl
ə
rin    faizi    is
ə
     
 
%
100


M
C
n
   
düsturu  ilə
 
hesablanır.  Burada    n  (C
-) 

  kollektivd
ə
  iqlimi 
əlverişsiz  hesab 
ed
ə
nl
ərin miqdarını, M –
 
qrup üzvlərinin sayını göstə
rir.  
 
          
 
 
Öz yaradıcılıq  potensialınızı qiymə
tl
ə
ndirin 
 
Bu  sorğu  vasitə
sil
ə
 
müəllimin  yaradıcı  potensialını  müə
yy
ə
nl
əşdirmə

v
ə
  qiym
ə
tl
ə
ndirm
ək  mümükündür.  Müə
lliml
ə
r
ə
  t
ə
qdim  edil
ən  bu  sorğu  18 

 
301 
sualdan  ibar
ə
tdir.  Siz  t
əklif  olunan  variantlardan    özünüz  üçün  mə
qbul  olan 
birini seçmə
lisiniz.  
1. Bel
ə
 hesab edirsinizmi  ki, Sizi 
ə
hat
ə
 ed
ə

ə
traf al
əm yaxşılaşa bilə
r? 
a) b
ə
li; 
b) yox; 
c) h
ə, lakin heç də
 h
ər şey yox.
 
2. Fikirl
əşirsin
izmi ki, Siz 
ə
hat
ə
 
olunduğunuz ə
traf al
ə
min  
ə
h
ə
miyy
ətli şə
kild
ə
  
    d
əyişdirilmə
sind
ə
 rol oynaya bil
ə
rsiniz? 
a) b
ə
li, 
ə
ks
ə
r hallarda;  
b) yox: 
c) b
ə
li, b
ə
zi hallarda. 
3. Bel
ə
 
hesab edirsinizmi ki, Sizin ideyalarınızın bə
zil
əri seçdiyiniz fə
aliyy
ə
t  
    sah
ə
sind
ə
 
ə
h
ə
miyy
ə
tli t
ə
r
ə
qqiy
ə
 s
ə
b
ə
b ola bil
ə
r? 
a)  b
ə
li; 
b) bel
ə
 ideyalar m
ə
nd
ə
 
hardandı?
 
c) hesab etmir
ə
m ki, 
ə
h
ə
miyy
ə
tli t
ə
r
ə
qqi olsun, ancaq  n
ə
 is
ə
 
bir uğur 
 
     
mümükündür.
 
4. Bel
ə
 hesab edirsinizmi ki, g
ə
l
ə
c
ə
kd
ə
 n
ə
yins
ə
 prinsipial olaraq  
     d
ə
yi
şdirilmə
sind
ə
 
mühüm rol oynaya bilə
rsiniz? 
a) b
ə
li, y
ə
qin ki; 
b) ehtimal çox azdır;
 
c) ola bil
ə
r.  
5. Siz n
ə
yi is
ə
 h
ə
ll etm
ə
k q
ərarına gə
l
ə
rk
ə

əminsinizmi ki, bu iş alınacaq?
 
a) 
ə
lb
ə
tt
ə

b) tez-
tez şübhə
 edir
əm, görə
s
ən bu alınacaqmı?
 
c) inamımdan inamsızlığım daha çoxdur.
 
6. Sizd
ə
 
özünüz üçün namə
lum olan, tamamil
ə
 s
əriştəniz olduğunuz qə
tiyy
ə
n  
    bilm
ədiyiniz bir işlə
 m
əşğul olmaq istəyi baş qaldırırmı?
 
a) b
ə
li, h
ər cür naməlum iş mə
ni c
ə
lb edir; 

 
302 
b) yox; 
c) h
ər şey işin özündə
n v
ə
 
şə
raitd
ən asılıdır.
 
7
. Tanış olmadığınız bir işlə
 m
əşğul olmuşsunuzmu? Belə
 
işlə
rd
ə
 
özünüzü 
 
     
sınamaq və
 t
ə
kmill
əşmə
k  ist
əyiniz varmı?
 
a) b
ə
li; 
b) n
ə
 
alınsa, olan bə
simdir; 
c) 
ə
g
ə
r bu o q
ə
d
ər çə
tin olmasa, onda h
ə

8. Əgə
r bilm
ədiyiniz iş xoşunuza gə
lirs
ə, onu öyrə
nm
ə
k ist
ə
rdinizmi? 
a) b
ə
li; 
b) yox, g
ə
r
ə
k bunu lap d
ə
rind
ən öyrə
n
ə
s
ə
n; 
c) yox, m
ə
n buna bir h
ə
v
əs kimi baxardım.
 
