İncelemeleri

3. 

yapraq. yapruq. yapruş saf. düz.  

tən

ka

 

: 

tən

ka

. gövdə.  

tənq 

: 

tənq

ka

 

dəng. öqür.   

tənq 

: 

tənq

ka. 

dənq

. dək. bölük. oluk. dəğər. səhm. pay. təqsim. hissə. 

1. 

çıxar. qabilliyət. zərfiyyət. 

2. 

varkən. 

- gücü dəni döğüşdü. 

3. 

tay. 

- tənq tüĢ: tay tuş. 

4. 

yarı. əş.  

- 

dəngəsin pozmaq:

 

qayıtmaq

 

( t < > q <> c ) 

tayıtmaq

ka

. 

cayıtmaq

. 

tayturmaq

. 

taydırmaq

. 

qaydırmaq

. 

caydırmaq

. qayqıtmaq. qərq 

edmək. yerindən edmək.  

tənq 

: 

tənq

ka. 

imkan. fırsat. sıra.   

tənqək

ka

: hava.  

tənqərmək

ka

: dəngləmək. dənqləştirmək.   

tənqəĢmək

ka

: dənqləşmək.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

791 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

tənqil

ka

 

: ön ayaqları çizgili.  

tənqimək: 

təngimək

ka

. 

dəngimək

. 

1. 

daralmaq. 

- qızlıq eli təngidib: bahalıq eli 

arğurub. 

2. 

dəngə, tam ölçüyə gəlmək. dəmlənmək. şişmək. 

- 

quş təngidi: quş göyə qalxdı. - ox dəngidi: ox milləndi. - o 

öpgəsindən təngəldi: o hirsində şişdi. 

2. 

bağlanmaq. 

- o başını 

dəngidi: sarıdı.  

tənqləmək

ka

: 

dənqləmək

. iki şeyi birbirinə taxlamaq, ölçüşdürmək. - 

yaveylə yaxşı dəklənməz. 

 

tənqlənmək

ka

: 

1. 

ölçülmək. tarazlanmaq. düşünmək. göy götürləmək. 

2. 

düşünmək. çara düşünmək·.  

tənqlənmək

ka

:.  

tənqmək

ka

: havalanmaq. havaya yükşəlmək.   

tənqri

ka

 

: 

1. 

tanrı. 

2. 

göy

. 3. 

böyük bir dağ. böyük bir ağac kimi qözə ulu 

görünən hər şey.  

tənqriqən

ka

: tanrıya tapınan bilgin. bilgin kimsə.   

tənqriqəri

ka

: 

tənğriqərü

. tanrıya doğru. tanrıya yônələrək.  

tənqriqərü

ka

: 

tənğriqəri

. tanrıya doğru. tanrıya yönələrək.   

tənqtürmək: 

təngtürmək

ka

. yüksəltmək. 

- quşun göyə dənktürür.  

tənləmək: 

dənləmək

. mənləmək. mənğlənmək

ka

. dənə toplamaq.  

tənlətmək: 

dənlətmək

. mənğlətmək

ka

. mənlətmək. yemlətmək.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

792 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

tənrimək

ka

: təngimək. başı dönmək.  

təp 

: 

bax

 

>

 

tab

.  

təpcəmək :

 1. 

köpüşmək

ka. 

kökləmək. tikmək. 

2. 

təvçəmək

ka. 

ata ata, ara bir, 

iri iri tikmək. kökləmək.  

təpcərmək: tapşırmaq

ka. 

yapışdırmaq.  

təpcətmək: 

təfcitmək

ka

. 

təvçimək

. sıxca, kip tikdirmə.  

təpə 

: 

1. 

bağqu

ka

. baqu

ka

. yüksəklik. 

2. 

tobix. tənbih. 

3. 

üyüq

ka

. yığın. 

 

- təpəsinə vurmaq: tüpüləmək

ka

. təpələmək.  

təpələmək: tüpüləmək

ka

. təpəsinə vurmaq.  

təpəmək: tobixləmək.  

təpən 

: şığırıb, fışqırıb tüpən, dələn. 

- dəmir tüpən: dəmir dələn.  

təpi 

: səpi. sapı. hərəkət. təkan.  

təpik

ka

 

: təpiş. təpmə. 

- təpik təpmək: təpikləmək.  

təpilmək: təbrətmək. təprətmək. həmlə edmək.  

təpinci 

: təpinqüci. təpindəçi. abid.  

təpin

ka

  

: sitayiş. niyayiş. 

- yalnız ona təpin: təkcə ona sitayiş elə. 

 

təpinmək: - 

təpin yalnız ona təpin: təkcə ona sitayiş elə.  

təpinmək

ka

: təpmək.   

təpiĢ 

: 

tapıĢ. 

1. 

vəkil. arçı. araç. 

2. 

təpmə. atyaqla vurma.  

təpiĢmək

ka

: savaşmaq.  

təpləĢ 

: muxalif. zidd. ( # 

taplaĢ: muvafiq. razı. 

) 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

793 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

təpləĢmək

ka

: 

təbləĢmək

ka

. 

muxalifət edmək. ziddinə, əleyhinə qalxışmaq.  

təpmək  : 

1. 

qoğmaq. inad edmək. 

2. 

döğmək. təpikləmək. dabanlamaq

ka

. 

sabanlamaq

ka

. vurmaq. 

- o nökərin təpdi. 

- 

sərçə işi ərməs, örtgün 

təpmək: sərçə işi değil, xərmən döğmək. 

3. 

sabanlamaq

ka. 

dabanlamaq

ka

. sapanla sürmək. 

 

təprenmək

ka

: təprenmək. qaynanmaq. qımıldanmaq.  

təprəm 

: silkər. zəlzələ.  

təprəmək

ka

  

: qaynamaq. qımıldamaq.  

təprəĢ 

: 

1. 

təprətík

ka

. coşqun. qaynar. 

2. 

həvəs. kapris.  

təprəĢmək

ka

: 

1. 

tapraşmaq. sıçraşmaq. çalqaşmaq. 

2. 

oynaşmaq. 

təprəşmək. qaynaşmaq. qımıldaşmaq.  

təprətəsi : təprətiləcək. təprətəsi yer. təprətiləcək yer.  

təprətík

ka

: təprəş. coşqun. qaynar.  

təprətíklik

ka

: coşqun. qaynar.  

təprətiqsi

ka

: təprətili. təpretməkdə tələsən.  

təprətiĢmək

ka

:coşuşmaq.  

təprətqən

ka

: çox təprətən.  

təprətqüçi

ka

: təprətən.  

təprətqü

ka

: təprətiləcək.   

təprətmək: sapıtmaq

ka

. sallamaq.   

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

794 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

təprətmək: təbrətmək. 

1. 

təpilmək. həmlə edmək. 

2. 

sıçratmaq. atlatmaq.  

təprətmə

ka

: təprəndirmə.  

təprətmək

ka

: 

1. 

təprəndirmək. qımıldatmaq. 

2. 

saldırmaq. 

- ər yağıya təprətdi: 

cumdu. 

3. 

sıçratmaq. qoğzamaq. qaldırmaq

. - mal davarın təprət 

ged. - götüvü bir təprət. - təprətiqsi

ka

: təprəşik. təprəşməyə canı 

olan. tələsik.  

təprətmək

ka

: tavratmaq

ka

. qızdırmaq. təlbələmək. tələsdirmək.  

təprətmiĢ

ka

 

: təprətilmiş.  

təprəttəci

ka

: təprətən.  

təpsək 

: 

təpĢər. 

1. 

həvəskar. 

2. 

kaprisli. bülhəvəs.  

təpsəmək

ka

: 

təpsənmək

. qısqanmaq. ciciklənmək. qınamaq

. 

həsəd edmək. 

çəkəməmək. 

- yoldaşıvı təpsəmə. - qutluluğun təpsəmək. - öz 

qutuvu arada, qutlu kimi təpsəmə: qınama.  

təpsətmək

ka

 

: 

təpzətmək. 

1. 

nərsəyə

 

ciciklənmək. 

2. 

sıxıb 

sıxışdırmaq. tikmək.  

təpsi 

: 

1. 

büdik. büzik

ka

. büdik. oyun. oynama. oynama. oyun. büdik. 

büzik

ka

. rəqs. 

2. 

təvsi

ka

. 

təbəs

. süfrə.  

təpĢər 

: 

təpsək

. 

1. 

həvəskar. 

2. 

kaprisli. bülhəvəs.  

təpĢətmək: təpib, qoğub yormaq. 

- tərimi təpĢətdin: tərləddin. tərimi çıxardın.  

təpuğ 

: 

<> 

tapuğ

 qulluq. xidmət.  

təpzəmək

ka

: 

təpsəmək

. ciciklənmək. həsəd edmək. çəkəməmək. -.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

795 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

təpzəĢ 

: təbzəş. tapzaş. tabzaş. cicik. qısqanış. həsəd. 

