İlahiyyat faküLTƏSİNİn elmi MƏcmuəSİ

STAGES OF FORMATION OF ATTACHMENT AND  

SOCIALIZATION OF THE PERSON OF THE CHILD 

 

In article problems of formation of attachment of children to someone are 

analyzed. Researches of various authors have confirmed that formation of attachment 

of children is influenced by following factors: conditions in which the child lives, 

quality of care of it, individual qualities of the child and its position in a family. The 

general conclusion consists that socialization of the child substantially depends on 

how attachment of the child and sensation it of feeling of the safety develops. 

 

Halal-haramın haqsızcasına qarışdırılması 

227

 

 

HALAL-HARAMIN HAQSIZCASINA QARIŞDIRILMASI 

 

Xalidə Faiq qızı İslamzadə 

İlahiyyat üzrə fəlsəfə doktoru 

 

 

Açar sözlər: Haram, hiylə, təriqət, abort, alfons 

Ключевые  слова:  По  шариату  недозволенные  деяния,  лукавство,  секта, 

аборт, альфонс. 

Key words: Forbidden by shariat, ruse, sect, abortion, gigolo 

 

Haram əməlləri halal kimi təqdim etmək məqsədilə dinə bəzi din xadimləri 

tərəfindən uydurmalar əlavə edilir. İslam hüququnda belə hal “hiyləyi-batilə” 

adlanır (1, s.106). Əməllərində halal-harama əhəmiyyət verməyənlər arasında öz 

yolverilməz əməllərinə dini don geydirərək insanları aldatmağa çalışanlar vardır. 

Təəssüf ki, onların sayı  cəmiyyətdə get-gedə artmaqdadır. Belələrinin  ən 

təhlükəlilərinə misal olaraq cəmiyyətdə  özünə  çoxlu tərəfdar toplayaraq firqə 

yaratmağa müyəssər olmuş  şəxsləri göstərmək olar. Öz  yanlış istəklərinə nail 

omaq  üçün dindən oyuncaq kim istifadə edənlər arasında bəzi təriqət  şeyxləri 

mövcuddur.  Öz səlahiyyətindən sui-istifadə edən belə  dırnaqarası dindarlara qarşı 

çox ehtiyatlı olmalı  və torlarına düşməmək məqsədilə onların  işlətdikləri 

fəndlərdən insanları agah etmək zəruridir. Məsələn: Bəzi təriqət şeyxləri həmfikir 

qazanmaq niyyətilə  hətta Allah kəlamı olan Qurani-Kərim ayələrini təhrif 

etməkdən  çəkinmir və bunun öhdəsindən  məharətlə  gəlirlər. Belə ki, həmin 

şeyxlər insanların  onlara tabe olması üçün “Ali-İmran” surəsinin 73-cü ayəsini 

özlərinə sərfəli şəkildə təfsir edir və insanları ram etmək məqsədilə həmin təfsiri 

verərkən bunun öz fikirləri olduğunu demirlər.  Əksinə, “Allah belə istəyir”,-

deyərək  şəxsi düşüncələrini Allah kəlamı kimi təqdim edirlər. Yuxarıda 

adıçəkilən ayədə bəyan edilir:  

-Sizin dininizə tabe olanlardan başqa heç kəsə inanmayın! (Ey Rəsulum! Onlara) 

söylə:  Əlbəttə, doğru yol, Allahın yoludur. (Yəhudilər öz adamlarına dedilər:) Sizə 

verilən  şeyin (Tövratın və  bəzi digər nemətlərin) bənzərinin başqa birisinə 

veriləcəyinə, yaxud Rəbbiniz yanındı onların sizinlə mübahisə edəcəyinə 

 Xalidə Faiq qızı İslamzadə 

228

(inanmayın!) (Ey Rəsulum) De: Həqiqətən fəzilət Allahın  əlindədir və onu istədiyi 

şəxsə bəxş edər...... "Ali-İmran", 3/73 (2, s. 58).  