9. Siz uğursuzluğa düçar olarkə
n: 
a) bir müddət inadkarlıq edirsiniz;
 
b) bu hadis
ənin qaçılmaz olduğunu bilə
r
ə
k ona 
ə
h
ə
miyy
ə
t vermirsiniz; 
c) n
ə
 q
ə
d
ə

ki, sağlam fikirlər çə
tinlikl
ərin  aradan qaldırılmasında sizə
 mane   
    
olmur, öz işinizi davam etdirirsiniz.
 
10. Peşəni seçə
rk
ə
n g
ə
r
ə
k buna 
ə
saslanasan: 
a) öz imkanlarınıza və
 g
ə
l
ə
c
ə
k perspektiviniz
ə

b) peşə
nin stabilliyin
ə

ə
h
ə
miyy
ə
tin
ə, lazımlı olmasına və
 ona olan t
ə
l
ə
bata; 
c) peşənin nüfuzuna və
 
üstünlüklə
rin
ə

11. S
ə
yah
ə
t
ə
 ged
ə
rk
ən başqalarına ə
vv
ə
ll
ər olduğunuz yerlə
r bar
ə
d
ə
  
      b
ə
l
ədçilik etməyi bacararsınızmı?
 
a) b
ə
li; 
B) yox; 
c) 
ə
g
ə
r h
ə
min yerl
ər xoşuma gəlmiş və
 
yadımda qalmışsa, bə
li. 
12. 
Söhbə
td
ə
n d
ə
rhal sonra n
ə
 bar
ə
d
ə
 
danışıldığını xatırlaya bilirsinizmi?
 
a) b
ə
li; 
b) yox; 
c) m
ənim üçün maraqlı olanları xatırlayıram.
 

 
303 
 
13.  Əcnə
bi  dild
ə
 
bir  söz  eşidə
rk
ə
n,  onun  m
ənasını  bilmə
diyiniz  halda,  
s
ə
hvsiz   
olaraq  hecaları tə
krar ed
ə
 bilirsinizmi? 
a) b
ə
li; 
b) yox; 
c) t
ə
krar ed
ərdim, ancaq tam doğru olmazdı.
 
14. Asud
ə
 
vaxtlarınızda siz nə
y
ə
 
üstünlük verə
rdiniz? 
a) t
ə
klikd
ə
 
qalıb fikirləşmə
y
ə

b) kompaniyalarda olmağa;
 
c) harada olmağımın mənim üçün fə
rqi yoxdur.  
15.Siz h
ər hansı bir işlə
 m
əşğulsunuzmu?Bu işi hansı halda dayandırardınız?
 
a)  işi başa çatdırdıqda və
 onu 
ə
la yerin
ə
 yetirdiyim
ə
 
ə
min olduqda; 
b)  az v
ə
 
ya çox gördüyümə
 
ə
min olduqda; 
c) iş başa çatıb, ancaq onu daha yaxşı görmək olardı. Ancaq nə
 
üçün?
 
16. Siz t
ə
nha olark
ə
n: 
a)  h
ər hansı
 
şeylər, ola bilsin  mücə
rr
əd şeylər haqqında fikirləşmə
yi  
     sevirsiniz; 
b)  özünüzdə
 h
ər hansı konkret bir məşğuliyyət tapmağı sevirsiniz;
 
c)  b
ə
z
ən  işlə
riniz
ə
  aid  olmayan    n
ə
  is
ə
 
başqa  şeylər  haqqında  düşünmə
yi 
sevirsiniz. 
17. H
ər hansı bir ideya  sizə
 hakim k
ə
sil
ə
nd
ə
 o bar
ə
d
ə
 
düşünmə
y
ə
 
      
başlayırsınız?
 
a) harada v
ə
 kiminl
ə
 
olmağımdan asılı olmayaraq  düşünmə
y
ə
 
başlayıram;
 
b) ancaq t
ə
klikd
ə
 olanda fikirl
əşmə
y
ə
 
başlayıram;
 
c) yalnız sakitlik olan yerdə

18. Siz h
ər hansı fikri, mülahizə
ni o halda q
ə
bul edirsiniz ki,: 
a) apponentl
ə
rin fikirl
ə
ri siz
ə
 
inandırıcı görünsün;
 
b) h
ər hansı arqumentin irəli sürülmə
sind
ən asılı olmayaraq öz fikirlə
rimd
ə
  
    
qalıram;
 

 
304 
c) m
ə
n
ə
 
qarşı müqavimə
t h
ə
dd
ən  artıq güclü olduqda, öz fikrimi dəyişirə
m. 
Yüklə 2,34 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   47




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin