Ii hiSSƏ t ə hsil sistemind ə psixoloji xidm
Yüklə 2,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kern- Yirosekin qrafik testi üzrə n ə tic ə l ə rin qiym ə tl
- “Süjetli şə kill ər“ metodikası
- Koos metodikası
- Klipets“ metodikası
|
. 1. Nümunə y ə tamamil ə b ə nz ə tm ə . C ə rg ə v ə sütunlardan bir nöqtə nin azacıq kənarda çə kilm əsi mümkündür. Təsvirin kiçildilmə si d ə mümkündür, böyüdülmə si is ə yarım də f ə d ən artıq olmamalıdır. T əsvir nümunə y ə paralel çə kilm ə lidir. 2. Nöqtə l ərin sayı və düzülüşü nümunə y ə uyğun olmalıdır. Hə tta uc nöqtənin sıra və sütundan azacıq kənarda olması mümkündür. 3. Çəkilmiş nöqtə l ər bütövlükdə öz konturlarına ə sas ən nümunə y ə oxşayır. Hündürlüyünə v ə enin ə görə nümunə d ə kind ə n 2 d ə f ə böyük ola bilm əz. Nöqtə l ərin sayı 20 -d ən çox və 7-d ən az olmamaq şə rti il ə d əyişdirilə bil ər. İstə nil ən çevrilmə y ə (h ə tta 180 0 ) yol verilir. 4. Şəkil öz konturuna görə nümunə y ə b ə nz ə mir, lakin h ə l əlik nöqtə l ə rd ə n ibar ətdir. Şəklin ölçüsünün və nöqtə l ərin sayının ə h ə miyy əti yoxdur. Başqa formalar (x ə tl ə r) yol verilm ə zdir. 5. Cızmaqara Testin imumi n ə tic əsi ayrı - ayrı tapşırıqlara görə toplanan balların cə midir. Kern- Yirosekin qrafik testi üzrə n ə tic ə l ə rin qiym ə tl ə ndirilm ə si Bu test üzrə n ə tic ə l ə r h ər bir tapşırıq üçün ayrılıqda 1 baldan 5 baladə k olmaqla qiym ə tl ə ndirilir. H ər üç tapşırıq üzrə maksimal bal 15- ə b ə rab ə rdir. I s ə viyy ə - 15-11 bal. - M ə kt ə b t ə limin ə yüksək hazırlıq; II s ə viyy ə - 10-6 bal. - M ə kt ə b t ə limin ə orta hazırlıq; 59 III s ə viyy ə - 5-0 bal. - M ə kt ə b t ə limin ə qeyri-yetkin. İndi isə böyük mə kt ə b ə q ə d ər yaşlı uşaqlarla psixodiaqnostika işində istifad ə olunan b ə zi dig ə r metodikalara diqq ə t yetir ə k: “Seqen Lövhə l əri”’ metodikası Bu metodika uşaqlarda ə yani- ə m ə li t ə f əkkürün inkişaf sə viyy ə sini aşkara çıxarmaq mə qs ə dil ə t ətbiq olunur. O, uşağın yeni fə aliyy ət üsullarını d ə rketm ə qabiliyy ətini müə yy ə n etm ə y ə imkan verir, onun t əlim almağa qabilliyini müə yy ə nl əşdirir. ―Seqen Lövhə l əri― metodikası mə kt ə b ə q ə d ər yaşlı uşaqların, xüsusilə, 3 yaşdan yuxarı uşaqların intellektual pisxodiaqnostik göstə ricil ərini aydınlaşdırmağa imkan verir. Bu lö vh ənin 2 yaşlı uşaqlar üçün 4 fiqurlu, 3 v ə yuxarı yaşlı uşaqlar üçün 10 fiqurlu variantları vardır. T əcrübənin aparılması metodikası çox sadədir: eksperimentator uşağa fiqurları oyuqlara qoyulmuş lövhə göstə rir v ə fiqurları yerindən çıxarmaq, sonra is ə onları yenidən uyğun yerə qaytarmağı tə klif edir. B ə z ən uşağı t əcrübə y ə c ə lb etm ək üçün