Sözügedən Ali-İmran surəsinin 73-cü ayəsini bəzi haqsız təriqət  şeyxləri 

aşagıdakı  tərzdə  təfsir edirlər. Onlar iddia edirlər ki, həmin ayədə deyilən Allahın 

fəzilətinə nail olmaq üçün insan gərək mütləq təriqət  şeyxinə baglanmalıdır.  Şeyxə 

tabe olmayanlar isə guya heç vaxt fəzilətə məzhər ola bilməzlər. Əslində isə o ayədə 

“fəzilət sahibi” sözü ilə  təriqət  şeyxləri yox, Peyğəmbərlər nəzərdə tutulur. Çünki 

yəhudilər deyirdilər ki, doğru yol yalnız onlarınkıdır. Allah isə həmin ayə ilə bildirdi 

ki, digər xalqlara da Peyğəməbər göndərib (3, s. 402, 403). Təriqət mürşidləri 

müridlərin haqq yoldan azmaması üçün özlərinin  əvəzedilməz  şəxlər olduğu 

düşüncəsini təlqin etmək məqsədilə növbəti səhv fikri təriqətlərin sanki şüarı halına 

gətiriblər. Sözügedən  şüar belədir: "Şeyxi olmayanın  şeyxi  şeytandır" (4, s. 199). 

Eyni zamanda belə  təriqət  şeyxləri özlərinin  ən yaxşı  iş  gördüyünü  və onlara 

təslim olanların da üstün şəxslər olduğunu söyləyirlər. Beləliklə asanlıqla inanan 

adamları  təriflə  məst edib öz torlarına salırlar.  Vəzifəsindən sui-istifadə edən 

şeyxlərin  təriqəti qəbul etmiş müridlər (şeyxə tabe olan təriqət üzvləri) üçün necə 

böyük təhlükə yarada biləcəyini sübut etmək  üçün Mövləviyyə  təriqətinin ana 

prinsiplərindən birini söyləmək yerinə düşər. Həmin qaydaya görə, mürid heç bir 

vəchlə mürşidin (təriqət şeyxinin) sözündən çıxmamalıdır. Bu təriqətdə mürşidə 

etiraz etmək Allaha və Peyğəmbərə (s.ə.s.) qarşı  gəlmək deməkdir (5, s. 174). 

Yuxarıdakı Mövləviyyə təriqətinin prinsipinə diqqət edin! Fani insan olan mürşid 

şirk işləyərək Allah, həmçinin, vəhyə  müyəssər və  günahlardan qorunmuş olan 

Peyğəmbərlə (s.ə.s.)  özünü eyni mərtəbəyə qaldırır. Bu əsl müşriklikdir (Allaha 

şərik qoşmaq). Mövlana müridlərin mürşidlərə qul kimi tabe olmalarını  təriqət 

üzvlərinə mütləq  şərt olaraq irəli sürərək demişdir: “Şeyxlər Allaha tam müti olan 

İsrafil (mələk) kimi onu dinləyən müridlər axtarırlar.  Şeyxlər padşahlar kimi 

əzəmətlidirlər və bütün cahan əhlinin onlara qul olmalarını istəyirlər” (6, s. 675). 

Sözügedən prinsip digər təriqətlərdə  də vardır.  Bəzi təriqət  üzvlərinin 

müşrikliyinə dair daha bir misal: Təriqət üzvləri arasında hətta ölmüş övliyaların 

(Allahın vəlilərinin, Rəbbin dostlarının) da onlardan yardım istənildikdə insanlara 

kömək etmələrinə  dair batil inanc mövcuddur. Təriqət  üzvləri  ən böyük 

övliyaları “qütb və ya qavs” (yardım edən) adlandırırlar (7, 70). Onların fikrincə, 

"qavs" adlandırdıqları  Əbdülqadir Geylani və digər vəfat etmiş  övliyalardan 

çətin anda mədəd diləyib arzularının yerinə yetməsini istəmək caizdir (edilməsi 

düzgündür).  Şeyxlərin  əksəriyyəti özlərini dövrünün qütbü (insanlara doğru yolu 

göstərən) elan etmiş və zəmanəsinin qütbünü qəbul etməyənləri kafir adlandırmışlar. 

Halal-haramın haqsızcasına qarışdırılması 

229

Belə ki, Mövlanaya kafirin kim olduğu sualı verildikdə Cəlaləddin Rumi belə cavab 

vermişdir: “Kafir şeyxin (zamanının qütbünün) imanından xəbərsiz olandır” (7, s. 

200).  Bu batil inanca əsasən hətta  vəfat etmiş  vəlilər onlardan kömək istəyən 

insanların imdadına yetişirlər. Qurani-Kərimdə isə təriqət üzvlərinin belə yanlış 

əməllərinin yolverilməzliyini sübut edən ayələr mövcuddur. Belə ki, müqəddəs 

kitabda buyurulur:  

-Biz yalnız Sənə ibadət edirik və yalnız Səndən kömək diləyirik! "Əl-Fatihə", 

1/5 (2, s. 1).  

Yəni yalnız Allaha dua edərək Ondan kömək diləmək caizdir. Mövzu ilə 

bağlı Qurandan daha bir misal:  

-Allahdan başqa  özünə  vəli qəbul edənlər  özünə yuva qurmuş  hörümcəyə 

bənzəyirlər. Evlərin isə ən zəifi şübhəsiz ki, hörümcək yuvasıdır. Kaş biləydilər! 

“Əl-Ənkəbut”, 29/ 41 (2, s. 400).  

Mürşidlər insanları təriqət tilovuna salmaq məqsədilə özlərinin Allahın vəlisi 

olduqlarını iddia edirlər. Qeyd etmək lazımdır ki, övliyaların kəramətləri olur. 

Əgər mürşidlər həqiqətən də  övliyadırlarsa, nəyə  görə onlar televiziya 

ekranlarından kəramətlərini nümayiş etdirə bilmirlər?! Təriqət  üzvlərinin 

həqiqətə uyğun olmayan iddialarından biri də  Quranda bəyan edilən “zikr 

sahibləri”nin yalnız təriqət üzvləri olması bəyanlarıdır. Əslində isə ən böyük zikr 

sahibləri alimlərdir. Qurani-Kərimdə Allah-Təalanın ilk nazil etdiyi ayə “oxu” 

əmridir “Əl-Ələq”, 96/1 (2, s. 597). Alimlər gecə-gündüz Quranda Rəbbin birinci 

əmri olan oxumaqla, elm öyrənməklə  məşğuldurlar. Elm öyrənmək 1 nömrəli 

ibadətdir. Təriqət  üzvləri elə  zənn edirlər ki, zikr ancaq Allahın adını  dəfələrlə 

təkrar etməkdən ibarətdir.  Əslində isə  əlbətdə ki, bu belə deyildir. Allah rizası 

üçün  əksər vaxtını elm öyrənib başqalarına da öyrədərək onları  cəhalətdən və 

səhvdən qorumaq da zikrdir. Allah naminə elm öyrənərkən daima Tanrını 

düşünürsən. Hətta gecələri də başqaları  şirin yuxuyla yatanda alimlər  çox vaxt 

yatmayıb Allah rizası üçün elm öyrənir və  öyrədirlər.  İndi  özünüz fikirləşin! 

Allah hansı adama daha çox savab yazar; Başqalarına xeyri dəyməyərək sadəcə 

Rəbbin ismini təkrarlayana, yoxsa Allah rizası üçün gecə-gündüz yuxusuz 

qalaraq Allahın fərz hökmü (yerinə yetirilməsi mütləq olan əmr) olan elmi 

öyrənib və  başqalarına da öyrədərək onları  günah işləməmələrinə  vəsilə 

olanlara?! Qurani-Məciddə Allah-Təala buyurur:  

-Allah bilməyənlərin qəlblərini belə möhürləyər. "Ər-Rum", 30/59 (2, s. 59).  

Həmin ayəni izah edən ilahiyyatçı alim Yaşar Nuri Öztürk deyir: “Elmdən 

nəsibi olmayanların daşıdığı qəlbin heç bir ilhamına etibar edilməz. Çünki o qəlb 

 Xalidə Faiq qızı İslamzadə 

230

möhürlü bir qəlbdir” (8, s. 261). Təriqət  şeyxləri gözəl başa düşürlər ki, elmli 

şəxsləri hər  şeyə inandırmaq asan deyil. Yüksək intellekt sahibləri olduqlarına 

görə, elm sahiblərini həqiqətdən uzaq məfhumlara inandırmaq imkansızdır. Buna 

görə  də  şeyxlər alimləri gözdən salmağa  çalışır, təriqət  üzvlərinin elmlə  məşğul 

olmamalarına səy göstərirlər. Bu məqsədlə  mürşidlər dünyəvi  elmləri  “zahiri 

biliklər”, təriqət bilgilərini isə “batini elm” adlandıraraq  əsl elmin “batini elm” 

olduğunu iddia edirlər. Həmçinin onlar qiyasa, məntiqi dəlillərə söykənən elmlərin 

heç bir dəyərinin olmadığı fikrindədirlər. O cümlədən zahiri elmlərə  məzhər 

alimlərin minlərlə elmi olsa da onları öz nəfsini bilməyəcək dərəcədə zalım, cahil və 

sarsaq hesab edirlər. Öz nəfsini tanıyanların isə yalnız batini elm sahiblərinin, yəni 

təriqət üzvlərinin olduğunu güman edirlər  (9, s. 62, 63). Dünyəvi elm sahiblərini 

gözdən salmaq məqsədilə Mövlana zahiri elmlərlə məşğul olduğu dövrünü “xamlıq” 

kimi xarakterizə etmişdir (9, s. 63). Mövlanaya görə, "batini elm" sahibinə dost, 

"zahiri elm" isə lazımsız yükdür. Bununla əlaqədar o, zahiri elmə yiyələnənlərin 

özlərinə Tövrat yüklənmiş eşşəkdən fərqsiz olduqlarını demişdir (9, s. 64). Bundan 

əlavə  bəzi təriqət üzvləri ailə qurmaq iqtidarında olduqları halda  prinsipial olaraq 

evlənmirlər. Onlar evliliyin insanı dünya həyatına meyl etdirdiyi və zühd həyatından 

uzaqlaşdırdığı düşüncəsi ilə bekar həyatı keçirirlər (10, s. 221). Bəzi təriqər üzvləri 

Allaha daha sevimli bəndə olmaq ümidilə zahidanə  həyat tərzində ifrata varırlar. 

Məsələn: Amir ibn Abdullah (ö/t 675), Said ibn əl-Müsəyyəb (ö/t 712) və Əmr ibn 

Abdi Qays (ö/t 820) məhz bu səbəbdən evlənməmişlər. İbrahim ibn Ədhəm (ö/t 779) 

sufi həyatı yaşamaq üçün həyat yoldaşını və övladlarını tərk etmişdir. Rəbah ibn Əmr 

əl-Qaysi arvadını dul, övladlarını isə yetim kimi buraxıb köpəklərin sığındıqları 

zibilxanalarda uzlətə (insanlardan uzaq yaşamağa) çəkilməyənlərin  siddiqlər 

mərtəbəsinə yüksələ bilməyəcəkləri barədə çox absurd görüşünü təbliğ edirdi. Əbu 

Süleyman  əd-Darani (ö/t 830) evlənməyi dünya həyatına hərislik kimi 

qiymətləndirərək öz müridlərinə ailə qurmağı qadağan etmişdir (10, s. 219, 220). 

Əgər yuxarıda qeyd edilən zahidlərin sözlərini həqiqət qəbul etsək o zaman belə çıxır 

ki, hətta peyğəmbər Həzrət Muhəmməd (s.ə.s.) də  səhv yolda olmuşdur. Çünki 

Rəsulullah (s.ə.s.) ailə qurmuşdur. Halbuki Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) ailə qurmasına 

baxmayaraq, zahidlikdə ondan heç kim üstün ola bilməyib. Ailə İslamda müqədddəs 

müəssisə olub cəmiyyət üçün halal buyurulmuşdur. Quranda Allah-Təala buyurur:  

-Aranızda olan subay kişiləri və ərsiz qadınları, əməlisaleh kölə və cariyələrinizi 

evləndirin!....... "Ən-Nur", 24/32 (2, s. 353). 

-...Bəyəndiyiniz qadınlarla evlənin!.... "Ən-Nisa", 4/3 (2, s. 76).  

Halal-haramın haqsızcasına qarışdırılması 

231

 Qurandakı sözügedən ayələrdən göründüyü kimi, evlənmək Allahın  əmridir. 

Belə olduğu təqdirdə ailə qurmağa ciddi əngəlləri olmamasına baxmayaraq, bəzi 

təriqət üzvləri Allahın halal buyurduğunu nəfislərinə haram etmiş olurlar. 

Acınacaqlısı isə budur ki, onlar belə əməllərlə daha çox savab qazanaraq Allaha daha 

yaxın olduqlarını hesab edirlər. Din pərdəsi arxasında gizlənərək ailə qurmamağı 

təbliğ edən təriqət şeyxlərinə bütün müsəlmanlar uyarlarsa, onda onların nəsli davam 

etməyəcəyinə görə, kökləri kəsiləcək və  İslam dini məhv ediləcək. Müsəlman 

təriqətləri içində insanları düz yoldan azdıran belə  şeyxlər olduğu müdətcə  İslamı 

yıxmaq üçün başqa düşmənlərə ehtiyac qalmır. Evlənməyi səhv hesab edənlərin bu 

qeyri-səmimi fikrinin tam tərsi olaraq Allah-Təala rahibliyi təqdir etmədiyini, bunu 

bəzi insanların uydurduğunu aşağıdakı ayə ilə bəyan etmişdir: 

....Rahibliyi onlar uydurdular. Biz bunu onlara fərz qılmamışdıq....” (Əl-Hədid, 

57/27 (11, s. 542).  

Təriqət üzvlərinin örnək  şeyx hesab etdikləri və iftixarla onun aforizmlərindən 

sitat gətirdikləri Mövlana eşq haqqında da doğru olmayan fikir söyləyirdi. Mövlana 

eşqin yalnız Allaha duyulması gərəkdiyini, insanın insana meylinin isə eşq duyğusu 

olmadığını  zənn edirdi. Habelə o, fani varlıqları sevib onlara meyl edənlərin Allah 

eşqindən məhrum olduqlarını düşünürdü (9, s. 51, 52). Cəlaləddin Rumi əsl İslamda 

yeri olmayan bu fikirləri ilə kifayətlənməyərək belə kobud səhvində daha da həddi 

aşıb kişilərin qadınlara saymazyana münasibət bəsləmələrini məsləhət görürdü. Belə 

ki, Mövlana kişilərə deyirdi: “Qadınlarla məsləhətləşin, lakin onların dediyinin əksini 

edin!  Şübhə yoxdur ki, o şəhvət sahiblərinin dediyini edən tələf olar” (12, s. 721). 

Mövlananın bu düşüncəsinin həqiqətdən uzaq olduğunu sübut edən bir misal: 

Peyğəmbərimiz Həzrət Muhəmməd (s.ə.s.) Hüdeybiyyə (1628-ci il) anlaşması 

zamanı  Mədinədən Məkkəyə onunla birlikdə  gəlmiş  səhabələrə  həmin il Məkkəni 

ziyarət edə bilmədən geri dönəcəklərini söylədi. Lakin səhabələr Rəsulullahın (s.ə.s.) 

sözlərinə uymaq istəməyərək ona etiraz etdilər. Səhabələrin belə  hərəkətindən 

Xətəmülənbiya (s.ə.s.) kədərləndi. Bu zaman Peyğəmbərimizin (s.ə.s.) zövcəsi 

Ümmü Sələmə (r.a.) həyat yoldaşına məsləhət verdi ki, səhabələrin etirazlarına 

əhəmiyyət verməyərək qurbanını  kəssin və ihramdan çıxsın. Rəsulullah (s.ə.s.) 

xanımının bu dəyərli məsləhətinə əməl etdi. Səhabələr Həzrət Muhəmmədin (s.ə.s.) 

sözügedən  əməllərini görcək inadkarlıqlarından  əl çəkərək Allah nəbisinin (s.ə.s.) 

söylədiklərinə tabe oldular (13, s. 315). Rəsulullahın (s.ə.s.) zövcəsinin məsləhətinə 

uyğun hərəkət etməsi haqqındakı hadisə  də isbat edir ki, hətta fətanətə (çox zəki 

olmaq xüsusiyyətinə) malik olmasına rəğmən, peyğəmbərlər belə qadınların müdrik 

 Xalidə Faiq qızı İslamzadə 

232

məsləhətlərinə əməl etmişlər. Deməli, qadınların düzgün məsləhətlərinə riayət etmək 

yanlış deyildir.   

Ailə  içində  də  əfsus ki, bir çox haramlar işlənilir. Bunlardan ən 

böyüklərindən biri эцнцмцздя  актуал  проблемлярдян  бири olan абортдур  (ана 

бятниндян ушаг салдырмаг). Абортун лещиня олан гадынлар ушаг салдырмаьа dövlət 

tərəfindən  гадаьа  гойулмасына  гаршы  чыхараг  “бядянимиздян  ялинизи  чякин!”,- 

йазылмыш  плакатларла  кцчя  нцмайишляриндя etirazlarını bildirirlər.  Щямин 

гадынларын фикринжя, яэяр ювлад онундурса, беля дырнагарасы валидейнляр щятта юз 

балаларыны да юлдцртмяйя ихтийарлары вар. Щямчинин аборт васитясиля юзляриня чюряк 

пулу  газанан  бязи  эинекологлар  эцнащсыз  кюрпяляри  юлдцрмяк  кими  ямялляриня 

бяраят газандырмаг цчцн нювбяти fərziyyələrini иряли сцрцрляр: Онларын гянаятиня 

эюря, гануни йолла аборт йасаг едилярся, зирзямилярдя бу ишля мяшьул олараг гейри-

гануни  фяалиййят  эюстярян  тибби  мяркязляр  ачылажаг.  Щямин  мяркязлярдя  лазımi 

санитарийа-эиэийена гайдаларына риайят едилмядийи тягдиrdə аборт етдирян гадынлар 

щяйатыны  итиря  билярляр.  Амма  беля  эинекологлар  илк  нювбядя  аборт  етдирян 

