İlahiyyat faküLTƏSİNİn elmi MƏcmuəSİ

 

Azərbaycanlıların 1948-1953-cü illərdə Qərbi Azərbaycan torpaqlarından deportasiyasına dair

 

287

 

XÜLASƏ 

 

1943-cü il Tehran konfransı zamanı Sovet-İran münasibətləri müzakirə 

edilərkən, erməni diasporu SSRİ Xarici İşlər naziri V.Molotovdan İranda yaşayan 

ermənilərin SSRİ-yə köçürülməsini xahiş etmişdir. Molotov Tehranda məsələni SSRİ 

KP MK-nın sədri  İ.Stalinə çatdırır və ermənilərin köçürülməsinə razılıq verilir. 

Ermənistan Kommunist Partiyası  Mərkəzi Komitəsinin katibi Q.Arutyunov bundan 

istifadə edərək xaricdəki ermənilərin Ermənistana köçü bəhanəsi ilə azərbaycanlıların 

Ermənistandan zorla çıxarılması barədə qərar verilməsinə nail olur. 

1947-ci il dekabr ayının 23-də SSRİ Nazirlər Soveti «Ermənistan SSR-dən 

kolxozçuların və başqa azərbaycanlı əhalinin Azərbaycan SSR-in Kür-Araz ovalığına 

köçürülməsi haqqında» qərar çıxarır. 

Stalin tərəfindən 1948-1953-cü illərdə həyata keçirilən azərbaycanlıların növbəti 

deportasiyası zamanı ermənilərin xüsusilə diqqət mərkəzində saxladıqları  məsələ 

iqtisadi, sosial və  mənəvi cəhətdən güclü, strateji əhəmiyyətli azərbaycanlı yaşayış 

məntəqələrinin boşaldılması idi. Bu səbəbdən ilk mərhələdə  İrəvan  şəhəri (indiki 

Yerevan şəhəri) yaxınlığınldakı yaşayış məntəqələri azərbaycanlılardan təmizlənmiş, 

sonra isə rayon mərkəzləri, ətraf kənd və qəsəbələrin əhalisi köçürülmüşdür. 

Deportasiyaya məruz qalan əhalinin bir hissəsi Ermənistanın dağ rayonlarında 

yaşadığı üçün Kür-Araz ovalığındakı iqlim şəraitinə çətin alışmışdır. Bu səbəbdən də 

Kür-Araz ovalığına köçürülmüş on minlərlə azərbaycanlı arasında kütləvi ölüm 

halları qeydə alınmışdır. 

Digər tərəfdən, Ermənistandan köçürülən bir nəfər də azərbaycanlı Dağlıq 

Qarabağ  ərazisinə buraxılmamışdır.  Əksinə «Böyük Ermənistan» ideyasının həyata 

keçirilməsi istiqamətində bu ərazinin azərbaycanlılardan boşaldılması  işi planlı 

surətdə davam etdirilmiş və daxili köçürmə adı ilə 1949-cu ildə Dağlıq Qarabağdan 

132 ailə (549 nəfər) Azərbaycanın Xanlar rayonuna köçürülmüşdür. 

 

 

 

 

Sadıqov Elbrus Cəlal oğlu, Vəliyeva Leyla Əli qızı

 

288

 

RESUME 

 

Deportation of 1948-1953. During Soviet rule Armenians continued their 

traditional policy of expatriation of Azerbaijanis from the territory of the Armenian 

SSR and expansion of its territory at the expense of its neighbors. For 

implementation of such a policy Armenians lived in Armenia and abroad it 

coordinated their actions that testifies the existence of global strategy for 

achievement of “Great Armenia” idea. 

Armenian diaspora made use of holding of Tehran conference (1943) appealed 

to USSR Foreign Minister V. Molotov to allow Armenians lived in Iran to 

transmigrate into USSR. Consent of Joseph Stalin in this question laid basis for mass 

deportation of Azerbaijanis from Armenia in 1948-1953. 

In 1947 Armenian CC CP Secretary G. Arutyunov appealed to Moscow with 

complaint about difficulties in settlement of Armenian migrants and proposed the 

cynical idea to transmigrate Azerbaijanis lived in Armenia to cotton-growing regions 

of Azerbaijan allegedly with aim to provide labor productivity. 

This idea supported by J. Stalin was realized by two Decrees of USSR 

Ministers’ Council. First of them “On transmigration of collective farmers and other 

Azerbaijanis from the Armenian SSR to Kura-Araks lowland of the Azerbaijani 

SSR” of December, 1947 decrees about free-well transmigration of 100.000 

Azerbaijanis into lower districts of Azerbaijan in 1948-1950 without any mention of 

reasons, mechanism and real circumstances of transmigration. 

According to this Decree 10.000 people were to be transmigrated to Azerbaijan 

in 1948, 40.000 people – in 1949, 50.000 – in 1950. 

                                                  

 

 

 

Azərbaycanlıların 1948-1953-cü illərdə Qərbi Azərbaycan torpaqlarından deportasiyasına dair

 

289

 

РЕЗЮМЕ 

 

Депортация 1948-1953 .В  годы  советской  власти  армяне  продолжили  уже 

ставший  традиционным  методику  постоянного  выживания  азербайджанцев  с 

территории  ССР  и  расширения  своей  территории  за  счет  соседей  Армении . 

Для  реализации  этой  политики  армяне  жившие  в  Армении  и  за  рубежом 

проявляли  общую  согласованность  действий,  что  свидетельствует  о 

существовании  глобальной  стратегии  для  достижения  идеи  «Великой 

Армении». 

Армянская  диаспора,  воспользовавшись  случаем  проведения  Тегеранской 

конференции (1943) обратилась  к  министру  иностранных  дел  СССР  В. 

Молотову,  чтобы  армян,  живших  в  Иране  переселили  в  СССР.  Согласие 

Иосифа  Сталина  по  этому  вопросу  фактически  заложило  основу  массовой 

депортации азербайджанцев из Армении в 1948-1953 годах. 

 В 1947 году секретарь ЦК КП Армении Г. Арутюнов обратился к Москве с 

жалобой  на  трудности  размещения  переселяемых  армян  и  предложил 

циничную  идею  переселения  азербайджанцев,  проживающих  в  Армении  в 

хлопкосеющие 

регионы 

Азербайджана 

якобы 

для 

обеспечения 

производительности труда. 

Эта  идея,  поддерживаемая  И.  Сталином,  была  реализована  в  двух 

постановлениях  Совета  Министров  СССР.  Первое  из  них  «О  переселении 

колхозников и другого азербайджанского населения из Армянской ССР в Кура-

Араксинскую  низменность  Азербайджанской  ССР  "принятое  в  декабре 1947 

года  создало  условие    для  переселения 100.000 азербайджанцев  в  нижние 

районы Азербайджана в 1948-1950 годах без каких-либо причин, механизмов и 

реальных обстоятельств переселения. 

 

 

 

Çapa tövsiyə etdi: Dosent Cavanşir Şükür oğlu Sadıqov 

Mədəniyyətlərarası dialoq ümumbəşəri dəyərlər sistemi kimi 

291

 

 

MƏDƏNİYYƏTLƏRARASI DİALOQ  

ÜMUMBƏŞƏRİ DƏYƏRLƏR SİSTEMİ KİMİ 

 

Gündüz Süleymanov 

AMEA-nın FSHİ-nun “Dinşünaslıq və 

mədəniyyətin fəlsəfi problemləri” şöbəsinin  

elmi işçisi, fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru 

 

 

Açar sözlər:  cəmiyyət, mədəniyyət, sivilizasiya, qloballaşma, dialoq, ümumbə-

şəri dəyərlər.  

Ключевые слова: общество, культура, цивилизация, глобализация, диалог, 

общечеловеческие ценности.  

Keywords: society, culture, civilization, globalization, dialogue, universal 

values. 

 

XX  əsrin sonlarında qlobal miqyasda baş vermiş bir sıra hadisələr dünyanın 

siyasi-iqtisadi və  mədəni mənzərəsini sürətlə  dəyişməkdədir. Dünya mənzərəsini 

dəyişmək gücündə olan belə hadisələrə misal olaraq: sovet imperiyasının dağılması 

və “soyuq müharibənin” başa çatması; informasiya-kommunikasiya texnologiya-

larının sürətli inkişafı  və sosial şəbəkələrin yaranması; mahiyyətcə obyektiv-tarixi 

proses olan qloballaşmanın daha da sürətlənərək keyfiyyətcə yeni mərhələyə daxil 

olması və s. göstərə bilərik. 

Tarixi təcrübə göstərir ki, dünya mənzərəsinin dəyişməsi heç də sadə proses 

olmayıb, müəyyən və qeyri-müəyyən kataklizmlərlə müşayiət olunur. Bu həm siyasi, 

həm iqtisadi sahələri əhatə etsə də, daha çox problemlər mədəni sahədə yaşanır. Belə 

ki, yuxarıda  əksini tapmış  hər üç hadisə milli sərhədlərin  şəffaflaşmasına (ən azı 

mədəni anlamda), ayrı-ayrı hallarda millətlər, daha ümumi hallarda isə sivilizasi-

yalararası münasibətlərin mürəkkəbləşməsini  şərtləndirir. Hələ 1992-ci ildə yazılan 

“Sivilizasiyaların toqquşması” adlı  məqaləsində S.Hantinqton qeyd edirdi ki, əgər 

indiyə  qədər dünya düzəni müəyyən ideologiyalar (1945-ci ilə  qədər liberalizm, 

kommunizm və faşizm, sonra isə liberalizm və kommunizm) arasındakı balans 

üzərində qurulurdusa, indi dünya düzəni sivilizasiyalararası münasibətlər 

çərçivəsində bərqərar olur.  

 Gündüz Süleymanov 

292

Ümumbəşəri dəyərlər dedikdə insan cəmiyyətinin həyati maraqlarını əks etdirən 

və planetin hər bir insanı üçün ümumqiymətli kimi qavranılan varlığın norma və 

prinsipləri, həmçinin təbiət obyektləri, insanın maddi və  mənəvi fəaliyyətinin 

nəticələri başa düşülür (4, s. 1138). İlk dəfə belə dəyərlər Bibilistanda Hammurapinin 

qanunlarında öldürməməyə, oğurlamamağa dair məcəllələrdə öz əksini tapmışdır. 

Sonrakı dövrlərdə ümumbəşəri dəyərlər sisteminin qurulmasında insan meyarı önə 

çəkilir. Bu xüsusilə, insanlar, dövlətlər və xalqlar arasındakı münasibətlərdə “qızıl 

qaydanın” zəruriliyini vurğulayan T.Hobbs, F.Volter, J.-J.Russo, İ.Kantın etik 

təlimlərində  aşkar təzahür edir. Məsələn, C.Lokk hər bir insanın yaşamaq hüququ, 

azadlıq, mülkiyyət hüququ kimi dəyərlərin müqəddəsliyi və toxunulmazlığını bəyan 

etmişdir. ABŞ-ın Müstəqillik Bəyannaməsində  və Avropanın burjua inqilablarının 

başlıca ideyaları: “azadlıq”, “bərabərlik”, və “qardaşlıq” kimi ümumbəşəri dəyərlər 

götürülmüşdür. Bütün bu dəyərlər sonralar BMT-nin müvafiq sənədlərində öz əksini 

tapmışdır.  

XIX  əsrin sonu XX əsrin  əvvəllərində  Qərbin bir sıra görkəmli alimləri 

sivilizasiyaların yaranması  və toqquşmasından tez-tez danışmağa başlamışlar. XX 

əsrdə böyük ingilis tarixçisi, filosofu və sosioloqu A.Toynbi özünün 

“Sivilizasiyaların toqquşması” və digər  əsərlərində sivilizasiya haqqında aşağıdakı 

ideyaları təbliğ edirdi: “Sivilizasiyalar yaranırlar, inkişaf edirlər, sınırlar, süquta varıb 

dağılırlar. Bəşəriyyətin vəzifəsi – yeni sivilizasiya yaratmaqdan ibarətdir” (2). 

