İlahiyyat faküLTƏSİNİn elmi MƏcmuəSİ
Yüklə 3,06 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Çapa tövsiyə etdi:f.e.d.,prof.Fikrət Əfəndiyev
- III.Romalılarda ailə
- NƏTİCƏ
|
РЕЗЮМЕ
В статье анализируется понятие культуры как основной фактор социализации. Именно в процессе социализации личность аккумулирует в себе основные элементы культуры : символы, нормы, ценности. Инкультурация - процесс освоения основных элементов культуры. Понятия социализации» и инкультурация по содержанию очень близки друг к другу, так как процесс развития личности выступает как результат присвоения культуры достигнутой человеческим обществом. Поэтому в современной научной литературе понятие инкультурация используется как синоним
понятия социализации. Инкультурация формирует в себе основные виды общения с людьми, их поведения, формирует эмоции в себе и способности человека. В результате инкультурации человек способен свободно передать сведения об умственных, физических и трудовых достинсениях своей социальной среды предыдущим поколениям
Mədəniyyət sosiallaşma amili kimi 259
SUMMARY
It was touched on the main factor of culture in socialization in the article. Through the process of socialization person approaches the main culture elements: symbols meanings, values norms. The influence of culture, identity and socialization process occurs inculture. Inculture is the process of development of the main components of the culture : values, norms, traditions and symbols. Socialization and inculture concepts are very close to each other in content, because any society is the process of cultural forms of the assignment of the human. Therefore in the modern scientific literature is used as synonyms concepts. Inculture includes fundamental human skills, communicate with people in other types of behavior, his emotions form. As a result of inculture human created their social environment guide, can share the products of mental and physical labor by previous generations.
Çapa tövsiyə etdi:f.e.d.,prof.Fikrət Əfəndiyev İslamdan əvvəlki bəzi din və cəmiyyətlərdə ailə 261
İSLAMDAN ƏVVƏLKİ BƏZİ DİN VƏ CƏMİYYƏTLƏRDƏ AİLƏ Dr. Mənsur TEYFUROV * I. Giriş, Yəhudilikdə ailə Yəhudilikdə ailə sadəcə sosial deyil, eyni zamanda dini bir cəmiyyətdir. “Atalar mədəniyyəti”bir ailə ibadətidir. Ənənəvi ibadəti mühfizə edən və onu yeni nəsillərə köçürmə vəzifəsini üstlənən ailə və onun rəisi olan atadır. İlk mətnlərə görə yəhudilərin ataları (İbrahim, İshaq, Yaqub) qurban yerləri hazırlamış və Tanrıya qurban təqdim etmişlər. 1 Eyni zamanda ata, bir ailə ibadəti olaraq evdə icra edilən “fısıh”(pesah) bayramına da başçılıq etməlidir. 2 Buna görə atanın ruhani bir şəxsiyyəti vardır və sərhədsiz nüfuzu da buradan gəlir. Ailə bağlarını qoparan şəxs atalarının himayəsindən məhrum olur. Evlənməyərək ailənin ortadan qalxmasına səbəb olan şəxs isə sadəcə bir sosial vahidin deyil, bir mədəniyyətin yox olmasına səbəb olmalıdır. Buna görə Yəhudilikdə subay qalmaq böyük günahdır. 3
matriarx ailənin var olduğu, sonra yerini atanın üstünlüyünə buraxdığı söylənə bilər. Patriarx ailədə evlənən qadın ərinin qəbiləsinə keçər. Qohumluq, qəbilə əlaqəsi və miras kişiyə görə müəyyən olunur. Buna görə ailənin və ailə adının davamında oğlan uşaqları önəmli bir rol oynayırlar. 4 Yenə bu ailə quruluşunun bir üsulu olaraq ərin arvadı üzərində böyük bir hakimiyyəti vardır. Bu hakimiyyətin səbəbi Həvvanın cənnətdəki itaətsizliyi və ərini aldatmasıdır. Kitab-ı Müqəddəsdəki* bəzi ifadələr qadının evlənmə prosesində tərəf-müqabili deyil, əksinə bu prossesin mövzusu olduğunu bildirir. 5 İbrani dilində “baal”kəlməsi həm “ər”, həm də, “mal sahibi” deməkdir. Bu kökdən törəyən fel də “evlənmək” və “malik olmaq” mənalarına gəlir.
* T.C. Bursa Uludağ Universiteti ictimai elmlər institutu ərəb dili və bəlağəti elmlər namizədi tələbəsi 1 Tövrat, Təkvin bölümü, 12/7 2 Tövrat, Çıxış bölümü, 12/1-51 3 Mehmet Akif Aydın, “Aile”DİA, Baskı, Güzel Sanatlar Matbaası, İstanbul 1989, II, s. 196 4 Tövrat, Təkvin bölümü, 3/16 * Tövrat nəzərdə tutulur. 5 Tövrat, Təkvin bölümü, 4/19, 6/2, 11/29, 29/28, 34/8 Mənsur TEYFUROV 262
Bu, ərin arvadı üzərindəki hakimiyyətinin mal sahibinin hakimiyyətinə oxşadığını göstərir. 6 Tövratda mövcud olan on əmirdə qadın ev, kölə, cariyə, öküz və eşşək ilə birlikdə ərin mal varlığı arasında sayılmışdır. Bu anlayışın təbii bir nəticəsi olaraq qadının miras haqqı da yoxdur. Yalnız ona verilən hədiyyələrə sahib olur və yalnız ərinin malik olduğu xidmətçi kölələrin əfəndisidir. 7 Patriarxa əsaslanan yəhudi ailəsi eyni zamanda böyük bir ailədir. Yalnız qan qohumlarını deyil, kölə, cariyə və xidmətçiləri də içinə alır. Hz.Yaqubun ailəsi oğullarını, qızlarını, arvadlarını, oğullarının oğullarını, qızlarını, oğullarının qızlarını və bütün zürriyyətini əhatə edirdi.
8 Ailənin bu geniş quruluşu İsrail cəmiyyətinin sosial, dini və iqtisadi quruluşu ilə əlaqəli olduğu qədər, İsrail oğulları arasında tətbiq olunan çoxevlilik (poligamiya) ilə də yaxından əlaqəlidir. Çox evliliyin İsrail oğulları arasında xüsusilə ilk dövrlərdə məşhur bir tətbiqi vardır. 9 Yəhudilikdə ailə, həm endogamik, həmdə egzogamik* bir xarakter daşıyır. Ümumi bir qayda olaraq mövcud olan İsrail oğulları xaricində biriylə evlənməmə, daxildən evlənmənin (endogami) geniş bir tətbiqi olaraq şərh oluna bilər. Lakin bu tətbiqə də istisnalar gətirilmişdir. 10 Babil sürgünündən sonraki dövrdə yəhudilərin Hititi və Kenanilərlə evliliklərinə rast gəlinməkdədir. Kitab-ı Müqəddəs bu xarici evliliklərinə işarə edir. Daha sonra bu növ evliliklər qadağan edilmişdir. 11 Evlənmə əsnasında qadının ailəsinə bir pul və ya mal verilir (mohar). Başlanğıcda bundan əlavə qadının heç bir haqqı yoxdur. Sonralar ailəyə verilən pul və mal şəxsən evlənən qadına ödənən bir hədiyyəyə çevrilmişdir. 12 Yəhudilikdə boşanmaq qanuni bir hadisə kimi qəbul edilir. Ancaq yəhudi hüquq qaydaları arasında boşanma səbəbləri mövzusunda görüş birliyi yoxdur. Ümumi olaraq boşanmalara yəhudi cəmiyyətində tez-tez baş vurulduğu və bu mövzuda tətbiqatın çox olduğu müşahidə olunur. 13
6 M. A. Aydın, e.a.m.,DİA, II, s. 197 7 Tövrat, Çıxış bölümü, 20/17 8 Tövrat Təkvin bölümü, 46/5-7 9 .Tövrat, Krallar bölümü, 11/3 *Endogamik sərhədlər içərisində müəyyən sayda qohumlarla evlənməmə qaydasıdır. Xaricdən evlənmək isə egzogamikadlanır. 10 Tövrat, Əzra bölümü, 10/2 11 Tövrat, Əzra bölümü, 10/11 12 Tövrat, Təsniyə bölümü, 24/1 13 M. A. Aydın, e.a.m.,DİA, II, s. 197 İslamdan əvvəlki bəzi din və cəmiyyətlərdə ailə 263
II. Xristianlıqda ailə Xristianlıqda ailə quruluşu yəhudi ailəsindən çox fərqli deyildir. Əsasən İncildə də ifadə olunduğu kimi Hz. İsa (ə.s) əvvəlki şəriətləri ləğv etmək üçün deyil, tamamlamaq üçün gəlmişdir. Bu baxımdan burada xristianlıqdakı ailədən bəhs edərkən yalnız yəhudilikdən fərqli cəhətlər üzərində durulacaqdır.Xristianlıq ailəni sosial və ya mədəni bir təşkilat olaraq deyil, tamamilə dini bir təşkilat olaraq qəbul edir. Bu bir baxıma yəhudilikdəki materialist anlayışa bir reaksiyadır. Hz. İsaya (ə.s) görə ailə fərdləri arasındakı əlaqə insanla Allah arasındakı əlaqənin bir aynası və insanın ruhi və mənəvi sahədəki inkişafının imtina edilməz bir ünsürüdür. 14
Yəhudilikdə olduğu kimi xristianlıqda da ailə ərin hakimiyyətinə söykənən ailədir. İsa (ə.s) kilsənin başçısı olduğu kimi kişi də ailənin başçısıdır. Hətta qadın ərinə, rəbbinə tabe olduğu kimi tabe olmalıdır. Onun əri üzərində hər hansı bir şəkildə hakimiyyət qurması qəbul edilə bilməz. Bu düşüncə, əsasını Hz. Adəm (ə.s) ilə Həvvadan almışdır. Çünki, əvvəl Adəm, sonra Həvva yaradılmışdır. Eyni zamanda Həvva Adəmi aldadıb cinayətə (günaha) göndərmişdir. O halda kişinin özünü aldadıb günah işləməsinə səbəb olan qadının hakimiyyəti altına girməsi düşünülə bilməz. Bütün bunlara baxmayaraq xristianlıqda qadın, yəhudilikdə olduğu kimi ərinin sanki mülkiyyəti altındakı bir mal da deyildir. 15 Ailəni meydana gətirən evliliyə xristianlıqda o dərəcədə müqəddəs bir mahiyyət verilmişdir ki, evlənməklə ər arvadın tək bir bədən halına gəldiyi və artıq ayrılmalarının mümkün olmadığı nəticəsi hasil olmuşdur. Buna görə boşanıb başqası ilə evlənən yoldaş zina etmiş sayılır. Çünki, əvvəlki evliliyi hələ davam etməkdədir. Hər nə qədər bu qadağa yəhudilikdəki boşanmaların həddindən artıqlığına bir reaksiya olaraq ortaya çıxmış olsa da boşanmanı tamamilə rədd etdiyi üçün bu dəfə də başqa bir həddi aşmağa səbəb olmuşdur. 16
Xristian dünyasında baş verən müxtəlif sosial sarsıntıların bir səbəbi də bu qadağa olmuşdur. Çünki, bu vəziyyət bir tərəfdən kilsə xaricindəki evlənmə və boşanmalara yol açmış, kilsədə boşanıb ikinci dəfə evlənə bilməyənlər bunu kilsə xaricində etmək məcburiyyətində qalmışdırlar.Digər tərəfdən bu üsulun hələ tətbiq olunmadığı dövrlərdə bir-birlərindən ayrılma imkanı tapa bilməyən tərəflər bu evliliklərini istəməyərək kağız üzərində mühafizə etmişlər, evlilik xarici qanuni
14 İncil, Matta bölümü, 5/17 15 İncil, Luka bölümü, 16/18 16 M. A. Aydın, e.a.m.,DİA, II, s. 197 Mənsur TEYFUROV 264