гадынларын  сящщятини  дейил,  öz itirə biləcəkləri gəlirlərini  дцшцнцрляр.  Аборт 

гадаьан  едилярся,  бу  щал ginekoloqların  мадди  вязиййятиня  мянфи  тясир 

эюстяряжяк.  Яэяр  аборт  тяряфдары  эинекологлар,  щягигятян,  юз  мадди  эялирляриня 

эюря дейил, ушаг салдыртан гадынларын сящщяти цчцн наращат олурларса, о заман ня 

цчцн онлар абортун ня гядяр тящлцкяли олдуьундан uşaq saldırtmaq istəyən bütün 

qadınları  хябярдар  етмирляр?!  Няйя  эюря  беля  дырнагарасы  щякимляр  абортун 

ушаглыг  йолунун  хярчянэи  кими  дящшятли  хястялийин  йаранма  рисгини  дяфялярля 

йцксялтдийини aborta gələn qadınlardan  эизлядирляр?!  Беля  ки,  аборт  нятижясиндя 

бядяндя  щормонлар  нормадан  артыг  ифраз  олунмаьа  башлайыр  ки,  бу  да  хярчянэ 

хястялийинин мейдана эялмя тящлцкясини артырыр. Ня цчцн эинекологлар биринжи дяфя 

абортдан  сонра  гадынын  йенидян  щамиля  гала  билмямя  тящлцкясинин 21%, икинжи 

дяфядян  сонра 32%, цчцнжц  дяфядян  сонра  ися 41%-зя  гядяр  йцксялдийини 

билдирмирляр?! (www.9 months.ru).  Ня  цчцн  щякимляр  аборт  заманы  щятта  стерил 

жяращиййя алятляриндян истифадясиня бахмайараг, гадынын бятниня инфексийа дцшмя 

рисгинин  олдуьуну  вя  бунунла  ялагядар  илтищаблашма  ямяля  эялдикдя  чох  вахт 

сонсузлугла нятижяляндийи барядя щяр аборта эялян гадыны мялуматландырмырлар?! 

(14,  с. 365). Аборт  етдиряркян  юзляриня  бяраят  газандырмаг  истяйян  щям  ушаг 

салдыртан гадынлар, щям дя эинекологлар бязян бу тярз сюзляр дейирляр: “Рцшейм 

щяля  чох  кичикдир,  бир  айлыгдыр.  Ону  юлдцрмяк  гябащят  дейил”;  Йа  да  ки, “Döl  цч 

айлыгдыр. Щяля жинси бялли олан ушаьа дюнцшмяйиб”. Лакин ушаг юлдцрмяйи юзляриня 

ар  билмяйянlər  щеч  дцшцнмяк  истямирляр  ки,  бир  айлыг  рцшеймин (ana bətnindəki 

Halal-haramın haqsızcasına qarışdırılması 

233

uşağın)  дя  артыг  цряйи  дюйцнцр (21-жи  эцнцндя  рцшеймин  цряйи  дюйцнмяйя 

башлайыр).  Цч  айлыьында  ися  döldə (ana bətnindəki uşaqda)  синирляр  йараныр.  Цч 

айлыг  dölü  аборт  едян  эинекологлар  чох  эюзял  билирляр  ки,  яэяр  döldə  синирляр 

мейдана  эялмишся,  щяким onu öldürərkən  щямин canlılar  дящшятли  аьрылары  щисс 

едяряк məhv olurlar.  

Bir dəfə ginekoloqun uşaqla bağlı kinayəli gülüş  döğuran hadisəsi ilə 

rastlaşdım. Bir gün fizioterapeft həkim bacımla restoranda oturmuşdum. Bacım 

yan masa arxasına oturan qadınla salamlaşdı  və  mənə  həmin qadının onunla 

eyni xəstəxanada işləyən ginekoloq olduğunu söylədi. Qonşu masa arxasında 

körpə  uşaqlı bir ana oturmuşdu. Ginekoloq həmin anaya: “Allah balanızı 

saxlasın!”,- xeyirduasını verdi. Bu sözlər məndə ikrah hissini oyatdı. Çünki ana 

bətnində  körpələri parça-parça doğrayaraq  öldürən “uşaq qatili”nin dilindən 

“Allah balanızı saxlasın!” sözləri necə də qeyri-səmimi səslənir. 

