İncelemeleri

- tıĢ düĢmək: dış düşmək. taşılmaq. daşılmaq. qərib düşmək. 

yadanmaq.  

- tıĢı tıĢıqmaq: dışarı çıxmaq·. 

 

tıĢarmaq: 

dıĢarmaq

. qudurmaq

ka

. çıxmaq. qalxmaq.  

tıĢıq 

: 

( a <> e <> ə<> ı ) 

dəĢik

. 

deĢik. dəĢik

. cırıq. yırtıq.  

tıĢında 

: 

dıĢında

. başqa. edin

ka. 

atın. adın. atruq. ayruq.  

tıĢlanmıĢ

: 

dışlanmış

. 

daşlanmış

. 

başlağ

ka

. başıboş. buraxılmış. salıverilmiş. 

boşaltılmış. 

 

tıtmaq

ka

: 

1. 

tıdmaq

. 

tıymaq

. 

tutmaq

. geri qoymaq. qadalamaq. 

qadağalamaq. mən' edmək.  

1. 

titmək

. 

didmək

. yolub 

parçalanmaq.  

tıylaq 

: diydək

ka

. tiklək. tıqlaq. (

<

 

tıq

. 

tiq

). korluq. örtük. qapama.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

809 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

tıymaq

ka

: 

( y <> q ) 

tıqmaq

. 

1. 

qırıb, əzib kortlamaq. 

- daş ox başağın tıydı. 

2. 

tıdmaq. tıtmaq. mən' edmək. 

 

tızıq

ka

 

: 

<

 met 

>

 

tıqız

. 

tikiz

 (

<

 

tik. tuq: qapalı

). tikiş. tiyiş

6

. mən'. mümaniət. 

pərhiz.  

tib 

: 

dib

. ətək. aşağ. asra

ka. 

alt. təmən (

>

 

damən

fars

) 

tibək 

: 

dibək

. soqu

ka. 

soqqu. həvəh.  

tibiz 

: 

dibiz

. bic. satır

ka

. həramzada. götvərən.  

tibləmək

ka

: 

dibləmək. 

bütünləmək (

tib 

<

 met 

>

 

bit)

 tübünləmək. dibin aramaq. 

araştırmaq. nərsəni, dibin çıxartmaq. töprətmək

ka

. topratmaq. 

dipləmək. kökdən aramaq.  

tiblənmək : 

diblənmək

. tuplənmək

ka. 

diplənmək. kökləşmək. zənginləşmək.  

tibləĢmək: 

dibləĢmək

. tüpləşmək

ka. 

dipləşmək. dibin çıxarmaq. kökün 

araştırmaq. təhqiq edmək.  

tiblətmək: 

diblətmək

. tüplətmək

ka. 

aratmaq. diplətmək. dibin çıxattırmaq. 

kökün araştıtmaq. təhqiq etdirmək.  

tidək 

: 

didək

. (

<

 

tıq

. 

tiq

). 

bax

 

>

 

tiydək

ka

. 

tidək

ka

: gəlin qidərqən yat 

kimsələrə görünməmək üçün örtülən örtü.   

tidik 

: 

didik

. titrü

ka

. dik. kəsgin. acıq. 

- titrü baxıĢ

ka

: dik baxış. kəsgin 

qözlə baxış. 

 

tidim

ka

 

: 

tikim

. gəlinə, qərdək gecəsi qeydirilən tac.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

810 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

tikmək 

: 

dikmək

. tovurmaq

ka

. durvurmaq. durqurmaq. doğrutmaq. 

qabartmaq. 

- o qulağın tovurdu: dikətdi. 

 

tiq 

 

: 

tik

. 

dik

. 

1. 

tinğ

ka

. düz. diş. qayım. 

- tinğ turmaq

ka

: dik 

durmaq. - tin dur: diş dur. - tiq turmaq

ka

: diq durmaq. 

2. 

hündür. 

şişik. qom

ka. 

kom. 

3. 

titrü

ka

. didik. kəsgin. acıq.  

- dik baxmaq: titinmək

ka

. dayanmaq. dirənmək. 

 

 

tiqbaĢ 

: 

tikbaĢ

. 

dikbaĢ

. arquq. ınad kişi. manqus. manus. qorxmaz.  

tiqbaĢlanmaq: 

tikbaĢlanmaq

. 

dikbaĢlanmaq 

boynamaq

ka

. qurralmaq. 

qururlanmaq. böbürlənmək. məğrur olmaq.  

tiqdirmə: 

tikdirmə

. sıxca, kip tikdirmə. təfcitmək

ka

. təvçimək. təpcətmək.  

tiqdirmək: 

tikdirmək

. oyulqatmaq. - kübimək. kübitmək. qöpitmək

ka

. 