eksperimentator özü bu təcrübə ni yerin ə yetirir. N ə tic ə l ə rin qiym ə tl ə ndirilm ə sind ə t əcrübənin bütün gedişi zamanı uşağın iş fə aliyy əti bütünlükdə t ə hlil olunur v ə n ə tic ə çıxarılır. Bu təcrübə zamanı başlıca diqqət uşağın təlimatı necə qavramasına və tapşırığın icrasına necə başlamasına yönə ldilm əlidir. Bir çox hallarda müə yy ə n etm ə k vacibdir ki, sad ə , t əlimatın mə nims ə nilm ə sini t ə l ə b etm ə y ən işi uşaqlar hə v ə sl ə , s ə yl ə , uğurdan hə zz alaraq yerin ə yetirirl ə r. Bu zövq onda ifadə olunur ki, b əzi uşaqlar öz şə xsi t əşəbbüslə ri il ə yenid ən işə h ə v ə sl ə qoşulur, fiqurları uyğun oyuqlara qoymaqdan yorulmurlar. İntellektual cə h ə td ən mükə mm əl inkişaf etmiş uşaqlar ilk uşaqlıq yaşınd a (2 yaşdan) fiqurla oyuğu düzgün ə laq ə l ə ndirm ə y ə v ə onların hər birini uyğun yer ə qoymağa müvə ff ə q olurlar. B əzi uşaqlar metodikanı düzgün də rk ed ə r ə k tapşırığı yerinə yetirm ə y ə çalışsalar da, ə l v ə ayaq h ə r ə k ə tl ə rinin d ə qiq 60 koordinasiyası zəif inkişaf et diyind ə n l ə ng h ə r ə k ə t edirl ə r ki, bu da intellektual deyil, ümumi hə r əki (motor) çatışmazlıqlarla bağlıdır. Ə qli c ə h ə td ən çox geridə qalmış uşaqlar verilən tapşırığı anlamır, fiqurları manipulyasiya edir, ağızlarına soxur, sovurur, başqa əşyalara döyirlə r. Psixi c ə h ə td ə n gerid ə qalan uşaqların başqa bir qrupu bu tapşırığı yerin ə yetir ə rk ən sistemsiz, xaotik, ―sınaq və s ə hvl ər― metodu ilə h ə r ə k ə t edirl ə r. Bel ə ki, onlar ist ə nil ən fiquru götürür, uyğun olmayan oyuğa qoymağa v ə ya artıq tutulmuş oyuğa başqa bir fiqur qoymağa çalışırlar. Uşaqların çoxu bu t əcrübə nin yerin ə yetirilm ə si izr ə t əlimatı düzgün qavrasalar da, nisbə t ə n mürə kk ə b v ə oxşar hə nd əsi fiqurların (dairə, yarımdairə, romb, altıbucaqlı və s.) f ə rql ə ndirilm ə sin-d ə çətinlik çə kirl ər. Uşaqların b u metodika əsasında intellektual f ə aliyy ə tinin qiym ə tl ə ndirilm ə sinin dig ər meyarı onların zirə kliyidir. H ə tta el ə uşaqlar var ki, onlar tapşrığı «sınaq və s ə hvl ər» metodu ilə icra ets ə l ə r d ə, eksperimentatorun göstərişinin təsiri altında nə tic ə l ə ri yaxşıaşdırmağa nail olurlar. Təhlil göstə rir ki, bu t əcrübənin aparılmasında onun bir neçə d ə f ə t ə krar edilm əsi uşalar tə r ə find ə n f ə aliyy ət üsullarının yaxşılaşdırılmasına imkan verir. ―Seqen Lövhə l əri― metodikası üzrə ə ld ə edil ə n n ə tic ə l ə r proqnostik v ə psixodia qnostik baxımdan böyük ə h ə miyy ə t k ə sb edir. Bu, m ə kt ə b ə q ə d ər yaşlı uşaqların normal və ya qüsurlu psixi inkişafı haqqında müə yy ə n n ə tic ə ə ld ə etm ə y ə imkan yaradır. “Süjetli şə kill ər“ metodikası Bu metodika amerikan psixoloqları Pintner və Paterson t ə r ə find ə n t ə klif edilmişdir. Öz strukturuna görə o, ―Seqen lövhə l əri― metodikasına yaxındır. Eksperiment zamanı on müxtə lif situasiya t əsvir olunmuş və çatışmayan elementl ə ri k əsilib çıxarılaraq yeri oyuq şə klind ə qalan böyük lövhə d ə n istifad ə olunur. V ə r ə ql ə rd ə bu v ə ya q ə sd ən uyğun gə lm ə y ə n elementl ə r t əsvir olunmuş şə kill ər olur. Uşaq çoxsaylı və r ə ql ə rd ə n m ənaca uyğun gə l ə ni seçmə lidir. V ə r ə ql ə rd ə t əsvir olunmuş situasiyalar müxtə lifdir. M ə s ə l ən: oğlan 61 alma ağacının yanında nərdivanda dayanmışdır və aşağıya alma tullayır. Aşağıda isə çatışmayan elementini yerinə qoymaq z ə ruri olan oyuq t ə svir olunmuşdur. Və r ə ql ərin içə risind ə el ə si var ki, birind ə alma il ə dolu, dig ə rind ə güllə dolu z ə nbil t əsvir olunub. Qeyd olunan 10 situasiyadan başqa biri bel ə dir: q ız yuxarıya baxır. Onun ə lind ə quş üçin boş və açıq qə f ə s var. V ə r ə q ə l ərin içə risind ə el əsi var ki, böyük şə kild ə (lövhə d ə) olduğu kimi uçan quş və içində quş olan qə f ə s t ə svir olunub v ə s. Bu tapşırığın yerinə yetirilm ə si qiym ə tl ə ndiril ə rk ə n ə sas diqq ə t ona yönəldilir ki, uşaq lövhə d ə t əsvir olunmuş situasiyanı necə anlayır, onun diqə ti n ə d ə r ə c ə d ə davamlı və ixtiyaridir. Bu t əcrübənin gedişində uşağın iş üsullarının müşahidəsi böyük maraq doğurur. I üsul: uşaq istə nil ə n v ə r ə q ə ni ə lin ə alır və onun yerin i axtarır. Bu üsul az s ə m ə r ə li v ə az m ə hsuldar hesab olunur. II üsul: uşaq situasiyanı anlayır v ə v ə r ə q ə l ərin içə risind ən çatışmayan element t əsvir olunmuş və r ə q əni axtarır. Bu üsul doğru, daha mükə mm ə l hesab olunur. Bu metodika üzrə aparılan tə dqiqatla r sübut edir ki, 5 - 6 yaşlı intellektual c ə h ə td ən normal inkişaf etmiş uşaqlar situasiyanı ə sas ən düzgün qiym ə tl ə ndirm ə y ə v ə uyğun situasiya təsvir olunmuş və r ə q əni seçmə y ə naiil olurlar. Qeyd etm ək lazımdır ki, heç də bütün uşaqlar həmişə rasional üsulu mü st əqil seçə bilmir, eksperimentatorun istiqam ə tl əndirici göstərişlə rin ə ehtiyac duyurlar. İntellektual cə h ə td ə n z ə if, psixi c ə h ə td ə n gerid ə qalan uşaqlar bu tapşırığı anlaya bilmir, istə nil ə n v ə r ə q əni boş oyuğa qoymağa cəhd göstə rirl ə r ki, bu da illüstrasiyanı tamamlamır. Belə uşaqlar tapşırığın yerinə yetirilm ə sind ə xarici oxşar ə lam ə tl ə r ə istinad edirl ə r. M ə s ə l ən: ―qız qə f ə sl ə― situasiyasında uşaqlar adə t ən uçan quş təsvir olunmuş və r ə q ə nin yerin ə dig ə rini, q ə f əsin içə risind ə quş təsvir olunmuş və r ə q ə ni qoyurlar. 62 Bu metodika böyük mə kt ə b ə q ə d ər yaşlı uşaqların diqqə tinin, idrak psrosesl ə rinin s ə viyy əsini, onların ümumi intellektual inkişaf sə viyy ə sini, t ə lim ə qabilliyini aşkara çıxarmağa imkan verə n əlverişli eksperimental metodikalardan biri hesab olnur. Koos metodikası 1923- cü ildə amerikan psixoloqu Koos t ə r ə find ən yaradılmış bu metodika ümumdünya miqyasında yayılmış və geniş nüfuz qazanmışdır. O, uşaqların konstruktiv bacarıqlarının, mə kana b ə l ə dl əşmə qabiliyy ə tinin, çertyoj üzrə fiqurların kubiklə rd ə n f ə rql ə ndirilm ə si v ə onların sintezini icra etm ək bacarıqlarını aşkara çıxarmağa xidmə t edir. Koos kubikl ə ri komplektind ə 16 kubik vardır. Onların 6 üzü hə r birind ə eyni cür: göy, qırmızı, sarı, ağ, açıq qırmızı və yaşıl rə ngl ənmişdir. Komplektd ə t ə dric ə n mürə kk ə bl əşən 18 çertyoj vardır. Bu çertyojlar 4,9 və yaxud bütövlükdə 16 kubikd ə n qurula bil ə r. Bu metodika il ə m ə qs ə dd ən asılı olaraq 4 və yuxarı yaşda olan uşaqlarla iş aparmaq olar. Bu metodika öz mə zmunu il ə ―öyrə dici eksperiment― xarakteri daşıyır. Koos kubikl ə ri metodundan h əmçinin iddia s ə viyy ə sinin t ə dqiqind ə d ə bir material kimi istifad ə etm ə k olar. Eksperimentin aparılması qaydası belədir: uşağa çertyojlardan hə r hansı biri və kubikl ə r verilir. Sonra ona kubikl ə rd ən çertyojda təsvir olunmuş fiquru qurmaq t ə klif olunur. T əcrübənin gedişinə ən asan çertyojlardan başlamaq mə sl ə h ətdir. Burada tapşırıqların, ayrı - ayrı çertyojların təkrarından geniş istifadə oluna bil ər. Çertyojun nümunə y ə əsaslanmadan, görmə t ə s əvvürü ilə qurulması yüksək göstə rici hesab olunur. Bu metodika uşaqların nitqdə nk ə nar, konstruktiv material əasında tə hlil, t ə rkib kimi fikri ə m əliyyatları yerinə yetirm ək imkanlarını aşkara çıxarmağa imkan verir. Bu metodikanın üstünlüyü hə m d ə ondadır ki, o, verbal imkanları 63 formalaşmamış , bundan m əhrum olmuş və ya bundan imtina ed ən uşaqların inkişaf sə viyy əsi haqqında nə tic ə ə ld ə etm ə y ə imkan verir. ―Klipets“ metodikası Bu metodika da ―öyrədici eksperiment― prinsipi əsasında qurulmuşdur v ə Polşa psixoloqu A.Levitski tə r ə find ə n t ə klif olunmuşdur. Son dövrlə rd ə rus defektoloqları T.N.Qudilina və T.Qrinkova t ə r ə find ən modifikasiya olunmuş variantı hazırlanmışdır. Bu metodikada orta sə viyy əli uşaqların mücə rr ə dl əşdirmə qabiliyy ətinin aşkara çıxarılması üçün istifadə olunur. T əcrübə ni aparm aq üçün orta ölçülü 26 müxtə lif r ə ngli v ə naxışli kartoçka hazırlanır. Bu kartoçkaların 6 - nın üzə rind ə m ə rk ə zd ə olmaqla qara kvadrat çə kiir. Bu t əcrübəni aparmaq üçün saniyəölçə n d ə lazımdır. Təcrübə nin başlanğıcı zamanı onun