Унутмаг  лазым  дейил  ки,  жаны  верян  Аллащдыр.  Аллащдан  башгасынын    жаны 

алмасы  щарамдыр (hədd cəzası törətmiş cinayətkarlar xaric. Onların cəzası 

səlahiyyətli orqanlar tərəfindən verilməlidir). Ушаглары сахлайажаг мадди дурумун 

олмадыьындан вя с. сябяблярля ювладлары тяляф етмяк илащи ганунла гадаьандыр. Бу 

барядя Гурани-Кяримдя бяйан едилир:  

-Йохсуллугдан  горхуб  ювладларынызы  юлдцрмяйин!  Биз  онларын  да  сизин  дя 

рузинизи веририк. Онлары юлдцрмяк, щягигятян, бюйцк эцнащдыр! “Ял-Исра”, 17/ 31 

(2, 284).  

Йалныз щамиля гадын юлцм тящлцкяси иля цз-цзя галарса, беля истисна щалларда 

ушаьын  ана  бятниндян  салынмасыны  мцжтящидляр (ictihad etmək və  fətva vermək 

səlhiyyətinə sahib din alimləri) жаиз эюрмцшляр (15, с. 97). Мясялян: Яэяр гадынын 

бир  бюйряйи  йохдурса,  жидди  цряк  хястясидирся  вя s. ölümcül təhlükəli hallarda 

abort caizdir.  

 Artıq sivilizasiyanın yüksək səviyyəsinə  çatmış  dövrdə yaşamağımıza 

baxmayaraq, indi də  ədalətsizliyin ifrat dərəcədə olduğunun  şahidiyik. Belə 

haqsızlıqlardan biri olan gцнащсыз кюрпялярин гятлиnə сон гойулмалыдыр! 

Lakin bu o demək deyil ki, qadınlar durmadan çoxlu sayda uşaq doğmalıdırlar. 

Fransanın Demoqrafik Araşdırmalar  İnstitutunun hesablamalarına  əsasən Yer 

kürəsində kontrol altında tutulmazsa, əhalinin sayı 2050-ci ildə 9 milyard 701 

milyona qədər artacaq. Bu isə bizim planetin fəlakəti deməkdir. Belə ki, əhalinin sayı 

hər il 90 milyon nəfərə qədər yüksəlməkdədir. Əgər belə davam edərsə, içməli su 17 

il, neft ehtiyatları isə 30 ilə tükənə bilər. İldən-ilə ekologiya daha da kirlənir. BMT-

nin baş katibi Pan Qi Munun proqnozuna görə, artıq 2030-cu ildə planetimizdə 

 Xalidə Faiq qızı İslamzadə 

234

əhalinin yarısını içməli su ilə təmin etmək mümkün olmayacaq. Amma “əhali sayını 

kontrol altında tutmaq” demək o deyil ki, hətta ana bətnində körpələri öldürmək 

caizdir. Planetimizdə  əhali sayısının indikindən də üstün miqyasa qalxmaması 

məqsədilə 1-2 övlad sahibləri yenə də hamilə qalmamaq üçün qorunma üsullarından 

istifadə etməlidirlər. Həmçinin hər ailəyə 1-2 nəfərdən ziyadə övlad planlamasına 

dövlət tərəfindən qadağa qoyulmalıdır. Bir neçə ildən sonra bu radikal addım  Çində 

olduğu kimi, digər ölkələrdə də qaçınılmaz duruma gələcək.   

Щабеля  аиля  иля  баьлы haramlardan бири  də  алфонслугдур (maddi yöndən 

qadınların hesabına yaşayan kişilərin həyat tərzi).  Чюзцлмяси  эярякян  бу 

дцйцня,  хяжалят  щисси  доьуран  щямин  мясяляйя  тохунмамаг,  буну 

эюрмямязликдян  эялмяк  мцмкцн  дейил.  Мцбалиьясиз,  жямиййятин  бяласы  олан 

алфонслуг  эетдикжя  вцсят  алмагдадыр.  Ислам  дининя  ясасян,  аиляни,  гадыны  мадди 

йюндян тямин етмяк кишинин боржудур. Гурани-Кяримдя бу щагда буйурулур:  

-……Аналарын  йемяйи  вя  эейими  юз  гцввяси  даирясиндя  (ушаьын)  атасынын 

цзяриня дцшцр…. “Ял-Бягяря”, 2/233 (2, s. 36). 

Бундан  əlavə  бошанма  заманы  бязи kişilər  евляняркян  зювжясиня  вердийи 

мещири  (евляняркян  кишинин  щяйат  йолдашына  вермяси  эярякян  вя  гадынын  динян 

щаггы олан гызылı вя йа малı) вя щядиййялярини гадынын ялиндян зорла алырлар. Ислам 

дининдя беля ямял haramdır. Беля ки, Гурани-Кяримдя бяйан едилир: 

-……(Ей  кишиляр!)  Онлара  (гадынларыныза)  вердийиниздян  (кябин  щаггындан, 

мещирдян)  бир  шей  тяляб  етмяниз  сизя  щалал  олмаз….  Бунлар  Аллащын  щядляридир 

(щюкмляридир).  Онлардан  кянара  чыхмайын.  Аллащын  щядляриндян  кянара  чыханлар 

ялбяття, залымлардыр. “Ял-Бягяря”, 2/229 (2, s. 35).  

-Яэяр  бир  арвадын  йериня  башга  арвад  алмаг  истясяниз,  онлардан  бириня 

(биринжийя) чохлу мал вермиш олсаныз да ондан щеч бир шейи эери алмайын! Мяэяр 

бу  малы  бющтан  атмаг  вя  ашкар  бир  эцнащ  иш  эюрмякля  эери  алажагсыныз?! “Ян-

Ниса”, 4/20 (2, s. 80).  

İnsanları aldadaraq haramı halal kimi göstərənlər içində şikəstlik və s. ciddi 

əngəlləri olmadıqları halda tüfeyl həyat tərzi keçirərək dilənənləri misal çəkmək 

olar.  Bu zaman onlar insanları  kövrəltmək  üçün qucaqlarına körpə  uşaqlarını 

götürür və Allaha and verərək onlardan pul dilənirlər. Fiziki qüsurları 

olmayaraq tənbəlliyi  özünə  həyat tərzi seçənlərə  sədəqə vermək düzgün deyil. 

Onlara pul verməklə  cəmiyyətdə  tüfeyl həyat tərzi keçirdənlərin sayını artırmış 

oluruq. Rəhm edərək onlara sədəqə verənlər bilməlidirlər ki, işləmək iqtidarında 

olduqları halda dilənçiliklə  məşğul olanlara  sədəqə verməyə  İslamda savab 

yazılmır.  

Halal-haramın haqsızcasına qarışdırılması 

235

Hiylələrlə, məkrli oyunları ilə  kələk gələrək haramı halal kimi göstərənlər 

barədə  sələfi-salihin (keçmiş  əməlisalehlər) belə deyirdilər: “Şeytan deyir ki, 

öncələri mən insanlarla qarşılaşır və onlara öyrədirdim.  İndi isə  əksinə, onlarla 

qarşılaşınca mən onlardan öyrənirəm” (16, s. 56). Bəhs edilən dövrün gələcəyini 

peyğəmbər Həzrət Muhəmməd (s.ə.s.)  öncədən xəbər vermişdir. Rəsulullah 

buyurub: “Elə bir dövr gələcək ki, insanlar aldığı şeyin halaldanmı, haramdanmı 

olduğuna heç fikir verməyəcəklər” (17, s. 202). Mövzu ilə əlaqədar digər hədisdə 

Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) buyurub: "Yəhudilərin etdiklərini etməyin! Onlar Allahın 

haram qıldığı şeyləri ən bayağı hiylələrlə halal qılmağa cürət etmişlər" (18, s. 173). 

Haramı halal kimi təqdim edənlərə inanaraq yanılanlar vardır. Mövcud 

problemin əsas səbəbini mən belə izah edərdim. Mən insanları zəkasına görə 2 qrupa 

ayırıram:  

1) Analitik təfəkkürə sahib olanlar;  

2) Təqlidedici təfəkkürə malik olanlar.  

“Təqlidedici təfəkkürə malik olanlar” dedikdə hadisələri, məlumatları hərtərəfli 

analiz etməyərək kor-koranə başqalarını  təqlid edənləri nəzərdə tuturam. 

Bəşəriyyətin  əsas bəlası, cəmiyyəti fəlakətə sürükləyən dominant amil  məhz 

təqlidedici təfəkkürdür. Bunun bəşəriyyət üçün necə təhlükəli olduğunu Allah-Təala 

Qurani-Kərimdə bildirərək buyurur:  

-.........Ağıllarını işlətməyənləri Allah pislik içində buraxar. “Yunus”, 10/100 (11, 

221).  İslam dövlətlərinin intibahı, rifahı, nurlu gələcəyi üçün Həzrət Muhəmməd 

(s.ə.s.) ümmətində  təqlidedici təfəkkürdən uzaq, yalnız analitik təfəkkürlü, 

mütəfəkkir şəxslərin yetişməsini Allahdan niyaz edirəm! Amin!  

 

 

 

 Xalidə Faiq qızı İslamzadə 

236