- 

seyrək tikdirmək: qadıtmaq. qadumaq.  

tiqə 

: 

tikə

ka. 

1. 

tikim. tikü

ka

. tikir. kəsək. kəs

ka

. kəsik. çart

ka

. bölək. 

bölük. buçuq

ka

. bıçuq

ka

. parça. parsa. 

2. 

rüşvə. soğat. bələk. 

3. 

damcı. toncu. donuc. danuc. tançu

ka

. tıqım. tıxım. luqmə. udum. 

dürmək. qalbuz

ka

.  

tiqələtmək: 

tikələtmək

ka

 tiküləmək

ka

. tikə vermək. rüşvət vermək.  

tiqəlmək: 

tikəlmək

. 

dikəlmək. 

dikəlmək. iqrənmək. yiqrənmək. qalxınmaq. 

ünkünmək.  

tiqəltmək: 

tikəltmək

. dikəltmək. qonutmaq. doğrutmaq. qonqarmaq. 

imləmək. nişanlamaq

. 

qondqarmaq. əkmək. 

- o yol qonqardı.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

811 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

tiqəmək: 

tikəmək

ka

 

tikməkə gücü yetmək.  

tiqən  

: tikkən

ka

. 

- gəvən tikəni: yandaq

ka

. 

 

tiqətmək: 

tikətmək

. 

dikətmək

. dikmək. şüşətmək. yapratmaq

ka

. 

basurmaq

ka. 

bastırmaq. durdurmaq. saxlamaq. bərkitmək. 

- at 

qulağın tikətdi: yapratdı.  

tiqi 

: 

tiki

. toxu. saxt.  

tiqilmək  : 

tikilmək

. urunmaq

ka. 

qalxmaq.  

tiqim 

: 

tikim

ka

. 

tikə. tikku. tikü

ka

. tikir. kəsək. kəs

ka

. kəsik. çart

ka

. bölək. 

bölük. buçuq

ka

. bıçuq

ka

. parça. parsa. - 

bir tikim dürmək.  

tiqir 

: 

tikir

. 

tikim. tikə. tikü

ka

. kəsək. kəs

ka

. kəsik. çart

ka

. bölək. bölük. 

buçuq

ka

. bıçuq

ka

. parça. parsa.  

tiqirmək

:

 tərmək. 

dərmək

. yığmaq. 

- para dərən: tiqən: tigirən: pul yığan.  

tiqiĢ 

: 

tikiĢ

. 

tiyiĢ

6

. 

tızıq

ka

: 

<

 met 

>

 

tıqız

. 

tikiz. 

(

<

 

tik. tuq: qapalı

). mən'. 

mümaniət. pərhiz.  

tiqiĢmək: 

tikiĢmək

. kübüşmək

ka

. köpcəşmək. qadışlamaq

ka

.  

tiqiz 

: 

tikiz. tıqız

. 

tiyiĢ

6

. tikiĢ

. 

<

 met 

>

 

tızıq

ka

 (

<

 

tik. tuq: qapalı

). mən'. 

mümaniət. pərhiz.  

tiqqan 

: 

diqqan

. qötrüm

ka

. dik yer. qaldırım. səggi. supaça

6

. kürsi.  

tiqqən  

: 

tikkən

ka

 tikən. - tikən.  

tiqqü  

: 

tikkü

ka. 

tlkim. tikü. parça. luqma.   

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

812 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

tiqlək 

: 

tiklək

. diydək

ka

. tıqlaq. tıylaq. korluq. örtük. qapama.  

tíqləmək: tíkləmək. tikmək. tıqılamaq

ka. 

 

tiqlinmək   : 

tiklinmək

ka

 

(

ağac

 

bənzəri

) tikilmək.  

tiqliĢmək

ka

: (

ağac

 

bənzəri

) tikilrnək.   

tiqmədaĢ: 

tikmədaĢ

. 

bitikdaş. qurum. təxtəsəng. 

 

tiqmək 

: 

tikmək

. 

qaldırmaq. tuvırmaq

ka

. tavırmaq. - 

qulaq tuvırmaq: 

qulaq tikmək. atmaq. qulaq asmaq.   

tiqmə

ka

 

: tikilmiş nə.  

tiqmək

ka

: 

tikmək

ka

. 

tıqmaq. dikmək

. 

1. 

dikətmək. yapratmaq

ka

. şüşətmək. 

köpüşmək

ka. 

kökləmək. təpcəmək. 

- at qulağın tikdi: yapratdı. 

2. 

qondqarmaq

ka

. qöndqürmək

ka. 

qondarmaq. doğrultmaq. 

düzəltmək. yola qılavuzlamaq. iqrar ettirmək. 

3. 

burmaq. 

bəlləmək. 

- bir dürmək tikiş, ürəyini tutsun. 

4. 

bir nəyi dəlmək. 

dürtmək. soxmaq. 

5. 

(

ağac

) bir şeyi dikəy duruma gətirmək. tikiş 

tikmək. 

6. 

əğmək. - 

ilan atı tikdi: çaldı. - acı söz tikməsin sanı. 

7. 

tíkləmək. tıqılamaq

ka. 

 

tiqrəlmək

ka

  

: 

tikrəlmək

. 

tıqratmaq

ka

. 

dikəlmək. qalxmaq. 

danqamaq. qəlişmək. böyüyüp sərpilmək. yetişmək.  

tiqrəmək

ka

: 

tikrəmək

ka

. 

dikrəmək. tiqrəĢmək

ka

. 

dikrəĢmək. 

1. 

dikəlmək. 

qalxmaq. danqamaq. qəlişmək. böyüyüp sərpilmək. yetişmək. - 

oğlan tikrəĢdi. 

2. 

dirçəlmək. cücərib, böyümək, qalxmaq. 

3. 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

813 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

dikətmək. qalxıtmaq. danqatmaq. qəliştirmək. böyüyüp 

sərpitmək. yetiştirmək.  

tiqsindirmək: 

tiksindirmək

. 

1. 

yarsıtmaq

ka. 

arsıtmaq. yormaq. irgəndirmək. 

2. 

yorlamaq. yarsğumaq. yarsıtmaq

ka

.  

tiqü 

: 

tikü

ka

. 

tikim. tikkü. tikim. tikə. tikir. kəsək. kəs

ka

. kəsik. çart

ka

. 

bölək. bölük. buçuq

ka

. bıçuq

ka

. parça. parsa.  

tiqüc 

: 

tiküc

ka

. 

nərsənin üzündə xal, naxış qoyma ayqıtı, iğnəsi, 

qələmi. 

əkmək çilərin əkmək üzərinə naxış yapmaq üçün 

qullandıqları nəsnə. quş yələyi.  

tiqüləmək: 

tiküləmək

ka

. 

1. 

tikələtmək

ka

 tikə vermək. rüşvət vermək. 

2. 

tikə 

tikə vermək. 

3. 

rüşvət vermək.  

tiqyə 

: 

tikyə

. tayaq.  

til

  

 

: til

ka

. dil. 

1. 

luğət. kəlmə. söz. 

1. 

xəbərçi. 

(xəbər 

tutmaq üçün)

 

düşmandan tutulan kimsə, əsir. 

1. 

söz. luğət. 

- til 

təkürmək

ka

: dil uzatmaq. söz dökundurmaq. dillə (sözlə) incitmək. 

2. 

durumunu öğrenmək üçün düşmandan yaxalanan tutsaq. çaşıt. 

casus. 

- til tutmaq

ka

: düşmanın durumunu öğrenmək üzərə bir 

adam yaxalamaq.  

- dil tutmaq: düşman içindən nərsələr öğrənmək üçün tutulan əsir.  

- dilə tutmaq: yağlı sözlərlə aldatmaq, yola gətirmək.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

814 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

- dil dəğirmək: dillə, sözlə toxunmaq. - dilə düşmək: tiliqmək.  

- yabancı dil ilə söylətmək: sümlütmaq

ka

.  

- dil uzunluq edmək: dil təqirmək.  

- 

yabancı dil qonuşmaq: sümlüĢməyə

ka

. sümlüĢmək

ka

.  

tilab 

: 

dilab

 

<>

 

dolap. 

yüdrük

ka. 

yüklüq. yük qoyulan yer. işqaf.  

tildək

ka

 

: 

1. 

tilgə. dilək. 

2. 

bahana. səbəb. təkdək. 

3. 

töhmət. böhtan. 

- 

dildək vurmaq: dildək qılmaq: töhmət vurmaq.  

tiləçün 

: 

diləçün

. dilsün. tilzün

ka

. yumuşaq xuylu.  

tilək 

: 

dilək

. 

dilgə

. niyət. ötük

ka

. xahiş. murad. 

- yağudu diləyim. 