olmayan əlaqələr saxlamışlar. Buna görə qərb dünyasında əxlaqi problemlərin təməlində xristianlıqdakı bu boşanma qadağasının olduğunu irəli sürmək mümkündür. 17 Yəhudiliyin əksinə xristian ailəsinin tək evliliyə (monogam) əsaslandığını söyləmək mümkündür. Ancaq istisnalarda vardır. Xristianlığın ilk dövrlərində heç bir kilsə birdən çox qadınla evlənməyə qarşı çıxmamışdır. Belə ki, Charlemagne çox evliliyi yalnız papazlara qadağan etmişdir. Luter bigamiyi (iki arvadlılığı) təsdiq edir.Bəzi xristiyan məzhəbləri də çox evliliyi qəbul edir. Hətta Anabaptislər 1531-ci ildə çox evliliyi tövsiyə etmişlər. Mormonlar da çox evliliyi ilahi bir müəssisə olaraq qəbul etmişlər. Digər xristianlar arasında çox qadınla evlənmək qadağası sonrakı dövrlərdə başlamışdır. 18
III.Romalılarda ailə Roma cəmiyyətində ailə dini, iqtisadi və sosial bir vahiddir. Romada ailə, biri böyük, digəri kiçik olmaq üzrə iki qrupa ayrılırdı. Böyük mənada ailə, atadan oğlan uşaqları yolu ilə gələn bütün fərdləri içərisinə alırdı. Ailə rəisinin ölümündən sonra oğlan uşaqların meydana gətirdiyi vahidlər də kiçik mənada ailəni meydana gətirirlər. Buna görə də, Roma ailəsi “agnatik”* bir ailədir. Bu cür ailədə ümumi bir qan qohumluğu deyil, yalnız kişi vasitəsilə təmin edilən qan qohumluğu önəmlidir.Kişi yaxınlarının xaricindəki qohumları da içərisinə alan daha geniş əhatəli qan qohumluğunun mənəvi və sosial bir dəyəri olmaqla yanaşı, xüsusilə miras və vəlayət hüququ baxımından bir dəyəri yoxdur. Qadın evlənməklə atasının ailəsi ilə əlaqəsini kəsər və ərinin ailəsinə daxil olardı. 19 Jüstinian zamanında Roma imparatorluğunun, xristianlığı qəbul etdiyi zamanlarda qadınlar bu hüquqları əldə etmişlər: 1. Miras hökümləri baxımından kişi ilə qadın arasında olan bəzi fərqliliklər aradan qaldırıldı, 2. Əşraf (aristokrat) təbəqəsinə mənsub kişilərin, xalq təbəqəsindəki qadınlarla evlənmələrinə icazə verildi, 3. Bir dul qadının, ilk ərinin ölümündən sonra ikincisi ilə evlənməsi. Bu qanundan öncə, dul qadın, ikinci bir ərə gedərsə bütün malları əlindən alınardı.
17 İncil, Markos bölümü, 10/8-12 18 M. A. Aydın, e.a.m.,DİA, II, s. 198 * Yalnız kişi qohumluğu ilə meydana gələn ailə zənciridir. 19 M. A. Aydın, e.a.m.,DİA, II, s. 198 İslamdan əvvəlki bəzi din və cəmiyyətlərdə ailə 265
Konstantin zamanında zina edən qadına ölüm cəzası verilirdi. Justinian bu cəzanı yüngülləşdirərək monastırlarda həbs cəzasına çevirdi. Zina edən qadına evlənmək qadağan idi. Ər-arvad ayrı-ayrı dinlərə bağlı olduqları təqdirdə ikisi arasındakı evlilik qeyri-qanuni sayılıb, ikisinə zina cəzası verilirdi. 20 Romada ailə patriarx bir ailə idi. Bütün güc və səlahiyyət ailə rəisində (pater familias) toplanırdı. Bir mənada “pater familias” ailənin rəisi, hakimi və rahibidir. Onların uşaqları üzərində, xüsusi ilə ilk dövrlərdə onları öldürməyə, başqalarına satmağa qədər çatan geniş səlahiyyətləri var idi.Bu vəziyyətdə uşaqların yarı kölə statusa sahib olduqlarını demək yalnış olmaz. Ailə rəisinin bu səlahiyyətləri sonralar azaldılmışdır. Qadın evlənməklə ailə rəisinin və ya ərinin vəlayət və vəsayəti* altına girirdi. Ailədə