- nədir bu 

təpzəĢ, nədir bu dartış: həyəcan.  

təpzətmək

ka

 

: 

təpzətmək

. 

təpsəmək

. 

təpxətmək

ka

. 

ciciklənmək. 

çəkəməmək.  

təpzük 

: 

tapzuq. 

tapızqu. tapızquq. tapışmaq. tapmaca2. bilməcə. 

sınama. 

- təpzüq tapızmaq: tapmaca sormaq.  

tər  

 

: 

(

<

 dərmək: almaq. vermək

). 

1. 

edər. dəğər. müzd. 

ücrət. çalışana verilən para. 

- tarçı: tərçi: işçi. 

2. 

dəridən çıxan 

su damcıları. - 

tər atmaq

ka

: bədən təri dışarı atrnaq. - tər bulmaq

ka

: 

tərləmək. utanmaq. mahcup olmaq. 

- 

tər

 

dənəsi

: 

burçaq

ka

. 

2. 

dər. 

tərk

ka

. dərk

. (

<

 

dərmək

). tez. çabuq. tərgin. 

3. 

iş. - 

tərçi: işçi. - 

tərgə: işçi qatı. işçilər. 

 

tər 

: 

tər

ka

 

uçat. ücrət. müzd.  

tərçi

ka

 

: (

<

 

dərən

). uçatçı. ücrətlə çalışan. ırqat. muzdur.  

tərə 

: 

dərə

. 

1. 

quy

ka. 

qoy

. 

quytu yer. dip. 

2. 

arqu

ka

. aruq. 

3. 

oprı

ka

. 

obruq. oyruq. oğruq. çuxur. 

4. 

oy. 

5. 

özük

ka

. üzük.  

tərən 

: 

dərən

. tərqüşi

ka. 

tərqüçi. toplayan.  

tərəyağı  : qaymaq. qanaq. qayaq. qonaq. qıyaq

ka

.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

796 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

təri 

 

: 

dəri

. 

1. 

hər şeyin dərisi. sıyrım. qabıq. üz.  

- yer 

saqrısı: yerüzü: sağrı

ka

. sağır. - təri ötmək

ka

: tər dərldən keçmək. - 

tər atmaq. təritmək.  

tərik 

>

 təriq 

təriq 

: 

tərik

. 

dərik

. 

tirik. 

1. 

yığmaq. 

- onun pul dəriğini gör: onun pul 

yığmağına bax. 

2. 

tərk

ka

. 

tərgin. tez. çabuq. şaşqın. dərrov. 

 

təriq 

: 

təriq

ka

 dərik

. 

tarıq

. (

tirik. dirik. diri: dirək. iti. uca). 

1. 

yeyin. tez

. - 

təriq qıl. - təriq düşən, təriq qalxar. - tərik gəl. - tərik duyma 

sandığın. 

1. 

tiriq. dərmə. dərlş. dərnək. dərqə. 

 

təriqmək: 

tərikmək

. 

dərikmək

. tirikmək. yığmaq. 

- yarmaq dəikmək.  

təriqsək

ka

  : dərməyi. toplamayı diləyən.  

təriq-tarıq : 

tərik

-

tarıq

. 

(dərik: eniş. tarıq: yoqquş). 

eniş yoqquş dərə təpə. 

tarmut

ka

. - 

dərik-tarıqlı yerlər. 

 

təriq-təriq: 

tərik

-

tərik

. 

dərik-dərik

. 

tərqil tarqıl

ka

. 

alaca, xət xət, rəh bə rəh 

olan. 

 

tərilən 

: 

dərilən

. tərgilən. tərilgən

ka

. toplanan.  

tərilgən

ka

  : dərilən. dirilən. dərgilgən. dirgilgən. toplanan. yığılan.  

tərilmək

ka

: 

1. 

tarılmaq. biçilmək. vurulmaq. 

<>

 urulmaq 

<>

 orulmaq

ka

. 

2. 

dərilmək. toplanmaq. - 

elim günüm dərildi. 

 

tərim 

: 

dərim

. örtgün

ka

. örqütün. biçin. örtəm. ürtəm. ütrəm. xərmən.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

797 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

tərimsinmək

ka

: dərər kimi görünmək.  

tərin 

: batıq

ka

.  

tərincək

ka

: çərşov. örtük.  

tərinğək

ka

: 

1. 

su sızıntısı. 

2. 

su birikintísi. 