 

tiləklənmək: 

diləklənmək

. bir şey dilək edinilmək. ədlənmək

ka. 

edlənmək

ka. 

eylənmək. bir şey bir dilək üçün kullanılmaq.  

tiləmək 

: 

diləmək

. 

dilgəmək

. tilətmək

ka

. tiləşmək

ka

. dilək sunmaq, 

söyləmək. ötünmək. ötqünmək. istəmək. sormaq. soramaq. 

arazamaq. bəkləmək. aramaq.  

tiləmsinmək

ka

: diləşmək. istəşmək.   

tilənçi 

: 

dilənçi. 

1. 

umduc. umdac. umduçı

ka

. umac. uman. yolçu

2

. 

qaraçı

ka

. 

2. 

qoldaçı

ka

. 

qoldaçıya min yağaq

ka

, barça belə ayruq 

dayaq

ka

: yolçuya min cəviz, üstəlikdə bir (hammısınında üstündə) 

çəlik. 

 

tilənmək

ka

 : 

dilənmək. 

aranmaq.   

tiləsin 

: diləsin. dilgəsin. istəsin. inşallah.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

815 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

tiləĢmək

ka

: dilləşmək.   

tilətmək

ka

 : istəmək. diləmək. sormaq. soramaq. arazamaq.  

tili

ka

  

: oq təmrəni üzərinə sarılan sırım.  

tiliqmək

ka

  : 

dilikmək

. dillənmək. 

1. 

qonuşmaq. 

2. 

xəbər tutmaq. 

3. 

dilə 

düşmək. 

4. 

dilə düşmək. 

- ər isiz diləkdi: kişi pisliyə ad çıxardı. 

 

tilim 

: 

dilim

. tilkə. kəsim. bıçım

ka

. uzunlamasına kəsilən hər şey. 

- 

tilim yapar görünmək: tilimsinmək

ka

.  

tilimsinmək

ka

: dilim yapar görünmək.  

tilinmək

ka

 : 

dilinmək. 

1. 

uzunlamasına dilinmək. yolunmaq. 

2. 

çatlamaq. - 

dəri, duvar dilindi. 

 

tilir 

: 

dilir

. dəlir. kür. gür. yiğit. sarsılmaz. bək yürəkli. qabadayı. 

cəsur.  

tilqə 

: . 

dilgə. 

bax

 

>

 

tilək. 

 

tilqə

ka

  

: 

dilkə. tilgə

. 

(

<

 dil). 

1. 

dilim. uzunlamasına, şırıx kəsilən hər şey. 

- bir dilkə yer. 

1. 

tilək. dilək. 

 

tilqəmək: 

dilgəmək

. dilləmək. dilimləmək.  

tilqi

ka

 

: tilqü. tülkü

. - tülkülük etmək: yaltaqlanmaq: tilqülənmək

ka

.  

tilqin 

: 

tilinq. 

tilim. dilim.  

tilqinmək: 

tilginmək

. dillənmək. dilimlənmək.  

tilqü

ka

  

: 

tilkü

. tilq. tülkü.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

816 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

tilqülənmək

ka

: tülkülük edmək. yaltaqlanmaq.  

tillik

ka

 

: dilli.  

tillĢmək

ka

 : dilgişmək. dilimləmək. 

- yarındaq diliĢmək: qayış kəsmək.  

tilmək

ka

 

: 

dilmək

. uzunluğuna yarmaq, kəsmək, yolmaq.   

tilsün 

: 

dilsün

. diləçün. tilzün

ka

. yumuşaq xuylu.   

tiltürmək

ka

 : dildirmək. dildürmək. - 

yarındaq dildirmək. 

 

tilzün

ka

  

: dilsün. diləçün. yumuşaq xuylu.  

tim 

 

: 

tim

ka

. 

1. 

şərab dolu tulum. 

2. 

şərab satan. timci

ka. 

 

timci

ka

 

: tim

ka. 

şərab satan. məyxanaçı.  

timdik 

: 

dimdik

. alıq

ka. 

 

timək 

: temək

ka. 

söyləmək.  

tin 

 

: 

tin

ka

 tınıq

ka. 

1. 

tın

. haylaz. təmbəlləşmiş. arınlaşmış. 

2. 

dinmiş. işslz. boş. sakit. 

- tin uşaq. - tin kişi. 

3. 

tın yılxı: başı boş 

heyvan. 

1. 

tınıq

. ruh. nəfəs. soluq. can. 

- tını kəsildi: candan düşdü. 

canı üzüldü. 

2. 

tın. nəfəs alma. soluq alma. 

3. 

yular. yuqan (

>

 

loqam

). 

- tin tizqin: yular dizgin.  

- uluğ tınığ: ağır nəfəs.  

- tınığ borusu. - tının uçsun: nəfəsin kəsilsin.  

- onu vurdu tinin uçurdu: vurub nəfəsin kəsdi.