oğlan uşaqlarının tərbiyə və təhsili atanın, qız uşaqlarının isə ananın məsuliyyəti altında idi.Ailənin içərisində yaşadığı evin Romada dini və hüquqi bir toxunulmazlığı vardır. O, evə girən zorla çıxarıla bilməzdi. Evdə olan şəxsi məcburən çıxarıb məhkəmə qarşısına aparan şəxs məskənə təcavüz etmiş olurdu. Roma ailəsində övladlıq götürmə təşkilatıda var idi. Bu, xüsusilə oğlu olmayanların ailənin və ailə mədəniyyətinin davam etməsi üçün müraciət etdikləri bir təşkilat idi. 21
IV. Ərəblərdə ailə Cahiliyyə dövrü ərəblərində ailənin müstəqil olduğunu söyləmək səhvdir. Həqiqətdə o, mənsubu olduğu qəbilənin bir hissəsi idi. Çünki, bu cəmiyyətdə bir ailənin üzvü olmaqla bərabər bir qəbilənin üzvü olmaq da dəyər daşıyırdı. Qəbilə böyük bir ailə mövqeyində idi.O dövrdə ailə ər, yoldaş və ya yoldaşlar, uşaqlar və kölələrdən meydana gəlirdi. Qohumluq əlaqəsi kişi qohumlar (asabə) yolu ilə qurulurdu. Bu yönüylə qədim ərəb ailəsi patriarx bir ailədir. Əslində bəzi sosioloqlar ərəb cəmiyyətinin ilk dövrlərdə matriarx bir ailə quruluşuna sahib olduğunu söyləyərək və Bəni Rukayyə, Bəni Becilə kimi qəbilə adlarının bunların bir anadan törəmiş olduqlarının işarəsi sayıldığını irəli sürürlər. 22 Bunun kimi ərəbcə ailə və ya qəbilə mənasında işlədilən “batn” kəlməsinin də müəyyən bir dövrdə Ərəb ailəsinin anadan gəldiyini ortaya qoyduğu iddia edilmişdir. Belə ki, bilinən ən qədim dövrlərdən etibarən ərəblərdə patriarx bir ailə quruluşunun mövcud olduğu görünür. Ad, Səmud, Bəni Mudar, Bəni Haşim, Qureyş kimi qəbilə adlarının çoxu da bu
20 Süleyman Ateş, İslamda kadın hakları,Yeni Ufuklar Neşriyatı, İstanbul 1988, s. 7-8 * Vəlayət: yəni himayəsinə almaq, vəsayət isə vəsiyyəti altında olmaqdır. 21 M. A. Aydın, e.a.m.,DİA, II, s. 198 22 Ali Çelik, Ahzab suresine göre aile hukuku, Kudret Basım Ambalaj,İstanbul 1999, s. 22 Mənsur TEYFUROV 266
qəbilələrin bir atadan gəldiyini göstərir.Qədim ərəb cəmiyyətində kişi qadından həmişə üstün idi. Çünki o, qadının əksinə fövqəladə bir fərd deyil, bir döyüşçü olaraq ailənin və qəbilənin güc qaynağıdır. Buna görə asabə əlaqəsi ailə və qəbilə bağlarının təməlini təşkil edir. Yenə buna görə qız uşağına sahib olmaq utanılacaq bir şeydir. Hətta bəzi qəbilələrdə qız uşaqlarının diri-diri torpağa basdırıldığı bilinir. Bunda aclıq qorxusunun da təsiri vardır. Belə bir vəziyyətdə ailənin ən dəyərsiz fərdi fəda edilərək bu təhlükə sovuşdurulmağa çalışılırdı. 23