3. 

qaynaq.   

tərinğ

ka

 

: dərin. ənqin. engin. geniş.  

tərinğüq

ka

: qaynaq.  

tərinmək

ka

: dərmək.  

təriĢ 

: 

dəriĢ

. dərtiş. tartış. açış. açılış. yarış. 

- sərgi dəriĢ

: 

dartışı. - 

işlərin dəriĢ

: 

dartışı.  

təriĢmək

ka

: dərmək. toplamaq.  

təritmək

ka

: ( 

<

 

dəri

. 

1

. 

<

 tər atmaq. 

1

. 

<

 dəri ötmək). 

tərləmək.  

tərkin 

: 

türkün. törkün. tərnik

. 

tərnək

ka

. 

1. 

tirkin. millət. 

- yazılmasın 

tərkinim: - tarılmasın türkünüm:

 

dağılmasın millətim. - 

2. 

yığnaq. 

gəngəş. 

3. 

dərnək.  

tərkinmək: 

( r <> z ) 

təzginmək

ka

. 

1

.  

tartınmaq. dartınmaq. çalxanmaq. 

2

. 

fırlanmaq. dönəmək. çönmək. 

- acun tıqrı təzginir: fələk çarxı 

fırlanır. - çığrı təzgir: çevir. 

3

. 

döğr vurmaq. təvaf edmək. 

- bu yeri 

tərkinib gəldik. - kə'bəni tərkinin. 

4

.  

atınmaq

ka

. - siqarı atın: tərkin.  

tərkiĢmək: ivsəmək. evsəmək. əvsəmək

. 

tələsmək. dalsamaq. əcələ 

edmək (

istəmək

).  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

798 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

tərq 

: 

tərk

ka

. dərk

. 

tər

. 

dər

. (

<

 

dərmək

). tərik. tərgin. dərgin. yeyin. tez. 

çabuq. şaşqın. dərrov. ıti. 

- tərq gəlmək

ka

: təz gəlmək. - tərq 

qılmaq

ka

: çabuq olmaq·. - tər gəlib, tər geddi. - tər qıl, tər gəl. - tər 

ed, tər qıl.  

tərqan  

: 

tarxan

ka

. 

bəy. həzrətləri. 

- tərxan qadın qatında: böyük xanım 

(xanım həzrətləri) qulluğunda. 

 

tərqəq 

: 

tərgək

ka

. 

dərgəh

. 

1. 

(

<

 

dərmək

: 

sərmək

). süfrə. 

2. 

(

<

 

dərmək

: 

yığmaq

). buxca. 

- tərgək bağın çək: bərkit. 

 

tərqəlir

ka

: dərmək. toplamaq üzərə olan.  

tərqən 

: 

tərgən

ka

. 

1. 

tərxan. tarxan. qılavuz. iş başında olan. işbaş. 

rəhbər. 

2. 

vali. 

3. 

dərgin. yeyin. ıti. 

- dərgin gəl: tez gəl.  

tərqəĢmək: tirqəĢmək

ka

. 

tərgiĢmək. 

toplanmaq. toplaşmaq. arxa arxaya 

gələrək dərləşmək.  

tərqi 

: 

tərgi

. tərqü

ka

. sıra. dizi.  

tərqi 

: 

tərgi

ka

. 

tərgü. süfrə. 

- tərgi uruldu. 

 

tərqil 

: 

tarqıl

ka

. 

dərkli. dərik dərik. alaca, xət xət, rəh bə rəh olan 

- 

tarqıl yılxı. alaca heyvan.  

tərqilən 

: terilgən

ka

. dərilən. toplanan.  

tərqin 

: 

dərgin

. (

dərilmiş

. 

<

 

dərmək

). sıx. türkün. durqun. bərk. tərk

ka

. 

dərgin. yeyin. iti. - 

tərgin sular. 

 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

799 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

tərqin

ka

 

: 

tərgin

. 

1. 

dərilmiş yığılı, toplu, toplanmış olan hər şey. 

- tərkin 

su: sıx, gur, qaynar su. - tərgin su: dərilmiş, yığılmış qoşun. 

2. 

tərk. 

tez. çabuq.  

tərqiĢmək

: tirqəĢmək

ka

. tərgəĢmək. 

toplanmaq. toplaşmaq. arxa arxaya 

gələrək dərləşmək.  

tərqləmək

ka

: ivmək. əcələ edmək.   

tərqüçi 

: tərqüşi

ka. 

dərən. toplayan.  

tərqü

ka

 

: