Ijtimoiy pedagogikada ishontirish metodi

- 
Umuman 
olganda, 
o’zaro 
munosabat 
tarbiyachilar 
va 
tarbiyalanuvchilarning 
birgalikdagi 
faoliyati, 
bu 
faoliyatning 
mazmuni, 
xarakteri
, tarbiyaviy samaradorligi, faoliyat ishtirokchilari va ular 
o’zlarini qay darajada shaxs deb xisoblashlariga bog’liq. O’zaro munosabat 
jarayonida amalga oshirilayotgan ijtimoiy tarbiya insonning ijobiy ijtimoiy, 
ma’naviy bilim va ko’nikmalarni o’zlashtirishda qulay sharoitlar yaratadi.
―Ijtimoiy” tushunchasi (lotincha socialis – umumiy, jamoatchilik) insonlarning
birgalikdagi hayoti bilan bog‘liq bo‘lib, ularning muomala va bir-biriga ta'sirining
turli xil shakllari birlashtiradi.
Ijtimoiy pеdagogika - shaxsni ijtimoiylashuvi qonuniyatlarini o‘rganish,
jamiyatning ijtimoiy muammolarini hal qilish maqsadida ijtimoiy pеdagogik
faoliyatning samarali usullari tеxnologiyalarini ishlab chiqish va ularni qo‘llashga
qaratilgan pеdagogika sohasi.
Pеdagogikaning ham, ijtimoiy pеdagogikaning ham obyеkti- bu bola, biroq
o‘rganish prеdmеtlari turlicha. Pеdagogikaning o‘rganish prеdmеti bolani
tarbiyalash qonuniyatlari hisoblanadi, Ijtimoiy pеdagogikaning prеdmеti esa bolani
ijtimoiylashtirish qonuniyatlari
hisoblanadi.
Ijtimoiy pedagog va uning kasbiy sifati.
Ijtimoiy pedagoglarni kasbiy tayyorlash uzluksnz ta‘lim tizimda amalga
oshiriladi. Ijtimoiy pedagoglarni kasbiy tayyorlash ikki turdagi o`quv yurtlarida
olib boriladi: o`rta kasbiy ta‘lim muassasalari (litsey va kollejlar) va oliy kasbiy
ta‘lim maktablari (Institut va universitetlar).
O`rta kasbiy ta‘lim muassasalarida kichik sinflar va maktabgacha tarbiya
muassasalarida tarbiyalanuvchi bolalar bilan ishlovchi pedagoglar tayyorlanadi.
O`rta ma‘lumotli pedagoglarning asosiy vazifasi bolalarga kiyin vaziyatlarni

---

---

2 kurs talabasi (………)

117
yengib o`tishga yordam beradi, bolalarning ishonishiga ko`maklashuvchi faoliyat
turlarini tashkillashtiradi. Bolalarning rivojlanishi uchun zarur shart-sharoitlar
yaratish, ularning ota—onalari bilan xamkorlik qilish, o`z malakasini oshirish
maqsadida mustaqil ravishda o`kib borishdan iboratdir. O`rta kasbiy ta‘lim bilim
yurtini tugatgach ular oliy ta‘lim muassasida o`z o`kishini davom ettirishi mumkin.
Ijtimoiy pedagog - faqat o`qituvchigina emas, u bola kanday ukiyotganini va
rivojlanayotganini tushunadigan va xis etadigan shaxsdir. U bola xayotini,
kechinmalarini xuddi o`zinikidek tushunadigan va uning ma‘naviy, madaniy,
axlokiy
rivojlanishiga
yullanmalar
bera
oladigan
mutaxassis
bulmogi
kerak.SHuning uchun xakikiy pedagog faqat o`z fanini bilibgina kolmay, ayni
vaktda bolalar va kattalar bilan ijodiy mulokot kila oladigan, o`z ustida ishlaydigan
inson bulishi muxim axamiyatga ega.
Ta‘lim jarayonini ijtimoiylashtirish natijasida o`quvchi inson moxiyatini
anglaydi. O`z xayoti dovomida inson to`grisida xosil qilingan tushunchalar asosida
mukammal shaxs va xakikiy fuqaro bo`lib yetishadi.
Insonparvarlikka asoslangan ta‘lim – ijtimoiy fanlar va yondosh fanlarning
funktsiyalarini kengaytiradi, ta‘lim jarayonini, mutaxassis shaxsi va uning
dunyokarashi yaxlitligini ta‘minlaydi.
Ta‘limni insonparvarlashtirishdan ko`zlangan asosiy maqsad yoshlarga
tegishli
bilim,
kunikma
va
malaka,
ularning
insoniy
dunyokarashini
shakllantirishdan iborat. U bulajak fuqarolar tomonidan insonlar faoliyatining turli
soxalarida insonparvarlik g`oyasi va kadriyatlarini amalga oshirishning asosi bo`lib
xizmat kilsin.
Ta‘limda xayot tajribasiga ega bulish ziddiyatli xolatlarda ijtimoiy
moslashuv modelini ishlab chikishni takozo etadi:
- ijtimoiy – shaxsiy xayot tajribasiga asoslangan muntazam davom etadigan
jarayon xisoblanadi;
- real vaziyatdan kelib chikib, ziddiyatli xolatlarda ijtimoiy moslashuv
modelini ishlab chikishni takozo etadi;
- mavjud amaldagi xolatga doim moslashish jarayoni xisoblanadi;

---

---

2 kurs talabasi (………)

118
- shaxslararo alokalarni kamrab oladi;
- shaxsning shakllanish jarayonini yunaltiradi.
Ijtimoii pedagog kasbiy faoliyatining xususiyatlari — "Ijtimoiy pedagog"
mutaxassisi "pedagog" so`zidan olingan bo`lib, avvalo o`qituvchi ma‘nosini
anglatadi. SHu bois mazkur lavozimning joriy etilganidan so‘ng aynan
o`qituvchilarning birinchi ijtimoiy pedagoglar bo`lgani ajablanarli emas. Ijtimoiy
pedagoglarni kayta tayyorlash buyicha kurslar tinglovchilarining aksariyat kismini
xam o`qituvchilar tashkil etadi.
YAna shuni ta‘kidlamok joizki, ijtimoiy pedagoglarning kasbiy tayyorgarligi
xam pedagogik oliy o`quv yurtlarida amalga oshiriladi. Darxakikat, pedagog va
o`qituvchining kasbiy faoliyatida kupgina umumiyliklar mavjud. Bu ikkala
kasbning xam ob‘ekti bola, uning rivojlanishi va ijtimoiy shakllanishidir. Bu narsa
ularning yakinligini yana bir bor tasdiklaydi.
O`z navbatida mazkur mutaxassiliklarning kasbiy faoliyati ularning o`ziga
xos xususiyatlarini aniklashga imkon beruvchi bir kator tafovutlarga xam ega.
O`qituvchi o`zining asosiy ta‘lim berish vazifasini bajarar ekan, yosh avlodga
bilim va jamiyat tomonidan orttirilgan ijtimoiy madaniyat tajribasini o`rgatadi.
Ushbu jarayonda bola tarbiyalanadi va shakllantiriladi. Ijtimoiy pedagogning
dikkat markazida esa bolani jamiyatga moslashib ketishiga yordam berish turadi.
Ijtimoiy pedagog kasbi va uning vazifalari
SHu kunga qadar ijtimoiy pedagogning vazifasini bir—biri bilan bog‘liq
bo‘lgan tibbiyot, sport, mnlitsiya, madaniyat tashkilotlari xodimlariga yuklatilib
kelindi. Natijada jamiyat a‘zolari ongida bolalar tarbiyasi bilan faqat o‘qituvchi va
ota-onalar shug‘ullanishi lozim degan fikr o‘rnashib qoldi. YUrtimizda ijtimoiy
ishni kasb darajasiga olib chiqish hamda bu borada mutaxassis kadrlarni tayyorlash
jamiyatda tarbiyaviy muammolarni hal etishda insonlarning yashash sharoitini
yaxshilashda, eng asosiysi- har bir jamiyat a‘zosini ijtimoiy himoyalashda muhim
ahamiyat kasb etadi. Ijtimoiy pedagog oldiga qo‘yiladigan kasbiy talablar:
• ijtimony axborot berish, ya‘ni bolalarga beriladigan ijtimoiy yordam va
xizmat ko‘rsatish spekgrlari haqida ma‘lumot berish;

---

---

2 kurs talabasi (………)