Doğrudan da, sivilizasiyaların yaranması, inkişafı, süqutu və dağılması ayrı-ayrı 

zamanlarda müxtəlif ziddiyyətlər və qarşıdurmalar sayəsində baş vermişdir. Reallıq 

olan budur ki, Qərb-Şərq ziddiyyətləri və qarşıdurmalarının minilliklərlə davam edən 

tarixi danılmazdır. Lakin xristianlıq və islam dinləri yaranıb, dünya dininə 

çevrildikdən sonra isə bu qarşıdurmalar, həmin dinlərə etiqad edən xalqlar və 

dövlətlər tərəfindən dinlər  əsasında yaradılan və onların adları ilə bağlı maddi-

mənəvi dəyərlərinin əsasını təşkil edən sivilizasiyalar – bütpərəst, yəhudi, xristian və 

islam sivilizasiyaları arasında davam etdirilmişdir. Bəşəriyyət artıq bu reallığı  dərk 

etməyə başlamışdır ki, dünyada mövcud olan sivilizasiyalar yanaşı yaşayıb 

əməkdaşlıq edə bilərlər və etməlidirlər. Onlar müəyyən dərəcədə bir-birini daha da 

təkmilləşdirə bilərlər. Qeyd olunanı  və elmi-texniki inkişafın müasir səviyyəsi ilə 

bağlı olan dünyadakı quruluşun real vəziyyətini nəzərə alaraq, müxtəlif 

mədəniyyətlər arasındakı əlaqələrin gücləndirilməsi zərurətini anlamaq olar.(1, s. 62) 

Müasir dövrdə  mədəniyyətlər arasında dialoq prosesində ümumbəşəri dəyərlər 

sisteminin yeri və rolu elmi-nəzəri maraq doğurmaya bilməz. Çünki dialoq 

prosesinin bütövlükdə baş tutması  tərəflər arasında ilkin razılaşdırılma prinsipləri 

Mədəniyyətlərarası dialoq ümumbəşəri dəyərlər sistemi kimi 

293

olmadan mümkün deyil. Fikrimizcə, ümumbəşəri dəyərlər məhz belə prinsiplərdən 

təşkil olunur. Qeyd etmək lazımdır ki, mədəniyyətlərarası dialoqun dövrün ziddiyyəti 

və  əsas təmayüllərini ehtiva edən  əsas problemə çevrilməsi, həm də qloballaşma 

prosesləri ilə sıx bağlıdır. İnformasiya inqilabının baş verməsi və qlobal informasiya 

şəbəkəsinin formalaşması ilə keyfiyyətcə yeni mərhələsinə  qədəm qoymuş 

qloballaşma prosesi mədəniyyətlərarası dialoqu günün tələbinə çevirmişdir. Təsadüfi 

deyildir ki, qloballaşma problemləri və sivilizasiyaların qarşılıqlı  təsirləri, onların 

bütün bəşəriyyət üçün faciəyə çevrilə biləcək toqquşmasının qarşısının alınması  və 

sivilizasiyalararası lokal münaqişələrin tənzimlənməsi geniş ictimaiyyət nümayən-

dələri və  tədqiqatçıların diqqətini özünə  cəlb etmişdir. Bəşəriyyətin inkişafının 

müasir mərhələsində mədəni universallaşma təmayülləri xüsusi aktuallıq kəsb edir və 

yeni strategiyaların və praktiki həllərin axtarışını  zərurətə çevirir. Lakin bununla 

yanaşı, sivilizasion fərqlərin mütləqləşdirilməsi və mədəniyyətlərarası münaqişələrin 

sülh yolu ilə  tənzimlənməsini istisna edən yanaşmalar da az deyil. Məsələn, 

S.Hantinqtona görə, yaxın gələcəkdə münaqişə və toqquşmalar daha da artacaq, eyni 

zamanda vahid bəşəriyyətdən söhbət belə açmaq mümkün olmayacaq (3, s. 537). 

İndi isə sivilizasiyaların yaranıb inkişaf etməsində və bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqə 

və münasibətlərində maddi və  mənəvi dəyərlərin yerini müəyyənləşdirək.  İlk 

növbədə onu qeyd edək ki, iqtisadi inkişaf, elm və texnikanın tərəqqisinin ictimai 

inkişafda həlledici amil olmasına baxmayaraq, onlar sivilizasiyaların müxtəlifliyini, 

orijinallığını  fərqləndirən amilə çevrilmirlər. Belə ki, müxtəlif ölkələrin iqtisadi və 

texnoloji inkişaf səviyyələrinin dinamikası onu deməyə əsas verir ki, bu ölkələr yenə 

də məxsus olduğu sivilizasiyalı identikliyi qoruyub saxlayırlar. Bu vəziyyət ölkələrin 

hətta öz iqtisadi suverenliyini itirdikdə belə yenə özünü doğruldur. Məsələn, 

Hindistan və Çin, öz iqtisadi inkişaflarının müəyyən dövrlərində  Qərbdən asılı 

vəziyyətə düşsələr belə, yenə də orijinal, özünəməxsus sivilizasiya olaraq qalmışlar.  

Bir çox tədqiqatçıların, o cümlədən rus tədqiqatçısı Y.B.Yakovetsin fikrinə görə, 

sosial-siyasi quruluşlardakı  fərqlilik də sivilizasion identikliyə  təsir etmir. Bunu 

müxtəlif sosial-siyasi rejim və sistemlərin bir-birini əvəzlədiyi Qərb, Rusiya və Çin 

sivilizasiyalarının inkişaf tarixi də təsdiqləyir.  

Ümumilikdə belə  nəticəyə  gəlmək mümkündür ki, sivilizasiyalar arasında 

fərqlilik  əsasən sosiomədəni sahəyə aiddir. Sivilizasiyaların oxşarlığı  və ya 

fərqliliyini müəyyənləşdirən əsas əlamətlər məcmusu məhz bu sferada axtarılmalıdır. 

Sosiomədəni sahənin nüvəsini isə əsas elementləri elm, təhsil, etika, mədəniyyət və 

din olan mənəvi istehsal sahəsi təşkil edir. Burada əsas problem sadalanan 

elementlərdən hansının həlledici əhəmiyyət kəsb etməsini müəyyənləşdirməkdir. İlk 

 Gündüz Süleymanov 

294

növbədə qeyd edək ki, burada elm və təhsil həlledici əhəmiyyətə malik deyil. Çünki 

onların hər biri ümumbəşəri mahiyyət daşıyır.  

Məlumdur ki, “mədəniyyət” termini mənaca “sivilizasiya” termininə yaxındır. 

Lakin bütün yaxınlıq və oxşarlıqları ilə birlikdə onlar arasında ciddi fərqlər də 

mövcuddur. Mədəniyyətdə sivilizasiyadan fərqli xüsusiyyətlər dedikdə ilk növbədə, 

onda sivilizasiyanın ali nailiyyətlərinin ifadə olunduğu mənəviyyatın forma və 

dərəcəsi başa düşülür. Mədəniyyət mənəvi dəyərlərin gerçəkləşmə prosesi, insanın 

əsas qüvvəsinin təzahür meydanı olaraq, mədəniyyətin subyekti – insanın 

özünütəsdiqini, qərarlaşmasını inikas edir. Mənəvi dəyərlər sistemi olan mədəniyyət 

insanın “insaniləşməsini”, humanistləşməsini ifadə edir.  

İnsanın ailədə, cəmiyyətdə, ölkə və dünyada davranışını müəyyənləşdirən məhz 

dəyərlər sistemi, onun mentalitet və davranış tipi sosiomədəni sistemin nüvəsini 

təşkil edir. Mentalitet və motivasiyanın əsasında dayanan dəyərlər sistemi, bu və ya 

digər sivilizasiyaya məxsusluğu müəyyənləşdirir. 