Bu dövrdə evlilik hər hansı bir şəkil şərtinə və ya mərasimə tabe deyildir. Çox evlilik on arvada qədər tətbiq oluna bilərdi. Bununla bərabər nikahsız yaşama, müvəqqəti nikah (nikah-ı muvaqqat, nikah-ı müta), yoldaşını qarşılıqlı dəyişdirmə (nikah-ı bədəl), və ya zadəgan bir kişidən uşaq sahibi olmaq üçün yoldaşını həmin kişiyə təqdim etmə və uşaq olana qədər xanımına yanaşmama (nikah-ı istibda) kimi müxtəlif evlənmə növlərinin də mövcud olmuşdur.Ögey ana ilə evlənmə şəklindəki (nikah-ı maqt) da o dövrdə ərəb cəmiyyətində mövcud olan bir tətbiqatdır. Bu nikahda ilk söz sahibi olaraq böyük oğul, atasının ölümündən sonra ögey anası ilə evlənə bilər və bunun üçün ögey anasının razılığı lazım olmurdu. Böyük oğulun belə bir şey arzu etməməsi halında digər oğullar və asabə əqrəbalar bu haqqa sahib ola bilərdilər. 24 Evlilik daha çox qəbilə içərisində olurdu. Endogami: xarici bir qadınla evlənmək xoş qarşılanmazdı. Qız uşaqlarının əmi oğulları ilə evlənmələri xüsusilə təşviq edilirdi. Əmi qızı sözü o dövrdə eyni zamanda yoldaş mənasına da gəlirdi.Vəlayət haqqı asabə qohumlarına verilmişdi. Ananın uşaqları üzərində belə bir haqqı yox idi. Valideynin vəlayəti altındakılar üzərində Roma hüququnda ailə rəisinin sahib olduğu haqlara oxşar geniş haq və səlahiyyətləri var idi. Valideyn vəlayəti altındakı uşağı sata bilər, girov verə bilər, miras və himayədən məhrum edə bilər və hətta öldürə bilərdi. Qız uşaqlarını öldürmə haqqına sahib olmaları o dövrdə valideynin səlahiyyətlərinin genişliyini göstərirdi. Buna görə ərəb cəmiyyətində də qadın və uşaqların o dövrdəki statusları kölədən çox fərqli deyildi. Bunların miras haqlarının olmaması da bunu təsdiqləyir.Qədim ərəb ailəsində övladlığa götürmə təşkilatı var idi. Övladlıq əlaqəsi evlilik üçün maneə idi. Bundan başqa övladlığ uşağın övladlığa götürənin malları üzərində miras haqqı da yox idi. 25
23 M. A. Aydın, e.a.m.,DİA, II, s. 198 24 Ali Çelik, e.a.ə., s. 23 25 M. A. Aydın, e.a.m.,DİA, II, s. 198 * Pederşahi ata hakimiyyəti, yəni patriarx, Pederi isə atalıq deməkdir. İslamdan əvvəlki bəzi din və cəmiyyətlərdə ailə 267
V. Türklərdə ailə Qədim türk ailəsinin də öz dövründəki bir çox cəmiyyətlərdəki kimi patriarx bir quruluşda olduğu bilinir. Ancaq bu patriarx ailə quruluşu yəhudilərdə və ya Roma cəmiyyətində olduğu kimi ailə rəisinə geniş səlahiyyət verən, arvad və uşaqları mülkiyyət əlaqəsi ilə ataya bağlayan bir ailə deyildi.İlk zamanlarda köçəri və ümumiyyətlə döyüşçü kişinin ailə və cəmiyyət içərisindəki yeri qadına görə daha əhəmiyyətli idi. Hətta Yakut türkləri kimi matriarx bir ailə quruluşunun görüldüyü və qohumluq əlaqəsinin ana vasitəsilə qurulduğu boylarda belə ailənin rəisi qadın deyil kişi idi. Lakin artıq bu kişi ata deyil ananın qardaşı olan dayısı sayılırdı. 