119
• ijtimoiy -huquqiy yordam, ya‘ni bolalarga, jamiyat a‘zolariga o‘z haq -
huquqlarini anglashga yordam berish;
• ijtimoiy - reabilitatsion xizmat, ya‘ni insonldrning ma‘naviy –
axloqiy,
emotsional
, ruhiy holatlarinn taklashga yordam berish,
• ijtimoiy- iqtisodiy yordam, ya‘ni posobiya, konpensatsiya, nafaqalarni
olishda hamkorlik qilish bolalar uylari bitiruvchilariga, yetimlarga moddiy yordam
berishni tashkillashtirish;
• ijtimoiy—tibbiy yordam berish, ya‘ni bolalarni ijtimoiy patranaj qilish,
voyaga yetmaganlar orasida kashandachilik, alkogolizm kabi holatlarni
profilaktika va reabilitatsiya qilish;
▪ ijtimoiy-psixologik, ya'ni oilada, turli mikrojamiyatda sog`lom muhitni
tashkil etishga yordam berish:
▪ ijtimoiy-pedagogik, ya'ni bolalarni tarbiyalashda ota-onalarning o`z haq-
huquqlarini anglash, ularga sharoitlar yaratish, o`qituvchi va o`quvchi orasidagi
ziddiyatlarni hal etish kabilardan iborat.
Ijtimoiy pedagog bu vazifalarni amalga oshirish uchun, albatta quyidagi
sohalarda o`z bilimlarini boyitib borishi shart.
▪ milliy istiqlol g`oyasi huquqiy-me'yoriy baza (qarorlar, aktlar, buyruqlar,
ko`rsatmalar, tashkilot tuzulmalari va x.k.),
▪ ijtimoiy pedagogikaning tarixi va nazariyasi
▪ yosh davrlar psixologiyasi
▪ sotsiologiya
▪ ijtimoiy-pedagogik ishlarni olib borish hamda rejalashirish metodlari va
h.k.
Shuningdek, ijtimoiy pedagogdan quyidagi malaka va ko`nikmalarga ega
bo`lishi talab etiladi:
▪ analitik, ya'ni sotsiumda ro`y berayotgan jarayonlarni nazariy tahlil etish,
bolaning ruqiy olamini anglay bilish, ularning muammolarini hal etishga doir
hamkorlik faoliyatini tashkil etish;

---

---

2 kurs talabasi (………)

120
▪ prognostik, ya'ni tashkil etilgan ijtimoiy-pedagogik faoliyat bo`yicha
bolaning muammolarini hal etish yo`llarini bashorat qilish;
▪ loyiqalash, ya'ni ijtimoiy-pedagogik faoliyatning mazmunini aniqlash va
rejalashtirish;
▪ refleksiv, ya'ni ijtimoiy pedagog o`zining faoliyatini tahlil etib borishi;•
kommunikativ, ya'ni ijtimoiy pedagogning insonlararo muloqat madaniyatini
egallashi. U boshqalar fikrini eshita bilish, muloqatga kirisha bilish, faktlar
to`plash singari faoliyatlarni o`z ichiga oladi.
▪ Kasbiy status-bu kasb kodeksida ko`rsatilib, sub'ektning insonlararo
munosabatlar
tizimidagi kasbiy holati
, huquqlari, majburiyatlaridir.
Ijtimoiy pedagogning kasbiy sifatlari.
Ijtimoiy pedagog asosan xalq ommasi Bilan ishlaydigan shaxsdir. U o`z
faoliyati jarayonida turli xarakterdagi insonlar bilan muloqatga kirishishiga to`qri
keladi. Bu vaziyatda ular bilan turli xil ziddiyatlarga bormaslik, ularning har
birining ko`ngliga, yuragiga kirib borish uchun sifat va fazilatlarga ega bo`lishi
talab etiladi: empatiya (dunyoni boshqalarning ko`zi bilan ko`rish, tushuna bilish),
xayrihoqlik, ezgulik, to`qrilik, ochiq ko`ngillik, aniq mo`ljal olish, samimiylik,
kommunikabellik(boshqalar bilan chiqisha bilish)Ijtimoiy pedagogning ahloqiy
majburiyatlari Ijtimoiy pedagog o`z mijozlarining qalbiga kirib borishida uning
ahloqiy majburiyatlari muhim ahamiyat kasb etadi. Ijtimoiy pedagogning aqloqiy
majburiyatlari o`ziga xosligi bilan ajralib turadi. Bular: o`z mijozlariga nisbatan
axloqiy muloqatda bo`lish, ya'ni ularning haq huquqlari va imtiyozlarini birinchi
darajali deb bilish;
▪ ular bilan muloqatga kirishishda ahloq me'yorlarga amal qilish (hurmat,
haqqoniyat. hushmuomilalik, alohida etibor va h.k.)
▪ rahbarlar yoki yetakchi tashkilotlarga nisbatan yetuk majburiyatlar
▪ o`z kasbi oldidagi axloq majburiyatlar, ya'ni o`z kasbining mazmuni va
mohiyatini anglash, mas'uliyatni his etish, faollik ko`rsatish va h.k.
Ijtimoiy pedagogik faoliyat

---

---

2 kurs talabasi (………)

121
Pedagogik faoliyat-ta‘lim va tarbiya orkali ijtimoiy-madaniy tajribani
berishga yunaltirilgan kasbiy faoliyat turidir. Bu faoliyat ta‘lim standartlari, o`quv
rejalari, dasturlari bilan belgilanadi.
Ijtimoiy pedagogik faoliyat-bolaga ijtimoiylashuvi jarayonida (bolaning
jamiyatga kirishi) yordam kursatishga karatilgan kasbiy faoliyat turidir. Bola bilan
ish olib borishi mumkin bulgan turli xil ta‘lim muassasalari, tashkilotlari,
birlashmalari uz ishlarini ijtimoiy pedagoglar orkali amalga oshiradilar.
Ijtimoiy pedagogik faoliyat xar doim anik bir bolaga va uning
ijtimoilashuviga, uni jamiyatga integratsiyalash jarayonida yuzaga keladigan
muamolarini xal etishga yunaltirilgan bo`ladi.
Kasbiy faoliyat tuzilmasi — xar kanday faoliyat o`z tuzilmasiga egadir. Ular
faoliyat elementlarining o`zaro boglikligini va o`zaro shartlarini aniklaydi. Ijtimoiy
pedagog faoliyati tuzilmasi quyidagi komponentlardan iborat: sub‘ekt (faoliyatni
amalga oshiruvchi tomon), ob‘ekt (faoliyat yunaltirilgan tomon), maqsad (faoliyat
orkali nimaga intilinadi), vazifa (faoliyat orkali nimalar amalga oshiriladi),
vositalar (faoliyat kaysi usul yoki texnika yordamida amalga oshiriladi).
Ijtimoiy pedagog faoliyatining ob‘ekti jamiyatga moslashish jarayonidagi
yordamga muxtoj bolalar va yoshlardir. Bu toifaga intellektual, ruxiy, ijtimoiy
nuksoni bor bolalar, shuningdek, jismoniy, ruxiy yoki akliy shakllanishi buzilgan
bolalarning katta kismi (ko`zi ojiz, kar—sokov, akliy ojiz va bolalar tserebral
falajligiga chalinganlar) kiritiladi. Ular jamiyatning aloxida mexriga muxtojdir.
Agar bolaning jamiyatdagi shakllanishi normal kechsa unda ijtimoiy
pedagog yordami zarur bulmaydi. Bordiyu, ota—onalar va maktab uning
shakllanishi, tarbiyalanishi va ta‘lim olishini ta‘minlay olmasa u xolda ijtimoiy
pedagog xizmati kerak bo`ladi.
Ijtimoiy pedagog faoliyatining maqsadi bolaning ruҳiy sogligi va xavfsizligi
uchun sharoit yaratish, uning oilasi, maktabi va atrofidagi unga salbiy ta‘sir
kursatuvchi omillardan ogoxlantiruvchi va ularni yengib utuvchi ijtimoiy, xuquqiy,
ruxiy, tibbiy va pedagogik muammolarini kompleks ravishda xal etish maqsadida
turli mutaxassislar (ruxiyatshunoslar, tibbiy xodimlar, ijtimoii xodimlar va

---

---

2 kurs talabasi (………)

122
yuristlar) xamda ma‘muriy organlar va idoralarning (ta‘lim, soglikni saklash,
ijtimoiy ximoya soxasidagi) mazkur masalaga yunaltirilgan sa‘y—xarakatlarni
muvofiklashtirib turishda vositachi bula olishi kerak.
Ijtimoii pedagog faoliyatidagi muxim yunalish — bu BMT Konventsiyasida
e‘lon qilingan bolaning yashashga, soglom shakllanishiga, ta‘lim olishiga, o`z
karashlarini erkin ifoda etishiga, kamsitishning xar kanday turidan ximoyalashga
karatilagan xukuklarini ximoya qilishdir.
Ijtimoii pedagog faoliyatidagi yana bir yunalish—bu bolani shakllanishiga
kumaklashuvchi ijtimoii loyixalar va dasturlar, xususiy tashabbuslarni ishlab
chikishda ishtirok etishdir.
SHunday qilib, ijtimoiy pedagog faoliyatiga quyidagi vazifalarni biriktirish
mumkin: .
— tashxis quyish
—
bashoratchilik

— vositachilik

— tugirlash va kayta tiklash
— ximoyalash
— ogoxlantirish va profilaktika
— evristika (ijodiy fikrlash)
Pedagogning barcha faoliyati vositalar yordamida amalga oshiriladi. Bular
safiga maqsadga erishishda zarur bo`ladigan barcha xarakatlar, predmetlar,
kurollar, usullar va texnologiyalarni kiritish mumkin.
Ijtimoiy pedagogning kasbiy faoliyati sub‘ekti sifatida: shaxsiy tavsif va
kasbiy omilkorligi.
Ijtimoiy pedagogning shaxsiy tavfsifnomasi kurib chikiladigan bulsa, avvalo
mazkur faoliyat sub‘ektini — o`z soxasini mukammal biluvchi mutaxassisni
belgilab olishimiz zarur bo`ladi. U bola xaqidagi ijtimoiy va boshka
kiyinchiliklarni chukur farklay biladi va unga yordamga kela oladi. U umum
nazariy va maxsus bilimlarga, malaka va kunikmalarga, ma‘lum darajadagi
kobiliyatlarga ega bo`ladi.

---

---

2 kurs talabasi (………)

123
Xush ijtimoiy pedagog kim? Uning ruxiy surati va shaxsiy tavsifnomasi
kanday, kaysi soxalar uning faoliyat doirasiga tegishli? U boshka kasb egalaridan
nimasi bilan fark kiladi?
Kundalik xayotda biz kasb inson ongida, uning xatti— xarakatlarida va
dunyokarashida o`ziga xos iz koldirishiga guvox bulamiz. Psixologiyada bu narsa
"kasbiy mentallik" deb ataladi. Mentallik — bu insonning olamga munosabatini va
uning kundalik xatti —xarakatlarini aks ettiruvchi ma‘lum ijtimoiy—ruxiy
karashlar va kadriyatlar majmuidir. Mentallik o`zida individning ijtimoiy va
madaniy tajribasini mujassamlashtirgan bo`lib, insonning kaysi ijtimoiy katlamga,
yoshga, jinsga, millatga va kasbga mansubligi bilan aniklanadi.
Psixologik tadqiqot larda kasbiy mentallik ma‘lum bir kasb egalariga xos
bo`lgan xususiyat sifatida e‘tirof etiladi.
Xozirgi pedagogning muxim vazifalaridan biri milliy istiklol g`oyasini
bolalar va o`quvchilar ongida shakllantirish tadbirlari va mexanizmlarini ishlab
chikib, uni amalga oshirishdan iboratdir. Mamlakatimiz Prezidenti I.A.Karimov
shunday degan edi: ‗‗Endigi vazifamiz shundan iboratki, milliy istiklol g`oyasi
tushunchalari asosida keng jamoatchilik, ziyoliylar, ilm – fan va madaniyat
namoyandalari, avvalo, ma‘naviy – ma‘rifiy soxa xodimlari milliy mafkurasini
takomillashtirish, uning asosiy tamoyillarini odamlar kalbiga va ongiga
singdirishga karatilgan ishlarni yangi boskichga kutarish zarur‘‘. Mana shuning
uchun xam yaratiladigan ko`llanmalar mazmunida milliy istiklol g`oyasi asosiy
o`rinni olishi lozim.
Oliy ta‘lim muassasalarida pedagoglar ikki boskichda o`kitiladi. Birinchi
boskichda, ya‘ni bakalavriatda mutaxassis o`zi tanlagan soxa bo`yicha 4 yil
davomida ta‘lim oladi. Ikkinchi boskich magistraturada davom ettiriladi. "Ijtimoiy
pedagog" soxasiga tegishli barcha mutaxassilarning xam umumiy o`ziga xos
xususiyatlari mavjud bo`ladi. Bir kator tadqiqot chilar ularning shaxsiy
tavsifnomasi sifatida individual—ruxiy xususiyatlar va maxsus kobiliyatlarni
ko`rsatmokda.

---

---

2 kurs talabasi (………)

124
Kuzatuvchanlik, murakkab vaziyatda tez yo`lga tusha bilish, faxm— farosat
bilan seza olish, o`zini boshka odam o`rniga ko`ya olish va uning xissiyotlarini
tushuna bilish, o`zini boshkara olish va refleksiya (fikr yuritib uni taxlil qilish)
maxsus kobiliyatlar jumlasidandir. SHuningdek, ijtimoiy pedagog dilkashlik,
odamlar bilan ishlay olish, kizikkonlik, o`z fikrini o`tkaza olish, baxsli vaziyatlarda
yo`l topa bilish, tirishkoklik kabi ijtimoiy soxaning barcha xodimlariga xos
xususiyatlarga xam ega bo`lmogi darkor.
Xorijiy tadqiqot chilar xam pedagogning individual— ruxiy xususiyatlari
to`grisida o`z fikrlarini bildirganlar. Masalai, Buyuk Britaniyalik olimlar bunday
xususiyatlar katoriga yukori darajadagi akliy saloxiyatga egalik, tartiblilik va o`z—
o`zini boshkara bilish, jismonan kuchlilik, odamlarga kiyin vaziyatlarda yordam
bera olish,
chidamlilik
, sezgirlik kabilarni kiritadilar.
AQSHning mashxur psixologlaridan sanalgan J. Xoland o`zining "o`ziga
yo`naltirilgap kidiruv" metodikasida ijtimoiy soxa kasbi egasiga xos xususiyatlarni
ko`rsatgan. Bular: realistlik (xakkoniylik), tadqiqot chilik, artistlik, ijtimoiy,
tadbirkorlik,
konventsional
xususiyatlardir.
U
ijtimoiy
pedagogga
xos
insonparvarlik, ideallik, mas‘uliyatlilik, axloklilik, xushmuomalalik, iliklik,
odoblilik, o`zgalarni do`st tuta olish kabi xususiyatlarni xam ko`rsatadi.
Ijtimoiy pedagog kasbi insonlar o`rtasidagi munosabatlar tizimida faoliyat
yurituvchi ko`pkirrali soxa bo`lib, pedagogning kaysi ishda ishlashidan kat‘iy
nazar odamlar bilan va avvalo bolalar bilan ishlashga yo`naltirilganligidadir.
Mulokot jarayonida pedagog ko`plab ruxiy zurikish va charchokni o`zida sinashiga
to`gri keladi. SHu bois uning asab tizimi xam mustaxkam bo`lishi darkor. Bu narsa
unga
ijtimoiy—pedagogik,
ruxiy—terapevtik
jarayonlarda
emotsional
kiyinchiliklar bilan to`knashuvida yordam beradi.
Ijtimoiy pedagogga xos yana bir xarakter xususiyati, bu "Men — obrazidir"
Bu narsa pedagogning o`ziga nisbatan ijobiy munosabatda bo`lishini xamda
boshkalar tomonidan o`ziga yukori baxo berilishini ifodalaydi. Mazkur xarakter
pedagogga boshka odamlar bilan erkin mulokot qilish va ularni oson kabul qilish
imkonini beradi.

---

---

2 kurs talabasi (………)

125
Ijtimoiy pedagognipg quyidagi shaxsiy fazilatlarini aloxida ajratishimiz
mumkin:
-Insoniylik xususiyatlari (mexribonlik, boshkalar manfaatini ustun ko`yish,
o`z shaxsiy kadr—kimmati xissi)
- Ruxiy barqarorlik, yukori darajadagi xissiy va irodaviy xususiyatlar)
-Ruxiy taxlilchilik xususiyatlari ( o`zini idora kila olish, o`ziga tankidiy
karash, o`zini baxolay olish)
-ruxiy—pedagogik xususiyatlar ( kirishuvchanlik, gapga chechanlik.)
YUkorida keltirilgan xususiyatlar bilan tanishar ekanmiz, xar kanday odam
xam ijtimoiy—pedagogik faoliyatni olib borish kobiliyatiga ega bo`lavermasligiga
ishonch xosil kilamiz.
Xar bir pedagogning kasbiy omilkorligi, ya‘ni uning o`z faoliyatini olib
borishga amaliy va nazariy tomondan tayyorligi me‘yoriy—xuquqiy xujjatlar
yordamida tartibga solinadi. Mazkur xujjatlar o`z ichiga mutaxassis- pedagogning
kasbiy majburiyatlarini, mexnat tavsifnomasini, bilim va malakasini oladi.
IJTIMOIY ISH – axolining ijtimoiy ximoyalanmagan katlamlariga yordam
kursatish xisoblanadi. Ijtimoiy ishlarning obekti inson xisoblanadi, lekin xamma
emas, balki faqatgina muammolari bulganlari (ekalogik, ijtimoiy, texnogen,
millatlararo keskin o`zgarishlar, buzilishlar natijasida) yoki soglom bulmagan,
jismoniy yoki psixik nuksonlari bulganlar xisoblanadi.
MURUVVAT KO`RSATISH – muxtojlarga yordam, xayriya-saxovat –
aloxida shaxslar yoki tashkilotlar tomonidan muxtojlarga yoki axoli guruxlariga
beminnat yordam berish. Raxim-shavkat, marxamat, raximdillik – barchaga
yordam berish, yoki o`zgalarni kechirish, gamxurlik qilish.
XAYRIYA – (muxtojlarga yordam, xayr-saxovat) – muxtoj odamlarga yoki
axolining ijtimoiy guruxlariga xususiy shaxslar, yoki tashkilotlar tomonidan bepul
yordam kursatish.
MEXRIBONLIK (MILOSERDIE) – raxmdillik, odamiylik, insonparvarlik
yuzasidan kimgadir yordam kursatish,
yoki kimnidir kechirish
, avf etish.

---

---

2 kurs talabasi (………)

126
"Kasbiy majburiyatlar" — Bolalarni ijtimoiy ximoya, kullab—kuvvatlash
xamda bu borada xizmat kursatuvchi muassasalar to`grisida zarur axborotlar bilan
ta‘minlanadi.
— Inson va bola xukuklarini ximoya qilishga karatilgan, turli toifadagi
bolalarning xak-xukuklarini ta‘minlashga, bolalarni xuquqiy jixatdan tarbiyalashga
yunaltirilgan ijtimoiy—xuquqiy yordamni kursatilishi
— Ruxiy va emotsional yordamga muxtoj bolalarga ijtimoiy—reabilitatsion
yordam kursatish
— Kam ta‘miilangan oilalarda yashovchi bolalarning maishiy xayotini
yaxshilash maqsadida ularga ijtimoiy yordam kursatish.
— Bemor bolalarga zarur tibbiy—ijtimoiy yordamni kursatish. Alkogolizm,
giyoxvandlik bilan shugullanuvchi voyaga yetmaganlarni davolash.
Ijtimoiy pedagogdan quyidgicha kasbiy bilimlar talab etiladi :
O`z faoliyatining me‘eriy—xuquqiy asosini (konunlar, farmonlar, karorlar
va yuriknomalar), ijtimoiy pedagogika nazariyasi va tarixini, turli muxitlarda turli
toifa bolalari bilan ishlash metodikasi va texnologiyasini, bola shaxsini, uning
jismoniy, ma‘naviy va ijtimoiy shakllanishini urganuvchi psixologiyani ,
odamlarning uyushma va guruxlari (Oila, maktab va mexnat jamoasi) ni
urganuvchi sotsiologiyani; o`z kasbiy tadqiqot faoliyatini ijtimoiy boshkarish va
rejalashtirish metodini bilish.
Ijtimoiy pedagogdan quyidagi kasbiy malakalar talab etiladi: Taxlil kila
olish kobiliyati. Bolaning shakllanishida unga muxitning salbiy va ijobiy ta‘sir
kursatuvchi xarakatlarini aniklab taxlil kila bilish;
Bashoratchilik kobiliyati: faoliyat olib borish usullarini belgilab olib uni anik
maqsad tomon yunaltirish, duch kelishi mukin bo`lgan muammolarni oldindan
kura bilish va xisobga olib, vaktni to`gri taksimlash;
Loyixalashtira bilish—faoliyatni anik bir loyixa asosida, tarbiyalanuvchining
shart—sharoitlari va mavjud muxit talablarini xisobga olib, anik bir tartibda olib
borish, o`z faoliyatining xar bir boskichida ijobiy va salbiy natijalarini to`gri taxlil
kila olish; kirishuvchanlik— ya‘ni bolani eshitish va tinglay olish, bola bilan

---

---

2 kurs talabasi (………)

127
mulokot jarayonini osonlashtirish, bola muammosini to`gri tushunish uchuy zarur
axborot va ma‘lumotlarni tuplash.
Ijtimoiy pedagog faoliyatining modeli.
Ijtimoiy ish bilan har kim ham shug`ullana olmaydi. Ijtimoiy pedagog turli
xil harakterdagi insonlar bilan muloqatda bo`ladi. Bu insonlar o`zlarining
muammolari bilan, albatta, ijtimoiy pedagog shaxsiga qarshi ta'sir ko`rsatadi.
Mijozlarga yordam beruvchi mutaxassisdan esa ularga o`z ta'sirini o`tkaza bilishi
talab etiladi. Bu muloqat negativ va pozitiv bo`lishi mumkin. Ijtimoiy pedagogning
vazifasi birinchidan,negativ ta'sirga qarshi tura olishi, ikkinchidan madaniy
empatiyani amalga oshirgan holda vaziyatdan chiqib ketish talab etiladi. Bunga
mijozga ta'sir o`tkazish, ishontirish, singdirish, xissiy zararsizlantirish kabi
metodlardan foydalaniladi.
Ijtimoiy pedagogga qo`yilayotgan barcha talablarni inobatga olib, ijtimoiy
pedagog faoliyatining kasbiy modeli yaratilgan. U quyidagi jadvalda o`z aksini
topgan.
Ijtimoiy pedagog faoliyati soxalari. Ijtimoiy pedagog lavozimi bugungi
kunda ikkita idorada — ta‘lim muassalarida va yoshlar ishi buyicha muassasalarda
joriy etilgan.
YOshlar ishi buyicha idoralarda mazkur lavozim 8 xil muassasada ruyxatga
kiritilgan. Bular: bolalar klublari, bolalar ijodiy
markazlari
, yoshlar yotokxonasi,
usmirlar dam olish maskanlari, yoshlar ta‘lim markazlari, kasbiy yunaltirish
markazlari, bandlik markazlari, bolalar va yoshlar mexnat birjalaridir.
Ta‘lim soxasida esa pedagog 6 xil muassasada ruyxatiga kiritilgan. Bular:
maktabgacha tarbiya tashkilotlari, umumta‘lim muassalari, umumta‘lim
internatlari, bokuvchisini yukotgan bolalar uchun umumta‘lim idoralari, maxsus
ta‘lim muassasalari, boshlangich kasbiy ta‘lim muassasalaridir.
Ijtimoiy pedagog lavozimi mazkur ikki idorada joriy etilgan bulsada, aslida
ularga bo`lgan talab yana xam kengrok. Bunday lavozim deyarli barcha ijtimoiy
soxalarda joriy etilgan. Ular soglikni saklash muassalarida (ruxiy nosoglom,
giyoxvand bolalar uchun), axolini ijtimoiy ximoyalash muassasalarida (imkoniyati

---

---

2 kurs talabasi (………)

128
cheklangap
usmirlar
reabilitatsiya
markazlarida,
voyaga
yetmaganlarni
reabilitatsiya qilish markazlarida), ichki ishlar organlari tarmogidagi muassasalarda
Ijtimoiy pedagogik ishlar faol g`oyaviy – axlokiy imkoniyatlarga ega. U
shaxs xulkida paydo bo`lgan salbiy elementlarga karshi kurashda muxim omilga
aylanadi. U ijtimoiy fikrni shakllantirish yuli bilan jamoada soglom ma‘naviy –
axlokiy muxit xosil qilishga ta‘sir kursatadi, ilgor ijtimoiy kadriyatlarni
mustaxkamlaydi, shaxs kadr – kimmatini ta‘minlaydi, konunni xurmat qilishga
o`rgatadi. Bu ayniksa bugungi kunda, jamiyat ma‘naviy yangilanish jarayonini
boshidan kechirayotgan bir davrda muxim axamiyatga ega.
Tarbiyaviy faoliyatning muxim zaxiralaridan yana biri – ommaviy targibot
bilan boglik bo`lib, g`oyaviy – tarbiyaviy ishlarning barcha shakllarida gayrat va
tashabbus talab etiladi. Bunda davlat va jamoat tashkilotlari tomonidan ommaviy –
tashqiliy tadbirlar utkazish, kechalar, bayramlar, rasm – rusmlar, urf – odatlar,
jumladan «Navro`z», «Xotira va kadrlash kuni» va boshka tadbirlar muxim
axamiyatga ega. Ommaviy ishlarda ijtimoiy – tarbiyaviy muvaffakiyatlarga
ommaning ijtimoiy – madaniy faoliyat yunalishini chukur anglagan xoldagina
erishish mumkin. Bu, birinchi navbatda. Pedagogik tamoyillar asosida ma‘rifiy
muassasa ishlarini tashkil etishda va metodikasida o`z ifodasini topadi. Tadbirlarni
faqat g`oyaviy yunalishini emas, ayni chogda ijtimoiy – pedagogik, ijtimoiy –
psixologik moxiyatini anglash, tashqiliy ishlarda uning mexanizmlarga tayanish
zarur.
Milliy ongni uygotish va shakllantirish o`zini anglashdan boshlanadi. Milliy
gurur – bu o`z yurtining tarixini bilish, xalkning madaniy merosini ximoya qilish,
millliy kadriyatlarni tiklash, o`zligini anglash va namoyon etish kabilarni bildiradi.