Məlumdur ki, kulturoloqlar dəyərlər sisteminə görə  Şərq və  Qərb sivilizasi-

yalarını, həmçinin Avrasiya, Şərqi Avropa, Latın Amerikası kimi qarışıq sivilizasi-

yaları ayırırlar. “Dəyərlər sistemi mövcud etnosda etik, ideoloji, dini prioritet və 

amillərlə müəyyənləşir; o, ailə  tərbiyəsi və  məktəb təhsili,  ədəbiyyat və incəsənət, 

kütləvi informasiya vasitələrinin köməyi ilə nəsildən-nəslə ötürülür. Dəyərlər sistemi 

insanların ailədə, məişətdə, istehsalda, sosial-siyasi fəaliyyət sahəsində, elmi-texniki 

yaradıcılıq sahəsində münasibətlərini, eyni zamanda etnoslar, millətlər, dövlətlər, 

sivilizasiyalar arasındakı qarşılıqlı təsiri müəyyənləşdirir” (5, s. 330-331). 

Qeyd etmək lazımdır ki, sosiomədəni sahənin özəyi olan dəyərlər sistemi 

sivilizasiyalar və uyğun olaraq mədəniyyətlər arasında fərqləri müəyyənləşdirdiyi 

kimi, həm də onlar arasında dialoq, ünsiyyət və qarşılıqlı  təsirin  əsasıdır. Ümum-

bəşəri dəyərlər sistemi mədəniyyətlərin özülünü təşkil edərək bəşəriyyətin vəhdətini 

təmin edərək əsas amilə çevrilir.  

Rus tədqiqatçısı Y.B.Yakovetsə görə, ümumbəşəri dəyərlər sistemi, bəşəriyyətin 

irsi genotipini əmələ  gətirərək, tsiklik dinamikaya məruz qalır, onda dövri olaraq 

böhran və çevriliş  mərhələləri müşahidə olunur. Bütün bunlar, xüsusilə dünya 

sivilizasiyalarının  əvəzlənməsi zamanı qabarıq təzahür edir. Məsələn, xüsusi 

mülkiyyətin olmadığı dövrlərdə “oğurlama” ehkamı yox idi. İnsan həyatının ali dəyər 

olmasını nümayiş etdirən əsas əxlaqi prinsip “öldürmə” (qətl) qullara, düşmən dövlət 

və inanc nümayəndələrinə  şamil edilirdi. Bəşəriyyətin müasir inkişaf mərhələsində, 

postindustrial (və yaxud, informasiya) cəmiyyətinin formalaşması  mərhələsində, 

ümumbəşəri dəyərlər sisteminin bəşəriyyət tarixində  ən dərin böhran müşahidə 

Mədəniyyətlərarası dialoq ümumbəşəri dəyərlər sistemi kimi 

295

olunur. Bunun həm mənfi, həm də müsbət cəhətləri mövcuddur. “Qlobal müharibə 

təhlükəsi, sivilizasiyaların toqquşması, ekoloji fəlakət nəinki bəşəriyyətin möv-

cudluğunu sual altına qoymuş, həm də müharibə  və zorakılığa pərəstişdən sülh və 

tolerantlıq mədəniyyətinə bütün bəşəriyyət və  hər bir insan tərəfindən ümumbəşəri 

dəyərlərin qavranılmasına, mədəniyyətlərin və  mədəni irsin rolunun üstünlüyünün 

anlaşılmasına, cəmiyyət və  təbiətin noosfer koevolyusiyası ideyasının yayılmasına 

doğru hərəkəti gücləndirir” (5, s. 331). 

Bütün bunlar, müasir industrial-informasiya cəmiyyətlərinin hüdudsuz imkanları 

nəzərə alınmaqla ölkələri yaxınlaşdırır, informasiya şəbəkələrinin dayanıqlı  fəaliy-

yətini təmin edəcək zəruri zəminləri yaradır. 

Lakin digər tərəfdən  əxlaqi dəyərlərin duyulmasına və sivilizasion dəyərlərin 

itkisinə  səbəb olacaq təhlükəli təmayülləri qeyd etməmək olmaz. Gedonizmə ifrat 

aludəçilik, hissi həzlərin üstünlüyü, nəslin davam etdirilməsinə cavabdehliyin 

azalması yüksək sivilizasiyalarda depopulyasiya təmayüllərinin əsas amillərindəndir. 

Bir çox ölkələrin gənclərinin istehlakçı psixologiyaya yoluxmasını xüsusi qeyd 

etməliyik: mənəvi, vətəndaşlıq və bu kimi ali dəyərlər arxa plana keçirilir.  