26 Qohumluq əlaqələrinin ata yolu ilə qurulduğu və bu səbəblə patriarx deyilən qədim türk ailəsinə bəzi araşdırmacılar atanın səlahiyyətlərinin digər patriarx ailələrdəki qədər geniş olmamasını nəzərə alaraq “pederşahi” deyil, “pederi”* ailə adını vermişlər.Evlənmə zamanı yəhudiliyə oxşar tərzdə evlənən şəxs kişi tərəfindən qadının ailəsinə “kalın”adıyla müəyyən bir pul və ya mal verirdi. Bu verilən hədiyyə, qızın yetişdirilməsi və təhsil xərcləri üçün nəzərdə tutulurdu.Qədim türk cəmiyyətində qadının öz dövründəki cəmiyyətlərə görə sahib olduğu mövqe onun evlənmə əsnasında bir mal kimi alınıb satılmasına maneyə olurdu. Kişi tərəfindən qadının ailəsinə ödənən kalını, qadının səbəb olduğu boşanmalarda kişi tərəfinə qaytarılması məcburiyyəti var idi. 27 Məhşur olmamaqla yanaşı çox evlilik tətbiqinin qədim türk cəmiyyətində mövcud olduğu və buna xüsusilə zəngin tacirlər arasında rast gəlindiyi bilinir. Eyni şəkildə atanın və ya böyük qardaşın ölümündən sonra ögey ana və ya gəlinlə evlənmədə müəyyən hallarda baş verirdi.Dul arvadın və uşaqlarının ailə içərisində qalaraq dolanışıqlarının daha yaxşı təmin edilməsi mirasın xaricə çıxmamasını təmin edirdi. Bununla yanaşı o qadın evdə qaldığı müddət ərzində vəfat edən ərinin ruhuna da xidmət edirdi. 28
26 M. A. Aydın, e.a.m.,DİA, II, s. 198 27 Cemal Şener, Türklerin Müslümanlıkdan Önceki Dini Şamanizim, AD Yayıncılık, İstanbul- 1997, s. 86 28 M. A. Aydın, e.a.m.,DİA, II, s. 199 Mənsur TEYFUROV 268
NƏTİCƏ Nəticə etibariylə demək olar ki ailə kimi müqəddəs bir müəssəsəyə tarix boyunca hər zaman dəğər verilmiştir. Ancaq yuxarıda da bəhs olunduğu kimi tarixin bəzi mərhələlərində bəzən bu müəssəsəyə layiqincə əhəmiyyət vərilməmiş və çox kötü bir vəziyyətə düşmüşdür. Mesələn, Qədim türk cəmiyyətində qadının öz dövründəki cəmiyyətlərə görə sahib olduğu mövqe onun evlənmə əsnasında bir mal kimi alınıb satılmasına maneyə olurdu. Kişi tərəfindən qadının ailəsinə ödənən kalını, qadının səbəb olduğu boşanmalarda kişi tərəfinə qaytarılması məcburiyyəti var idi. Qədim ərəb cəmiyyətində isə kişi qadından həmişə üstün idi. Çünki o, qadının əksinə fövqəladə bir fərd deyil, bir döyüşçü olaraq ailənin və qəbilənin güc qaynağıdır. Buna görə asabə əlaqəsi ailə və qəbilə bağlarının təməlini təşkil edir. Yenə buna görə qız uşağına sahib olmaq utanılacaq bir şeydir. Hətta bəzi qəbilələrdə qız uşaqlarının diri-diri torpağa basdırıldığı bilinir. Bunda aclıq qorxusunun da təsiri vardır. Belə bir vəziyyətdə ailənin ən dəyərsiz fərdi fəda edilərək bu təhlükə sovuşdurulmağa çalışılırdı. Romalılardai ailə quruluşu da patriarx bir ailə idi. Bütün güc və səlahiyyət ailə rəisində (pater familias) toplanırdı. Bir mənada “pater familias” ailənin rəisi, hakimi və rahibidir. Onların uşaqları üzərində, xüsusi ilə ilk dövrlərdə onları öldürməyə, başqalarına satmağa qədər çatan geniş səlahiyyətləri olmuşdur. Bununla yanaşı İslamdan əvvəlki səmavi dinlərdə isə ailəye önəm verilmişdir. Məsələn, Yəhudilikdə ailə sadəcə sosial deyil, eyni zamanda dini bir cəmiyyətdir. Xristianlıqda isə ailə sosial və ya mədəni bir təşkilat olaraq deyil, tamamilə dini bir təşkilat olaraq qəbul edilmişdir. Yüklə 3,06 Mb. Dostları ilə paylaş:
|