mə qs ədi haqqında uşağa heç bir m ə lumat v ə izahat verilmir. Uşağa mə rk ə zind ə qara kvadrat çəkilmiş rəngli kartoçklardan biri göstə rilir v ə deyilir: ―Bu kartoçka ―Klipets― adlanır―. Bu sözün heç bir mənası yoxdur, o, sad ə c ə kartoçkanın adıdır. Sonra başqa naxışları olan ikinci kartoçka göstə rilir v ə deyilir: ―Bu isə ―Klipets― deyil―, ikinci kartoçka birincinin üstünə qoyulur. Bundan sonra uşağa irə lic ə d ən nömrə l ənmiş kartoçkalar bir - bir göstə rilir v ə h ə r d ə f ə soruşulur: ―Bu ―Klipets―dir, yoxsa yox?―. Ə g ər uşaq ―Klipets―ə ―Klipets‖― demirsə, ona deyilir: ―Yox, bu ―Klipets‖ deyil―. Əgər o, doğru cavab verirsə, eksperimentator deyir: ―Doğrudur, bu ―Klipets‖ deyil. 26 kartoçkanın hər biri uşağa göstə rildikd ə n sonra ondan soruşulur: ―Hansı kartoçkalar ―Klipets― adlanır?―. Əgər uşaq doğru cavab verirs ə , y əni üzə rind ə qara kvadrat olan kartoçkaları göstə rirs ə , t əcrübə ni sona q ə d ər aparmağa ehtiyac qalmır. Deməli, o, ―Klipets‖i tanıyır. Ə g ər uşaq 26 kartoçkanın hə r birin ə baxsa da, ―Klipets―i tanımasa, kartoçkalara baxış o qə d ər ardıcıl davam et dirilir ki, (2,3 b ə z ə n 5 d ə f ə v ə s.) uşaq hansı kartoçkaların ―Klipets― olduğunu tanısın. T ədqiqat zamanı aydın olmuşdur ki, pisxi cə h ə td ən sağlam olan yaşlılar 64 v ə uşaqlar 26 kartoçkaya 1 -2, b ə z ə n is ə 3 d ə f ə baxdıqdan sonra hə ll yolunu tapa bilirl ə r. Oli qofren uşaqlarda tə l ə b olunan effekt h ə tta 4- 5 baxışdan sonra bel ə alınmır. 3- 6 yaşlı uşaqlarda tə f əkkürün tə hlil-t ərkib imkanlarının inkişaf s ə viyy əsini aşkara çıxarmaq mə qs ə dil ə aşağıdakı şə kill ə r əsasında t əcrübə l ə r aparmaq olar. M ə qs əd nümunə əsasında hiss ə l ə rd ən tamın yaradılması və hiss ə l ərin uyğun qruplarda cə ml əşdirilməsi bacarıqlarının müə yy ə n edilm ə sidir. 2.2.3. Kiçik mə kt əb yaşı dövründə idrak prosesl ə rinin psixodiaqnostikası a) Diqq ətin psixodiaqnostikası Kiçik yaşlı mə kt ə blil ə rd ə diqq ə tin psixodiaqnostikasında bir sıra metodikalardan istifad ə olunur. Bunlardan biri diqq ə tin h əcminin müə yy ə n edilm ə si m ə qs ə dil ə istifad ə olunan aşağıdakı metodikadır. ġə kil 26 Bu m ə qs ə dl ə , II- IV sinif şagirdlə rin ə yuxarıdakı şə kil 5 saniy ə göstə rilir. Bundan sonra şəkil götürülür. Hər bir şagird və r ə qd ə 4 c ə h ət üzrə qeydl ə r etm ə lidir: - şə kild ə neçə fiqur vardı? - fiqurların üstündə yazılmış ə d ə dl ər hansılar idi? 3 7 2 9 65 - şə kild ə hansı fiqurlar şəkilmişdir? - h ər bir firuqun üstündə yazılmış ə d ə dl ər hansılar idi? Ümumi nə tic ə qeyd olunan dörd cavab üzrə toplanmış balların cə mi il ə hesablanır. Yüklə 2,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|