Bizim yaşadığımız, texnika və texnologiyaların tarixdə görünməmiş yeniliklərin 

dövrü sosial-iqtisadi, elmi-texniki problemləri həll etməlidir. Bunsuz bəşəriyyət 

mövcud ola bilməz. Lakin bu dövr həm də “anlamada boşluqla” səciyyələnir. Ona 

görə  də “bəşəriyyət yalnız mənəvi cəhətdən dirçəlməklə sağ qala bilər” deyimi 

həqiqətdir. Məhz mənəvi, ümumbəşəri dəyərlər sistemi sosiomədəni sistemin 

nüvəsini təşkil etməklə sivilizasiyaların, deməli, həm də, mədəniyyətlərin simasını 

müəyyənləşdirir və beləliklə, onlar arasında dialoqun əsasını təşkil edir. 

Dəbdə olan “sivilizasiyaların toqquşması” kimi konsepsiyaların  əksinə olaraq, 

ümumbəşəri, sivilizasiyalı, və etno-milli dəyərlər nəzəriyyəsi işlənib hazırlanmalı və 

bunun  əsasında sivilizasiyaların və  mədəniyyətlərin dialoqu və  bərabərtərəfli 

əməkdaşlığına doğru hərəkət konsepsiyası işlənilməlidir.  

Bir sözlə, sosiomədəni sistemin etikasının qlobal böhranının tənzimlənməsi 

işinin tədqiqatı  mədəniyyət nümayəndələrinin və din xadimlərinin diqqətini ümum-

bəşəri dəyərlər sisteminin aşkarlanmasına yönəltməlidir.  İnformasiya cəmiyyətinin 

internet, elektron media və s. kimi imkanları isə məhz buna xidmət etməlidirlər. 

 

 

 

 

 Gündüz Süleymanov 

296

 

ƏDƏBİYYAT 

 

1. Mehdi S. Sivilizasiyalararası dialoq və islam amili // Hikmət jurnalı,  №7. 

Bakı: Nafta-Press, 2005, s. 62-74. 

2. Тойнби А.Дж. Цивилизация перед судом истории. Москва: Айрис-Пресс, 

2002, 588 с.  

3.  Хантингтон  С.  Столкновение  цивилизаций  и  преобразование  мирового 

порядка / Новая  постиндустриальная  волна  на  Западе.  Москва: “Academia”, 

1999, 631 с.  

4.  Чумаков  А.Н.  Ценности  общечеловеческие / Глобалистика: 

энциклопедия. Москва: Изд.-во «Радуга», 2003, 1328 с. 

5.  Яковец  Ю.В.  Глобализация  и  взаимодействие  цивилизаций.  Москва: 

«Экономика», 2003, 441 с. 

6. Мотрошилова Н.В. Рождение и развитие философских идей: Ист.-филос. 

Очерки и портреты. Москва: Политиздат, 1991, 464 с.  

7.  Проблемы  мира  и  социального  прогресса  в  современной  философии. 

(Под соавт. Григорьян Б.Т. Загладин В.В. Фролов И.Т.) Москва: “Политиздат”, 

1983, 320 с.  

8. Хантингтон С. Столкновение цивилизаций / Вся политика. Хрестоматия. 

Москва: Европа, 2006, с. 371-381 

 

 

 

 

Mədəniyyətlərarası dialoq ümumbəşəri dəyərlər sistemi kimi 

297

 

РЕЗЮМЕ 

 

Межкультурный диалог и универсальная система ценностей 

 

Гюндюз Сулейманов 

 

В  статье  исследуются  место  и  роль  общечеловеческих  ценностей  между 

культурного диалога в современных условиях. В первую очередь раскрывается 

суть  понятий  цивилизации  и  общечеловеческой  деятельности,  а  также 

определяющее  социально-политическую  картину  в  современности  понятия 

глобализации и глобальной информационализации. Указывается что, несмотря 

на  то,  что  суть  каждой  цивилизации  определяется  множеством,  его 

составляющее ядро образует социально-культурную область. А в этой области 

появляется определенная система ценностей обеспечивающие его своеобразие. 

С этой точки зрения диалог цивилизаций переходит в плоскость ценностей.